Τα «γενέθλια» της ΕΕΔΕ και το βαθύ αποτύπωμα στο ελληνικό management

«Φέτος η Ελληνική Εταιρεία Διοίκησης Επιχειρήσεων συμπληρώνει 55 χρόνια παρουσίας και γόνιμης δραστηριότητας στην ελληνική επιχειρηματική ζωή και τώρα ετοιμάζεται να γυρίσει σελίδα», δήλωσε ο πρόεδρος του Δ.Σ. της Εταιρείας, κ. Κων. Λαμπρινόπουλος, στην πρόσφατη γενική συνέλευση των μελών της, και δύσκολα μπορούσε να κρύψει την συγκίνησή του. Το ίδιο βέβαια συνέβη και με τον γενικό διευθυντή της ΕΕΔΕ, κ. Σάκη Ρούλια, που τα τελευταία χρόνια της κρίσης δίνει έναν δύσκολο αγώνα για να συνεχίσει η Εταιρεία να προσφέρει ανεκτίμητες επιμορφωτικές υπηρεσίες σε στελέχη επιχειρήσεων, σε επιχειρηματίες, αλλά και σε άνεργους νέους ανθρώπους που θέλουν να μπουν ή να ξαναμπούν στην αγορά εργασίας.

Πρέπει να τονίσουμε ιδιαίτερα, από την άποψη αυτή, ότι το συνολικό έργο της ΕΕΔΕ στην χώρα μας έχει πριν απ’ όλα ιστορικό χαρακτήρα. Γι’ αυτό θα πρέπει να υπενθυμίσουμε κάποια πράγματα που σήμερα δείχνουν να έχουν μπει στα συρτάρια της ιστορίας.

Από τον Ταίηλορ …στην ΕΕΔΕ

Από ιστορικής πλευράς, το σύγχρονο μάνατζμεντ γεννήθηκε στα τέλη του 19ου και ενώ ξεκινούσε ο 20ος αιώνας. Το 1898, πριν 119 χρόνια, ο Αμερικανός μηχανικός Φρέντερικ Ταίηλορ (1856-1915) αναφέρεται για πρώτη φορά, σε κείμενά του, στην επιστημονική οργάνωση της βιομηχανικής εργασίας και, περί τα τέλη του 1900, προχωρά και στις πρώτες εφαρμογές των θέσεων και των απόψεών του. Οι ιδέες του μεταφράστηκαν σε πρακτικές εφαρμογές μέσα σε ένα αξιοσημείωτα βραχύ διάστημα, ειδικά από τον Χένρυ Φορντ, έναν αυτοδημιούργητο μηχανικό όπως και ο Ταίηλορ, στο νέο του τότε εργοστάσιο στο Χάϊλαντ Παρκ, προάστιο του Ντητρόϊτ.

Την ίδια εποχή, η θεωρία του Ταίηλορ βοήθησε στην μορφοποίηση των σπουδών σε ένα νέο είδος οργανισμού εκπαίδευσης, στην σχολή διοίκησης επιχειρήσεων. Η πρώτη ανάλογη σχολή, το Γουώρτον, ιδρύθηκε στο Πανεπιστήμιο της Πενσυλβένια το 1881. Το Πανεπιστήμιο του Σικάγο και το Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια καθιέρωσαν τις πανεπιστημιακές σχολές εμπορίου το 1899. Το Stern School of Business Administration του Πανεπιστημίου της Νέας Υόρκης, το Amos Tuck School of Administration του Ντάρτμουθ και το Graduate School of Business Administration του Χάρβαρντ, ακολούθησαν την επόμενη δεκαετία. Το Management Review ιδρύθηκε το 1918 και η American Management Association το 1925.

Όμως, στον βαθμό που οι απόψεις του Φρ. Ταίηλορ κέρδιζαν έδαφος στις ΗΠΑ, μία άλλη ομάδα θεωρητικών άρχισε να προσελκύει το ενδιαφέρον των επικεφαλής των επιχειρήσεων. Ήταν αυτή που έγινε γνωστή ως η Σχολή των Ανθρώπινων Σχέσεων, η οποία πίστευε ότι οι εργαζόμενοι δεν πρέπει να εργάζονται στο περιθώριο της διοίκησης των επιχειρήσεων. Η Μαίρη Πάρκερ-Φόλετ, πρωτοπόρα θεωρητικός του μάνατζμεντ, τόνιζε ότι «ποτέ δεν μπορούμε να διαχωρίσουμε την ανθρώπινη από την μηχανική πλευρά».

Ο Elton Mayo, ψυχολόγος εγκατεστημένος στο Harvard Business School, έδινε έμφαση στις μη οικονομικές απολαβές για την παραγωγικότητα τονίζοντας: «Όσο το εμπόριο εξειδικεύεται σε επιχειρησιακές μεθόδους που δεν λαμβάνουν υπ’ όψιν την ανθρώπινη φύση και τα κοινωνικά κίνητρα, τόσο θα πρέπει να αναμένουμε ότι οι απεργίες και οι κωλυσιεργίες θα αποτελούν την συνεχή συντροφιά της βιομηχανίας».
Και ενώ όλες αυτές οι εξελίξεις συνέβαιναν στον τότε δυτικό βιομηχανικό κόσμο, και κυρίως στις ΗΠΑ, η Ευρώπη, μπλεγμένη σε πολέμους, δύσκολα παρακολουθούσε τα όσα ελάμβαναν χώρα στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού. Μπορούμε λοιπόν να πούμε ότι το μάνατζμεντ στην Γηραιά Ήπειρο θεμελιώθηκε από τον Γάλλο Ανρί Φαγιόλ. Γεννημένος στην Κωνσταντινούπολη το 1925, ήταν και αυτός μηχανικός και θεωρείται ο άνθρωπος που θεμελίωσε την διοίκηση των επιχειρήσεων.

Υποστήριζε ότι οι επιχειρήσεις έχουν έξι θεμελιώδεις ιδιότητες: την τεχνική, την εμπορική, την χρηματοοικονομική, την κοινωνική, την λογιστική και την διοικητική. Όμως, κατά την γνώμη του, η διοικητική ιδιότητα ήταν η σημαντικότερη και υπαγορευόταν από πέντε απαιτήσεις: την πρόβλεψη, την οργάνωση, τον συντονισμό, την ηγεσία και τον έλεγχο. Αυτή η σημασία που απέδιδε ο Φαγιόλ στα προβλήματα της διοίκησης και διαχείρισης των πόρων, τον καθιστούν έναν από τους πατέρες του σύγχρονου μάνατζμεντ, αλλά και μεγάλο μάνατζερ της εποχής του.

Οι θέσεις και απόψεις του Ανρί Φαγιόλ είχαν επηρεάσει αρκετούς πρωτοπόρους Έλληνες βιομηχάνους, οι οποίοι θεωρούσαν ότι τα αμερικανικά θεωρητικά και πρακτικά διοικητικά πρότυπα δεν ανταποκρίνονταν ούτε στην φύση, αλλά ούτε και στα μεγέθη της εκκολαπτόμενης ελληνικής βιομηχανίας. Παράλληλα, οι εξελίξεις στον χώρο της διοίκησης των επιχειρήσεων είχαν επηρεάσει και έναν λαμπρό και ανήσυχο γόνο μεγάλης βιομηχανικής οικογένειας, τον Χριστόφορο Στράτο.

Άνθρωπος που ήθελε να δει την Ελλάδα να πάει μπροστά, ο Χριστ. Στράτος είχε συνειδητοποιήσει, από τα τέλη της δεκαετίας τού 1950, ότι η ελληνική βιομηχανία –και, κατ’ επέκταση, η οικονομική ανάπτυξη που αυτή συνεπαγόταν– θα ήταν δύσκολο να αναπτυχθεί χωρίς στελέχη και διοικητική γνώση. Έτσι, από τις αρχές τού 1960, είχε πάρει την πρωτοβουλία να έλθει σε επαφή με γνωστούς Έλληνες επιχειρηματίες, οι οποίοι επίσης μπορούσαν να συμμεριστούν τις ανησυχίες του, ώστε να ιδρυθεί στην Ελλάδα ένας φορέας που θα εξυπηρετούσε τις επιμορφωτικές και πρακτικές ανάγκες της ελληνικής βιομηχανίας σε ανθρώπους με διοικητικά προσόντα, τεχνική και οργανωτική γνώση, αλλά και ευρύτητα πνεύματος. Η ώρα της Ελληνικής Εταιρείας Διοίκησης Επιχειρήσεων είχε σημάνει –σε μία αποφασιστική καμπή της ελληνικής οικονομίας, η οποία το 1963 έπρεπε να συνδεθεί με την τότε Κοινή Αγορά.

Στα μέσα του 1962, με την υπ’ αριθμόν 9645/62 απόφαση του Πρωτοδικείου Αθηνών και με ιδρυτή τον Χριστόφορο Στράτο, ιδρύθηκε η ΕΕΔΕ, η οποία έχει άλλα 28 ιδρυτικά μέλη, τα οποία συνθέτουν και την αφρόκρεμα της τότε ελληνικής βιομηχανίας. Οι Γιώργος Ανδρεάκος, Γιώργος Αποστολάκος, Αθανάσιος Γκέρτσος, Διονύσιος Γυφτόπουλος, Γεώργιος Δράκος, Μηνάς Ευφραίμογλου, Δημήτριος Καλαμπόκης, Αλέξανδρος Καλίνσκης, Άγγελος Καλογεράς, Άγγελος Κανελλόπουλος, Λεωνίδας Κανελλόπουλος, Χριστοφ. Κατσάμπας, Όμηρος Κολοκοτρώνης, Αρίστος Κοροπούλης, Δημήτριος Κυριαζής, Αθανάσιος Κωνσταντινίδης, Κων. Κωτσιόπουλος, Σωκράτης Μαλκότσης, Δημήτριος Μαρινόπουλος, Ιωάννης Μητσός, Εμμανουήλ Νειάδας, Νικόλαος Παγώνης, Δημήτριος Παπαδημητρίου, Ιωάννης Α. Σοφιανόπουλος, Νικόλαος Η. Στασινόπουλος, Γεώργιος Συρεγγέλας, Γεώργιος Τερμεντζής και Δημήτριος Κ. Ψαρός, είναι τα ιδρυτικά μέλη της ΕΕΔΕ, με πρώτο πρόεδρος του Διοικητικού Συμβουλίου της τον Χριστόφορο Στράτο. Τα πρώτα γραφεία της Εταιρείας εγκαθίστανται στην οδό Αμερικής 6 και την γενική διεύθυνση αναλαμβάνει ο Νικόλαος Καρακουλάκης.

Αρχίζει έτσι η μεγάλη περιπέτεια της διάδοσης της διοίκησης και οργάνωσης των επιχειρήσεων στην Ελλάδα, σε μία εποχή όπου η ελληνική οικονομία ναι μεν αναπτυσσόταν με υψηλούς ρυθμούς, πλην όμως είχε πολλές δομικές και οργανωτικές αδυναμίες, οι οποίες οφείλονταν τόσο στην ανεπάρκεια κεφαλαίων όσο και στην έλλειψη καταρτισμένου ανθρώπινου δυναμικού. Έτσι, το έργο της ΕΕΔΕ ήταν να ρίξει τα θεμέλια για την βελτίωση του ανθρώπινου παράγοντα και την διάδοση του πνεύματος μάνατζμεντ στις επιχειρήσεις που έβλεπαν προς το μέλλον.

«Την ανάπτυξιν που ονειρευόμεθα, που την εβάλαμεν ήδη εις τον δρόμον της πραγματοποιήσεως, είναι αδύνατον να την δημιουργήσωμε χωρίς τους ανθρώπους που θα την υπηρετούν. Δια την πραγματοποίησιν αυτής της βιομηχανικής αναπτύξεως και γενικώτερα της οικονομίας του τόπου, χρειάζονται κατάλληλα τεχνικά και διοικητικά στελέχη. Το πρόβλημα, το δράμα δι’ εκείνους που το ζουν, της ανυπαρξίας των καταλλήλων στελεχών εις πολλούς τομείς της παραγωγής εις τον τόπον μας πρέπει να λείψη…», είχε πει στην πρώτη συνεδρίαση του ΔΣ της Εταιρείας ο Χριστόφορος Στράτος.

Από τότε μέχρι σήμερα, ο ΕΕΔΕ διάγραψε μία εντυπωσιακή πορεία στο ελληνικό και επιχειρηματικό τοπίο και, χωρίς καμμία απολύτως αμφιβολία, οι ελληνικές επιχειρήσεις πολλά τής οφείλουν.

Στα 55 χρόνια πορείας και δραστηριότητάς της, η ΕΕΔΕ έχει πραγματοποιήσει αμέτρητα σεμινάρια, σημαντικές και διεθνούς εμβέλειας συνεδριακές εκδηλώσεις και έφερε στην Ελλάδα τους μεγαλύτερους γκουρού του μάνατζμεντ, του μάρκετινγκ, της επικοινωνίας και της διοίκησης ανθρώπινων πόρων. Φίλιπ Κότλερ, Γκάρυ Χάμελ, Κρις Αργύρης, Μωχάμαντ Γιουνούς, Τζέρεμυ Ρίφκιν, Μάϊκλ Άρμστρονγκ, Ρόζαμπεθ Μος-Κάντερ, Ντάνιελ Φόστερ, Μάϊκλ Πόρτερ, Ρέτζις ΜακΚέννα, είναι μερικά μόνον από τα διάσημα ονόματα που θυμάμαι.

Σημαντικό επίσης ρόλο στο κύρος και τις επιδόσεις της Εταιρείας έπαιξαν οι πρόεδροί της, καθώς και οι υπεύθυνοι των διαφόρων Ινστιτούτων που έχει ιδρύσει, με πρώτο το Ινστιτούτο Μάρκετινγκ. Οι Χριστοφ. Στράτος, Δημ. Κυριαζής, Εμμ. Νειάδας, Ελ. Κοντογιώργος, Αν. Κυριαζής, Φαίδων Στράτος, Δημ. Μαύρος, Νίκος Εμπέογλου, Λίτσα Παναγιωτοπούλου και Κων. Λαμπρινόπουλος είναι οι πρόεδροι που έβαλαν την σφραγίδα τους στην δραστηριότητα της ΕΕΔΕ, η οποία κατέχει εξέχουσα θέση και στην Ευρώπη.

Σήμερα, στο μέτρο που η χώρα πέρα από κρίση χρέους αντιμετωπίζει και ένα βαθύτερο πρόβλημα προσαρμογής σε μία νέα εποχή, αυτήν της τέταρτης βιομηχανικής επανάστασης, ο πρόεδρος του ΔΣ της Εταιρείας κ. Κων. Λαμπρινόπουλος έχει δίκιο να υποστηρίζει την ανάγκη αλλαγής του βηματισμού της. Σε μία εποχή βαθύτερων μετασχηματισμών, είναι ανάγκη η ΕΕΔΕ να πρωτοπορήσει και, πέρα από κέντρο επιμόρφωσης, να γίνει και φορέας επαναπροσανατολισμού. Με άλλα λόγια, η ΕΕΔΕ θα μπορούσε να γίνει εκκολαπτήριο μεταρρυθμίσεων, τις οποίες τόσο έχει ανάγκη η χώρα. Το πρώτο βήμα απομένει να γίνει –που ίσως είναι και το πιο σημαντικό.