Aπό τον Μπετόβεν στον… Σόιμπλε

Η σονάτα για πιάνο και βιολί νούμερο 9 -η επονομαζόμενη «Κρόιτσερ»- του Λούντβιχ φον Μπετόβεν ήταν αφιερωμένη στον μεγαλύτερο βιολιστή της εποχής, τον Γάλλο Ροδόλφο Κρόιτσερ. Οταν ο Γάλλος μουσικός είδε το κομμάτι, αναφώνησε: «Μα αυτό δεν παίζεται» και πρόσθεσε: «Ο Μπετόβεν δεν ξέρει τίποτα από βιολί!»

Υποθέτω ότι κάπως ανάλογες θα ήσαν και οι ενδόμυχες αντιδράσεις όλων των Ελλήνων πρωθυπουργών -από τον Γ. Παπανδρέου μέχρι τον Α. Τσίπρα- κάθε φορά που θα έπρεπε να βάλουν την τζίφρα τους σε ένα ακόμη γερμανικής έμπνευσης «Μνημόνιο». Φυσικά εδώ υπάρχει μια πολύ ουσιαστική διαφορά μεταξύ του κ. Τσίπρα και των υπολοίπων.

Σε αντίθεση με τους υπόλοιπους, των οποίων οι αμφιβολίες παρέμεναν στον χώρο του ενδόμυχου, ο σημερινός πρωθυπουργός δεν έχει διστάσει να εξωτερικεύσει τις αμφιβολίες του, έχει καταστήσει σαφές ότι δεν πιστεύει πως τα Μνημόνια θα ωφελήσουν τη χώρα. Απλά υπογράφει και εφαρμόζει τα μέτρα, ελπίζοντας ότι οι δανειστές θα ελαφρύνουν το χρέος, έτσι ώστε η χώρα να μπορέσει να «ξαναβγεί στις αγορές», δηλαδή να... ξαναδανεισθεί!

Η σονάτα νούμερο 9 του Μπετόβεν είναι άψογη και θεωρείται ένα από τα καλύτερα έργα του. Από την πλευρά τους, επίσης τα Μνημόνια είναι άψογες θεωρητικές κατασκευές που οπωσδήποτε θα διδάσκονται στα πανεπιστήμια για πολλές δεκαετίες. Ομως αμφότερα αυτά τα κατά τα άλλα πολύ σημαντικά έργα πάσχουν από ένα πολύ βασικό ελάττωμα: Oτι δεν λαμβάνουν υπόψη τους τις απόψεις, ιδιοπάθειες, συνήθειες, βίτσια κ.λπ. αυτών που πρόκειται να τα «παίξουν» -του Κρόιτσερ από τη μια πλευρά, των Ελλήνων από την άλλη.

Το βασικό και βαθύτερο πρόβλημα των Μνημονίων δεν είναι ούτε ότι αντιπροσωπεύουν ένα σιγκφριντιανό όραμα τευτονικής κατοχής της Ευρώπης, ούτε ένα σχέδιο ανθελληνικών κύκλων που οραματίζονται την εξαφάνιση του «Γένους». Ούτε καν αντιπροσωπεύουν ένα σχέδιο των καπιταλιστών για να πλήξουν την αντίσταση των εργαζομένων όπως βαυκαλίζονται οι γέροντες αναρχικοί των Εξαρχείων.

Το βασικό πρόβλημα των Μνημονίων είναι ότι έχουν διαμορφωθεί από επαγγελματίες οικονομολόγους -δηλαδή από μια επαγγελματική ομάδα που με κάθε σοβαρότητα πιστεύει ότι η τεχνική τους είναι «επιστήμη» ανάλογη με τις φυσικές επιστήμες.

Πιστεύουν λοιπόν ότι όπως οι νόμοι της φυσικής υπάρχουν και λειτουργούν ανεξάρτητα από πολιτισμικές και κοινωνικές μεταβλητές, το ίδιο ισχύει και με τους «νόμους» της οικονομίας. Αυτή η άποψη τους οδηγεί στο συμπέρασμα ότι στον βαθμό που υπάρχουν καθολικοί νόμοι, υπάρχουν και καθολικές λύσεις -που δηλαδή μπορούν να εφαρμοσθούν σε κάθε μήκος και πλάτος του πλανήτη, ανεξάρτητα από τους τοπικούς θεσμούς, παραδόσεις, πρακτικές κ.λπ. Και όσο περισσότερο καταφέρνουν να μαθηματικοποιούν την τεχνική τους ώστε να γίνεται ακαταλαβίστικη στον περισσότερο κόσμο, τόσο εδραιώνεται μεταξύ τους η αντίληψη ότι έχουν φθάσει στη… Νιρβάνα της Επιστήμης.

Φυσικά αυτή η αντίληψη των οικονομικών δεν έχει καμία σχέση με το πώς οραματίσθηκαν τον κλάδο τους οι πατέρες της οικονομικής επιστήμης όπως ο Άνταμ Σμιθ, ή ο Καρλ Μαρξ, ή πιο πρόσφατα ο Φρίντριχ Χάγιεκ, ή ο Εμάνιουελ Γουόλερσταϊν.

Για αυτούς, όπως θα έλεγε ο γνωστός ιστορικός Καρλ Πολάνυι, η οικονομία δεν αποτελούσε έναν ξεχωριστό χώρο αλλά ήταν «ενσωματωμένη»(embeded) σε πολιτισμικές και κοινωνικές πρακτικές.

Η άποψη που μεταφέρουν οι οικονομολόγοι των Μνημονίων ότι η λύση για το πρόβλημα του χρέους στην Ελλάδα θα πρέπει να είναι η ίδια με ανάλογο πρόβλημα στο Νεπάλ ή στην Ακτή του Ελεφαντοστού, διότι οι «νόμοι» της οικονομίας είναι οι ίδιοι παντού, θα προκαλούσε ασφαλώς μεγάλη θυμηδία στους κλασικούς.

Οπως θα προκαλούσε και θυμηδία η άποψη ότι οι «νόμοι» της οικονομικής ανάπτυξης ήσαν και είναι οι ίδιοι στην Κίνα, τη Νότια Κορέα, την Αγγλία, την Ιαπωνία ή την Ελβετία.

Η νοσταλγία του καταφρονεμένου μπακάλη της γειτονιάς για τη δραχμή όταν είδε τις τιμές του μπακάλικού του να μετατρέπονται με την ένταξη του ευρώ σε τιμές... ντελικατέσεν, εμπεριέχει περισσότερη «θεσμική γνώση» και σοφία από όλα τα οικονομετρικά μοντέλα που ευαγγελίζονται τα κοστουμαρισμένα παιδάκια που στελεχώνουν τα επιτελεία του κ. Σόιμπλε και της κ. Λαγκάρντ, που διαμορφώνουν τα Μνημόνια.

Διότι πρόκειται για μια νοσταλγία που έχει τη ρίζα της σε πολιτισμικές και κοινωνικές πρακτικές, σε αντίθεση με τα ψευτομαθηματικά οικονομετρικά μοντέλα που στηρίζονται στον αέρα και προκαλούν απλά πείνα και δυστυχία.

* Ο Τάκης Μίχας σπούδασε Ανθρωπολογία στη Δανία και εργάστηκε για πολλά χρόνια σε Ελευθεροτυπία και Καθημερινή. Υπήρξε αρθρογράφος της Wall Street Journal και άλλων διεθνών εντύπων καθώς και συγγραφέας βιβλίων στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Ζει στη Λατινική Αμερική, όπου γράφει βιβλίο για το φαινόμενο του Populismo.