Ο ευρωπαϊκός φεντεραλισμός και τα παλιά μίση

Εκπληκτικό σε νοήματα, συνοπτικό και απολύτως διδακτικό, το βιβλίο του Παναγιώτη Δρακόπουλου «Βιογραφία της Ευρώπης, η διαμόρφωση του πολιτιστικού της προσώπου» θα έπρεπε να βρίσκεται, πριν απ’ όλα, σε κάθε σχολείο όχι μόνον της Ελλάδος αλλά και της Ευρώπης. Απλό στην περιγραφή του αλλά με εντυπωσιακή εικονογράφηση, η «Βιογραφία της Ευρώπης» μεταφέρει τον αναγνώστη από το 40.000 π.Χ. στην υπογραφή της Συνθήκης της Ρώμης στις 25 Μαρτίου 1957 και του εξηγεί γιατί η ήπειρος αυτή γέννησε τη φιλοσοφία, τη δημοκρατία, τη λογοτεχνία, την τέχνη και τον πολιτικό ολοκληρωτισμό.

Εξηγεί επίσης πώς στην Ευρώπη αναπτύχθηκε εννοιολογικά και πρακτικά η παραγωγή και γιατί, σε συνδυασμό με το ευρωπαϊκό πνεύμα, οδήγησε σε όλες τις οικονομικές επαναστάσεις που γνώρισε και γνωρίζει ο κόσμος μας.

«Ο πρωτοευρωπαϊσμός», γράφει ο Παναγιώτης Δρακόπουλος, «δείχνει ότι δεν υπήρξε πρωτόγονος, αν αυτό σημαίνει πνευματικά κατώτερος. Το εντελώς αντίθετο. Υπήρξε απίστευτα εφευρετικός και η τεχνολογία μας σήμερα χτίζεται στα θεμέλια που έβαλε αυτός. Έτσι η ζωή μας δεν είναι και δεν θα γίνει ποτέ φυσική. Για τον Ευρωπαίο η τεχνολογία είναι ο φυσικός χώρος του ανθρώπου και όχι η φύση. Δεν θα συμμορφωθούμε εμείς σε αυτήν, αλλά εκείνη σε εμάς -αυτό είναι και το μήνυμα που βρίσκεται χαραγμένο μέσα στις σπηλιές».

Αναφερόμενος στον ευρωπαϊσμό κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, ο συγγραφέας γράφει ότι η αρχή έγινε από τον Πάπα Πίο ΙΒ’ και την εγκύκλιό του, που το 1939 καλούσε τα έθνη «να σχηματίσουν υπερεθνικές κοινότητες. Διότι η απόλυτη αυτονομία του κράτους έχει οδηγηθεί σε πλήρη σύγκρουση με τη φυσική τάξη». Στη συνέχεια ακολούθησε η σοσιαλδημοκρατία.

Τον Ιούλιο 1940 οι εξόριστοι από τον φασισμό Ιταλοί ηγέτες Αλτιέρο Σπινέλι και Ερνέστο Ρόσι υπογράφουν και δημοσιοποιούν το περίφημο Μανιφέστο Βεντοτένε, όπου διακηρύσσεται ότι κάθε επιτυχής λύση των ευρωπαϊκών προβλημάτων θα ακυρώνεται στην πράξη, αν δεν αρχίσουμε τη συγκρότηση μίας ομοσπονδίας στην οποία θα πρέπει να μετέχουν όλα τα κράτη-μέλη, περιλαμβανομένης της Γερμανίας. Τον Σεπτέμβριο 1942 ο συγγραφέας Ινιάτσιο Σιλόνε, γενικός γραμματέας του Ιταλικού Σοσιαλιστικού Κόμματος (που βρισκόταν στην παρανομία) σε δήλωσή του διακηρύσσει ότι «η ενότητα της ευρωπαϊκής κοινωνίας που υπάρχει ήδη πρέπει να οδηγήσει σε πολιτική ένωση. Η παλιά διάκριση σε έθνη-κράτη πρέπει να καταργηθεί».

Οι Σιλόνε και Ρόσι θα ιδρύσουν το 1943 την Ευρωπαϊκή Φεντεραλιστική Κίνηση. Και το 1944 θα οργανώσουν στη Γενεύη μυστική ευρωπαϊκή συνάντηση ανταρτών. Μετέχουν Γάλλοι, Ολλανδοί, Ιταλοί, Νορβηγοί, Πολωνοί, Τσέχοι και Γιουγκοσλάβοι -όχι Έλληνες. Οι μη κομμουνιστές αντάρτες συμφωνούν στη δημιουργία ομοσπονδίας όλων των ευρωπαϊκών χωρών.

Στην Ιταλία σημειώνεται γενική αποδοχή του ευρωπαϊσμού: το 1943 ο Αλσίντε ντε Γκάσπερι ιδρύει (παράνομα) το Χριστιανοδημοκρατικό Κόμμα, στους σκοπούς του οποίου δηλώνεται σαφώς ότι θα αγωνιστεί για τη σύσταση ευρωπαϊκής ομοσπονδίας. Το 1943 ο Βρετανός υπουργός Εξωτερικών Άντονι Ίντεν γράφει επιστολή στους ομολόγους του των ΗΠΑ και της ΕΣΣΔ, ζητώντας τους να στηρίξουν μεταπολεμικά μια ευρωπαϊκή ομοσπονδία. Η πρόταση απορρίπτεται με οργή από τον σοβιετικό Βιατσεσλάβ Μολότοφ και ο Αμερικανός αποδέχεται τη ρωσική άρνηση για να μη χαλάσει τις σχέσεις με τη Μόσχα.

Το 1944 ο συγγραφέας Αλμπέρ Καμύ με τον επίσης αντιστασιακό Φρανσίς Ζεράρ ιδρύουν τη Γαλλική Επιτροπή για την Ευρωπαϊκή Ομοσπονδία. Την επόμενη χρονιά οργανώνουν στο Παρίσι το πρώτο συνέδριο φεντεραλιστών. Ο Καμύ ήταν τότε αρχισυντάκτης της αντιστασιακής παράνομης εφημερίδας Κομπά. Στο συνέδριο συμμετείχαν προσωπικότητες όπως ο φιλόσοφος Εμανουέλ Μουνιέ, ο Τζορτζ Όργουελ, ο Σπινέλι, και ένας γαλαξίας από αντιστασιακούς διανοούμενους. Το συνέδριο καταδικάζει το δόγμα του έθνους-κράτους καθώς και την τιμωρία του γερμανικού λαού και την απόσπαση εδαφών της Γερμανίας.

Με αυτά και άλλα πολλά, η Ευρώπη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου κατέληξε στην περίφημη Συνθήκη της Ρώμης το 1957, η οποία, ως φαίνεται, σήμερα κάποιους τούς ενοχλεί. Μία Ευρώπη ειρήνης, δημοκρατίας, ανάπτυξης, ευημερίας και προκοπής δεν τους πάει. Στον βαθμό που απομακρύνεται η φρίκη των πολέμων που η Ευρώπη προκάλεσε, κάποιοι νομίζουν ότι μπορούν να επαναφέρουν στο προσκήνιο εθνικισμούς και παλαιά μίση, στο όνομα ενός εξιδανικευμένου έθνους-κράτους που από πολλές πρακτικές πλευρές έχει πλέον περιοριστεί στο ελάχιστο.

Οι άνθρωποι αυτοί, δυστυχώς για τους πολίτες που τους ακολουθούν, είτε αγνοούν τα πάντα από την ευρωπαϊκή ιστορία, πράγμα πολύ πιθανόν, είτε άλλα έχουν κατά νου. Και τα τελευταία καμία απολύτως σχέση έχουν ούτε με την ειρήνη, ούτε με τη δημοκρατία.

Ας μην ξεχνάμε ότι, κατά τον Γουστάβο Λεμπόν, ο λαϊκισμός και η δημαγωγία είναι τα θεμέλια της πολιτικής απάτης...