Ο κυριότερος λόγος που απέτυχε η διάσωση από την τρόικα

Το ημερολόγιο έγραφε 23 Απριλίου του 2010, όταν ο τότε πρωθυπουργός Γιώργος Παπανδρέου πραγματοποίησε το περίφημο διάγγελμα του Καστελόριζου. Είχε έρθει η ώρα της πληρωμής των δανεικών. Είχε έρθει η ώρα να πληρωθεί το τίμημα του ανορθολογικού οικονομικού μοντέλου που ακολουθούσε η χώρα. Του μοντέλου που στηριζόταν στην κατανάλωση, κυρίως εισαγόμενων ειδών, σε βάρος της εγχώριας παραγωγής.

Αυτό το μοντέλο δεν ήταν βιώσιμο. Αλλά ακόμα και ορθολογικό να ήταν, η οικονομία έχει το κακό συνήθειο να κάνει κύκλους. Ήταν θέμα χρόνου να εμφανιστούν οι δύσκολες ημέρες.

Τι εργαλεία χρησιμοποιεί ένα κράτος σε περιπτώσεις κρίσεων; Για παράδειγμα, τι έκαναν οι ΗΠΑ το 2008; Πρώτα από όλα, είχαμε επέμβαση της Κεντρικής τους Τράπεζας. Άρχισαν να παίζουν με τα επιτόκια και την προσφορά χρήματος. Άφησαν το δολάριο να διολισθαίνει. Γιατί ναι μεν διαπραγματεύεται ελεύθερα, αλλά η κατεύθυνση επηρεάζεται αποφασιστικά από τη FED.

Τι έκανε πρόσφατα η Βρετανία μόλις ψηφίστηκε το Brexit; Τα ίδια. Η Κεντρική Τράπεζα επί ποδός πολέμου, με όπλα την υποτίμηση και την παροχή ρευστότητας.

Ερχόμαστε τώρα στην ελληνική κρίση χρέους.  Τι έκανε η δικιά μας Κεντρική Τράπεζα; Τίποτα. Τίποτα απολύτως! Γιατί; Γιατί δεν έχουμε δικιά μας Κεντρική Τράπεζα. Αναγκαστικά επαφιόμαστε στην καλή θέληση της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας (ΕΚΤ).

Και τι έκανε η ΕΚΤ; Το αντίθετο από ό,τι κάνουν συνήθως οι Κεντρικές Τράπεζες σε συνθήκες κρίσης. Ακολούθησε μια σφιχτή νομισματική πολιτική. Ο λόγος ήταν πως εκείνη την περίοδο οι δυνατότερες οικονομίες είχαν ως στόχο την τιθάσευση του πληθωρισμού. Την ώρα που η Ελλάδα είχε το αντίθετο πρόβλημα. Είχε αποπληθωρισμό!

Και όταν αποφάσισαν να αντιστρέψουν τη στρατηγική τους και να ανοίξουν τις κάνουλες της ρευστότητας, τι έκαναν; Απέκλεισαν την Ελλάδα από το πρόγραμμα! Γιατί; Για να τη… συνετίσουν.

Το παραμύθι βαδίζει προς το τέλος του

Δεν χρειάζεται να έχεις σπουδάσει οικονομικά, για να γνωρίζεις ότι η συναλλαγματική ισοτιμία είναι ο καθρέφτης της οικονομίας. Όταν μια οικονομία πάει καλά, το νόμισμα ανεβαίνει. Όταν έχει προβλήματα, υποχωρεί, μέχρι η ανταγωνιστικότητα να φτάσει στο σωστό επίπεδο.

Επειδή όμως η Ελλάδα δεν μπορούσε να υποτιμήσει το νόμισμά της, τι έκανε; Εσωτερική υποτίμηση. Δηλαδή έπρεπε χοντρικά να μειώσουμε κατά μέσο όρο την αγοραστική δύναμη, τον τζίρο των εταιριών, την αξία των περιουσιακών μας στοιχείων (όπως τα ακίνητα) κατά 30-35%. Αυτός ήταν ο αρχικός στόχος.

Το κακό με την εσωτερική υποτίμηση είναι πως από τη φύση της είναι αναποτελεσματική και αντιαναπτυξιακή. Εμπεριέχει όλα τα κακά της συνηθισμένης υποτίμησης, χωρίς όμως να λύνει το πρόβλημα της ανταγωνιστικότητας. Αυτός είναι και ο λόγος που δεν την προτιμάει κανένα κράτος στον κόσμο, έναντι της κλασικής υποτίμησης.

Ας πάρουμε ένα απλό παράδειγμα: Θέλω να αγοράσω ένα ακίνητο που κάνει 100.000 ευρώ.Όσο διαρκεί η εσωτερική υποτίμηση, οι τιμές μειώνονται. Την επόμενη θα πουλιέται 99.000 ευρώ, τη μεθεπόμενη 98.000 ευρώ, τον άλλο μήνα 97.000 ευρώ.

Άρα λοιπόν τι με συμφέρει να κάνω; Να αναβάλω την επένδυση μου. Όσο πιο πολύ καθυστερώ, τόσο πιο φτηνά θα το αγοράσω. Αντίθετα, αν είχαμε μικρό πληθωρισμό, το ακίνητο που κοστίζει σήμερα 100.000 ευρώ, την επόμενη θα κόστιζε 101.000 ευρώ, αργότερα 102.000 ευρώ κ.τ.λ. Άρα με συμφέρει να βιαστώ να επενδύσω.

Αυτός είναι ο λόγος που οι Κεντρικές Τράπεζες επιδιώκουν πληθωρισμό κοντά στο 2%. Γιατί είναι αναπτυξιακός.

Η θεωρία του Νεκρού Σημείου

Άραγε είναι τόσο κακό να πέσει ο μέσος όρος του τζίρου που πραγματοποιούν οι επιχειρήσεις; Δυστυχώς είναι. Σε οποιοδήποτε οικονομικό πανεπιστήμιο του κόσμου, από το πρώτο κιόλας έτος, οι φοιτητές μαθαίνουν για το λεγόμενο Νεκρό Σημείο (break even point). Αποδεικνύει πως αν ο τζίρος μιας επιχείρησης πέσει λιγότερο από τον στόχο που τέθηκε από την τρόικα, συνήθως αρχίζει και μπαίνει μέσα!

Γιατί τους δύσπιστους που θεωρούν λάθος ή που δεν γνωρίζουν αυτές τις θεωρίες, την απάντηση τη δίνει η πραγματικότητα: Μια ματιά στα στοιχεία των εταιριών του Χρηματιστηρίου Αθηνών, που αποτελούν την αφρόκρεμα των επιχειρήσεων, αρκεί για να διαπιστώσουμε πως οι περισσότερες εμφανίζουν ζημίες.

Πώς είναι δυνατόν να ελπίζεις να διορθώσεις μια οικονομία, όταν εσκεμμένα μετατρέπεις τις επιχειρήσεις της σε ζημιογόνες; Πώς θα περιμένεις να γίνουν επενδύσεις, όταν δεν παράγονται κέρδη; Από τις ξένες επενδύσεις; Μα ποτέ στην Ελλάδα, από τη μεταπολίτευση και μετά, δεν είχαμε πάνω από 2 δισ. άμεσες ξένες επενδύσεις τον χρόνο.

Η επόμενη εύλογη απορία αφορά το ΔΝΤ. Γιατί τους δικούς μας κυβερνώντες τους γνωρίζουμε. Έχουν αποδείξει πως δεν πρόκειται για τίποτα… τσακάλια!  Το ΔΝΤ, που κλήθηκε για να μεταφέρει την τεχνογνωσία του, δεν το γνώριζε;

Από ό,τι φαίνεται, το γνώριζε. Απόδειξη είναι πως σε μια έκθεσή του λίγο καιρό πριν μας επισκεφτεί, αναφέρεται πως η εσωτερική υποτίμηση δημιουργεί από ρηχή ανάπτυξη σε δυνατές βιομηχανικές οικονομίες (όπως στη Γερμανία), μέχρι κατάρρευση συνοδευόμενη από υψηλή ανεργία και μετανάστευση στις πιο αδύναμες (όπως στη Λετονία).

Ό,τι βλέπουμε και εδώ!

Το ελληνικό παράδοξο

Υπάρχει και ένα άλλο παράδοξο στην περίπτωσή μας. Το νόμισμα της Ελλάδας είναι ανατιμημένο σε σχέση με τις πραγματικές δυνατότητες της χώρας. Παρά τα τεράστια οικονομικά προβλήματα, εξακολουθεί να έχει την ίδια ισοτιμία με τη Γερμανία. Πιο ισχυρό νόμισμα από ΗΠΑ και Κίνα!

Τι σημαίνει αυτό; Ότι υπάρχει μια ισοτιμία που είναι άδικη, στρεβλή.

Είναι σαν να θες να πουλήσεις ένα προϊόν που, ενώ ξέρεις ότι είναι ποιοτικά χαμηλότερο από τον ανταγωνισμό, επιμένεις πεισματικά να το πουλάς στην ίδια τιμή με εκείνους. Γιατί; Γιατί δεν θέλεις να βγεις χαμένος! Λες και η αγορά δεν θα σε τιμωρήσει, αν αγνοείς τους κανόνες της.

Ας μην έχουμε ψευδαισθήσεις όμως τι σημαίνει υποτίμηση του νομίσματος. Θα δώσει μια ευκαιρία στους παραγωγούς, αλλά θα σημάνει τη μείωση της αγοραστικής δύναμης των καταναλωτών. Άμεσα. Με όλα τα δυσάρεστα αποτελέσματα που μπορεί να έχει κάτι τέτοιο.

Δυστυχώς, όμως, σε ολόκληρη την οικονομική ιστορία, καμία χώρα στον κόσμο δεν επιδίωξε να έχει ανατιμημένο νόμισμα, όταν είχε πρόβλημα ανταγωνιστικότητας.

Τα αποτελέσματα τα βλέπουμε στην καθημερινότητά μας. Τόσα χρόνια θυσιών όχι μόνο δεν μας έβγαλαν από την κρίση, αλλά ούτε καν βλέπουμε φως στο τούνελ.

* Ο Βασίλης Παζόπουλος είναι οικονομολόγος, χρηματιστηριακός αναλυτής, συγγραφέας του βιβλίου Επενδυτές χωρίς Σύνορα ([email protected])