Ο λαϊκισμός και ο νέος πλανητάρχης

Την παραμονή της ορκωμοσίας του, ο 45ος πρόεδρος των ΗΠΑ, Ντόναλντ Τραμπ, δήλωνε σε έκπληκτους δημοσιογράφους ότι ήταν αποφασισμένος να κυβερνήσει δια προεδρικών διαταγμάτων –μία πρακτική που υποδηλώνει την πρόθεσή του να δημιουργήσει καθεστωτικά προβλήματα στην χώρα του, τα οποία είναι άγνωστο πού θα μπορούσαν να καταλήξουν.

Σε κάθε περίπτωση, πάντως, είναι μεγάλο λάθος εμείς οι Ευρωπαίοι, κυρίως δε οι πιο νότιοι εξ ημών, να ερμηνεύουμε την αμερικανική πολιτική με τα ίδια κριτήρια που ισχύουν στην καθ’ ημάς πολιτική πραγματικότητα. Κατά κανόνα, οι Αμερικανοί πρόεδροι δεν υπόσχονται αυτά που δεν μπορούν να κάνουν και αποφεύγουν τις περίφημες «κωλοτούμπες».

Επίσης, ας μην ξεχνάμε ότι για πολλούς Αμερικανούς πολίτες το ψεύδος είναι κακό και η αντίληψη αυτή είναι βαθιά ριζωμένη σε μία χώρα που οικοδομήθηκε από ανθρώπους τους οποίους η Ευρώπη καταδίκασε για πολιτικούς και θρησκευτικούς λόγους. Αυτή είναι και μία από τις σοβαρές αιτίες της καχυποψίας που έχουν οι Αμερικανοί απέναντι στην κεντρική εξουσία, εν προκειμένω σε αυτήν που υπάρχει στην Ουάσινγκτον.

Ο Ντόναλντ Τραμπ γνωρίζει όλα τα παραπάνω, γι αυτό και έχει υποσχεθεί ότι θα «τσακίσει» αυτή την κεντρική εξουσία για να φέρει «τον λαό πιο κοντά στις λήψεις αποφάσεων», όπως λέει. Ανακοίνωσε έτσι ότι θα υπάρξουν αντεξουσίες στην εξουσία της Ουάσινγκτον, που σημαίνει ότι θα υπάρξει στις ΗΠΑ ανακατανομή εξουσιών. Επειδή δε, όπως ο ίδιος είπε, θέλει να παραμείνει εκεί που βρίσκεται οκτώ χρόνια, είμαστε βέβαιοι ότι θα θελήσει να πραγματοποιήσει πολλά από τα όσα έλεγε προεκλογικά.

Είναι σαφές ότι οι όποιες καθεστωτικές αλλαγές στην αμερικανική υπερδύναμη θα έχουν ραγδαίες επιπτώσεις και στην παγκόσμια σκηνή, η οποία ήδη κινείται, αλλά, για την ώρα, χωρίς πυξίδα.

Ο νέος Αμερικανός πρόεδρος έδωσε ήδη τα πρώτα δείγματα γραφής. Υπέγραψε, έτσι, την αποχώρηση των ΗΠΑ από το Σύμφωνο Συνεργασίας των Δύο Πλευρών του Ειρηνικού (ΤΡΡ), μία μεγάλη συμφωνία η οποία, ωστόσο, δεν είχε αρχίσει να εφαρμόζεται. Με τον τρόπο αυτόν, πάντως, ο Ντ. Τραμπ ανοίγει τον δρόμο στην Κίνα να μπει στην Συμφωνία, στην οποία συμμετέχουν 12 χώρες (Αυστραλία, Ν. Ζηλανδία, Βιετνάμ, Σιγκαπούρη, κ.ά.).

Μία από τις επίσης σημαντικές επιλογές του νέου προέδρου θα είναι και η τοποθέτηση δικαστή στην έδρα Ανωτάτου Δικαστηρίου που παραμένει κενή από τον Φεβρουάριο 2016. Από την επιλογή αυτή, που δεν είναι εύκολη, ο Ντ. Τραμπ μπορεί να αποκομίσει σημαντικά πολιτικά οφέλη, αλλάζοντας εν μέρει τον νόμο περί αμβλώσεων, κάτι που θέλουν οι Ευαγγελιστές ψηφοφόροι του.

Ας σημειωθεί ότι κατά την διάρκεια της προεκλογικής του εκστρατείας υποσχέθηκε να εμποδίσει το σχέδιο του Μπαράκ Ομπάμα για την καθαρή ενέργεια –το οποίο είχε ήδη προσκρούσει σε προβλήματα στα δικαστήρια. Χωρίς τα μέτρα αυτά, που θα μπορούσαν να μειώσουν τις εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα στις μονάδες παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας, θα υπάρξει υπαναχώρηση όσον αφορά τις προσπάθειες της Αμερικής να περιορίσει την υπερθέρμανση του πλανήτη και η Συμφωνία του Παρισιού για την κλιματική αλλαγή θα αποδυναμωθεί.

Ακόμα, το Obamacare -το νομοσχέδιο «σύμβολο» του προκατόχου του για την ασφάλιση υγείας- μόλις και μετά βίας κατάφερε να επιβιώσει των προηγούμενων αμφισβητήσεών του στα δικαστήρια και θα δεχθεί επιθέσεις στο Κογκρέσσο, αφού κατά την διάρκεια της εκστρατείας του ο Ντ. Τραμπ υποσχέθηκε να το καταργήσει και να το αντικαταστήσει με «κάτι καταπληκτικό».

Από οικονομικής πλευράς, η εσωτερική ζήτηση στις ΗΠΑ σίγουρα θα ενισχυθεί. Θα την στηρίξουν οι προτεινόμενες εταιρικές φορολογικές μεταρρυθμίσεις του νέου προέδρου, οι οποίες θα οδηγήσουν σε επαναπατρισμό δισεκατομμυρίων δολαρίων από τις πολυεθνικές, αλλά και από μειώσεις φόρων και τις επιπλέον δαπάνες για τις υποδομές.

Το έλλειμμα θα διογκωθεί, ενώ ο προστατευτισμός του Ντ. Τραμπ απειλεί παράλληλα την παγκόσμια οικονομία. Αν και ο ίδιος έχει προτείνει την επαναδιαπραγμάτευση της NAFTA (της εμπορικής Συμφωνίας της Αμερικής με τον Καναδά και το Μεξικό), αυτή μάλλον θα επιβιώσει. Όμως, όπως προαναφέραμε, το Σύμφωνο Συνεργασίας των Δύο Πλευρών του Ειρηνικού (ΤΡΡ) είναι νεκρό.

Αν ο Ντ. Τραμπ ξεκινήσει έναν εμπορικό πόλεμο με την επιβολή νέων δασμών σε ορισμένα κινεζικά προϊόντα, το αποτέλεσμα θα μπορούσε να είναι μία παγκόσμια ύφεση. Αυτό, όμως, δεν τον ενδιαφέρει γιατί το σλόγκαν του είναι «πρώτα η Αμερική». Ωστόσο, στο μέτρο που θα επιδιώκεται η εφαρμογή του, το σλόγκαν αυτό δεν θα είναι καθόλου ουδέτερο. Χωρίς αμφιβολία, θα ξυπνήσει φιλοδοξίες και «οράματα», με γεωπολιτικές συνέπειες.

Όπως προβλέπει το βρετανικό περιοδικό Εκόνομιστ στο ετήσιο αφιέρωμά του, ο πρόεδρος της Ρωσίας Βλαδίμηρος Πούτιν θα παρουσιάσει την προεδρία του Ντ. Τραμπ ως νίκη της δικής του άποψης για τον κόσμο. Θα επιδιώξει μία νέα Συμφωνία της Γιάλτας, που θα παραχωρεί στην Ρωσία δική της σφαίρα επιρροής, συμπεριλαμβανομένης της Ουκρανίας.

Στην Μέση Ανατολή, ο νέος πρόεδρος θα πρέπει να επιλέξει μεταξύ των ενστίκτων του για απομονωτισμό και της υπόσχεσής του να «βομβαρδίσει μέχρις εσχάτων» το Ισλαμικό Κράτος. Πιθανότατα θα δώσει το πράσινο φως στο συριακό καθεστώς του Μπασάρ-αλ-Άσαντ, που υποστηρίζεται από ρωσική δύναμη πυρός, να ενεργεί κατά βούληση εναντίον των δυνάμεων της αντιπολίτευσης στο όνομα της καταπολέμησης της τρομοκρατίας. Υπό αμφισβήτηση τίθεται πλέον και η συμφωνία με το Ιράν για τα πυρηνικά.

Η δυνατότητα της Κίνας να διαμορφώνει την περιοχή της θα αντιμετωπίσει λιγότερους ελέγχους. Ο πρόεδρος Ξι Ζιπίνγκ -ένας ακόμα αυταρχικός ηγέτης του τύπου που θαυμάζει ο Ντ. Τραμπ- θα στοχεύσει στο να επιβεβαιώσει την υπεροχή της Κίνας στην Ανατολική και την Νότια Σινική Θάλασσα έναντι των διεκδικήσεων των γειτόνων που υποστηρίζονται από την αμερικανική ισχύ και να συνεχίσει την επεκτατική ανάπτυξη τεχνητών νησιών.

Η de facto ανεξαρτησία της Ταϊβάν βασίζεται σε ασαφείς αμερικανικές διαβεβαιώσεις, που τώρα φαίνονται ακόμα πιο αβάσιμες. Η Ιαπωνία και η Νότιος Κορέα θα εύχονται ο Ντ. Τραμπ να μην το εννοούσε, όταν φάνηκε να προτείνει ότι θα πρέπει να αποκτήσουν τα δικά τους πυρηνικά όπλα.

Ο Μάρκο Ρούμπιο, ένας από τους αντιπάλους του για το χρίσμα των Ρεπουμπλικανών, αμφισβήτησε την καταλληλότητα του Ντ. Τραμπ να φέρει την σοβαρότατη ευθύνη του ελέγχου του πυρηνικού οπλοστασίου της Αμερικής. Ο νέος πρόεδρος έχει πει ότι δεν το βλέπει επιπόλαια αλλά, δεδομένου του ευέξαπτου χαρακτήρα του και του «μάτσο» στυλ του, πώς θα μπορούσε να αντιμετωπίσει μία κλιμακούμενη αντιπαράθεση;

Όλα τα παραπάνω συντείνουν στο συμπέρασμα ότι μπήκαμε ήδη σε μία χρονιά αβεβαιότητας, σε έναν κόσμο που μεταλλάσσεται με πολύ μεγάλη ταχύτητα. Πιθανόν δε, η τελευταία να είναι και η ταφόπλακα του δυτικού εθνικολαϊκισμού.

Πολύ σωστά, κατά την γνώμη μας, το Εκόνομιστ γράφει: «Ο κίνδυνος αυτή η οργισμένη περίοδος δυτικού εθνικισμού να ενταθεί αντισταθμίζεται από βαθύτερες δυνάμεις. Η τεχνολογία σφυρηλατεί παγκόσμιες συνδέσεις, ανεξάρτητα από την αντίδραση κατά του εμπορίου ή της μετανάστευσης. Φοιτητές σπουδάζουν σε ξένα πανεπιστήμια μέσω online μαθημάτων, μικρές επιχειρήσεις εξάγουν μέσω online αγορών, οι άνθρωποι συνομιλούν και μοιράζονται ειδήσεις σε παγκόσμιες πλατφόρμες μέσω κοινωνικής δικτύωσης.

Οι νεότεροι ψηφοφόροι, που μεγάλωσαν μέσα σε αυτό το περιβάλλον των ψηφιακών ευκαιριών, έχουν μεγαλύτερο ενθουσιασμό για την παγκοσμιοποίηση από τους γονείς τους και ήταν αυτοί που ψήφισαν κατά του Brexit και κατά του κ. Τραμπ. Το ερώτημα δεν είναι εάν ο κόσμος θα επιστρέψει στην εξωστρέφεια, αλλά το πόσο σύντομα θα γίνει αυτό και πόσο μεγάλη ζημιά θα έχει γίνει στο μεταξύ. Και η απάντηση εξαρτάται πάνω απ’ όλα από έναν άνθρωπο: τον Donald J.Trump».