Όταν οι σκιτσογράφοι γίνονται... ενοχλητικοί

Στις 12 Ιανουαρίου 2017, εκδικάζεται αγωγή του υπουργού Εθνικής Άμυνας Πάνου Καμμένου εναντίον του γελοιογράφου Ανδρέα Πετρουλάκη, για άρθρο που είχε δημοσιευτεί στο protagon στις 17/3/2015, με τίτλο "Πάνος Καμμένος. Έχουν αρχίσει και του μοιάζουν".

Το άρθρο ασκούσε κριτική στον υπουργό, μέσα σε ένα πολιτικό πλαίσιο που πουθενά δεν ξεφεύγει από μία εύλογη δημοσιογραφική κριτική στην οποία υπόκεινται τα δημόσια πρόσωπα, αλλά ο υπουργός ενοχλήθηκε τόσο που θεώρησε καλό να αμυνθεί στα δικαστήρια με μία εξοντωτική αγωγή 2 εκατομμυρίων ευρώ.

Η στάση του κ. Καμμένου ξεσήκωσε πολλές αντιδράσεις στην Ελλάδα και στο εξωτερικό, διότι ευλόγως θεωρήθηκε ως μια προφανής προσπάθεια τρομοκράτησης δημοσιογράφου. Δεν έχει καμία σημασία αν συμφωνεί ή διαφωνεί κανείς με όσα αναφέρει στο άρθρο του (προσωπικά δεν βρήκα τίποτα να διαφωνήσω). Το γεγονός είναι πως ο οιονεί αντιπρόεδρος της κυβέρνησης προσπαθεί να εξοντώσει κάποιον επειδή τον ενόχλησε η κριτική.  

Ίσως ο Πετρουλάκης επιλέχθηκε γιατί είναι (κυρίως) σκιτσογράφος. Και τα σκίτσα είναι πολύ εκνευριστικά, γιατί είναι συνήθως κωμικά και προσβλητικά, διαδίδονται εύκολα, ενώ δεν μπορείς να απαντήσεις σε αυτά. Ούτε καν να τα βρίσεις.

Η προστασία των χειρότερων

Υπάρχει μία ωραία ταινία του Milos Forman (“People vs. Larry Flynt”), όπου εξιστορείται η ζωή του Λάρι Φλιντ (εκδότη του πορνοπεριοδικού Hustler). Μία από τις δικαστικές περιπέτειες που είχε ήταν όταν δημοσίευσε μία σατιρική διαφήμιση, όπου ανέφερε ότι ένας διάσημος τηλε-ευαγγελιστής και πολιτικός παράγων είχε την πρώτη του σεξουαλική εμπειρία με τη μητέρα του [η διαφήμιση ήταν παραποίηση καμπάνιας του Campari για την «πρώτη φορά» (“first time”)].

Παρά το προφανές ψεύδος και τη δυσφήμιση, ο Φλιντ αθωώθηκε ομόφωνα γιατί το Ανώτατο Δικαστήριο των ΗΠΑ έκρινε ότι προστατεύεται η ελεύθερη διακίνηση ιδεών σε δημόσια θέματα και ότι ειδικά τα δημόσια πρόσωπα δεν έχουν καμία προστασία, εκτός αν πρόκειται για αποδεδειγμένη συνειδητή μοχθηρία (actual malice). Στο σκεπτικό της απόφασης αναφέρεται ότι το δικαίωμα της ελευθερίας του λόγου δεν είναι μόνο θέμα ατομικών δικαιωμάτων αλλά ένα ουσιαστικό ζήτημα στην αναζήτηση της αλήθειας και τη βιωσιμότητα της κοινωνίας ως συνόλου. Ακόμα και η προσχεδιασμένη πρόκληση συναισθηματικής αναστάτωσης δεν απολαμβάνει προστασίας.

«Εδώ χανόμαστε και εσύ ασχολείσαι με την ελευθερία του λόγου»

Όσοι πιστεύουν ότι τα θέματα ελευθερίας λόγου είναι δεδομένα στην Ελλάδα σφάλλουν. Δεν διαθέτουμε μεγάλη παράδοση ενώ ακόμα και σήμερα υπάρχουν ποινικές διατάξεις που τιμωρούν τη βλασφημία. Το μεγαλύτερο πρόβλημα της χώρας δεν ήταν -και ούτε ακόμα και σήμερα είναι- οικονομικό. Εάν λειτουργούσαν οι θεσμοί μας καλύτερα, θα είχε προστατευτεί η χώρα και δεν θα είχαμε χρεοκοπήσει. Και σε αυτούς περιλαμβάνω την προστασία του δημοσιογραφικού λόγου (αν και οι δημοσιογράφοι μας έχασαν τη μεγαλύτερη είδηση των τελευταίων δεκαετιών: την ελληνική χρεοκοπία).

Η προσπάθεια της κυβέρνησης ελέγχου των ΜΜΕ και κατά συνέπεια του περιεχομένου της ενημέρωσης, στον βαθμό που επιτευχθεί συνεπικουρούμενη από τις αμαρτίες του παρελθόντος και τα οικονομικά προβλήματα του παρόντος, θα δημιουργήσει μία θεσμική πληγή σε μία χώρα με πρόβλημα θεσμών. Και αν κάτι έχει αποδειχθεί στην οικονομική ιστορία (και μάλιστα σε αρκετά παραδείγματα) είναι πως η μακροχρόνια ανάπτυξη μιας χώρας (ακόμα και μιας αυτοκρατορίας) είναι άμεσα συνδεδεμένη με τους θεσμούς.

Όλοι πρέπει να μπορούν να έχουν γνώμη και μάλιστα απεριόριστη

Πρέπει να καταλάβουμε ότι τα δικαστήρια δεν μπορούν να καταδικάζουν ιστορικούς επειδή διατυπώνουν απόψεις που «ενοχλούν τη μνήμη των Κρητικών» (ή όποιων άλλων). Ούτε η άποψη της πλειοψηφίας έχει καμία σημασία. Ο κανόνας της πλειοψηφίας, αν δεν συνδυάζεται με τα ατομικά δικαιώματα, δεν είναι δημοκρατικός. Ο Λάρι Φλιντ (όταν του ανέφεραν ότι αποτελεί μία οικτρή μειοψηφία) είπε «δεν μπορείς να βάζεις πέντε λύκους και ένα πρόβατο να ψηφίζουν τι θα φάνε για δείπνο».

Αλίμονο αν δεν προστατεύονται οι προσβολές. Καμία απολύτως ιδέα (θρησκευτική, πολιτική, ιστορική ή ό,τι άλλο) δεν πρέπει να προστατεύεται. Όπως ανέφερε και ο Μάικ Γκόντγουιν (δικηγόρος της Αμερικανικής Οργάνωσης για τα Πολιτικά Δικαιώματα), «Το Σύνταγμα φτιάχτηκε για να προστατεύσει τις απόψεις που προσβάλλουν. Τις άλλες, έτσι κι αλλιώς, ουδείς προσπάθησε ποτέ να τις λογοκρίνει». Εδώ κάποιοι ντοπαρισμένοι από την εξουσία κυνηγάνε ακόμα και όσους διατυπώνουν απόψεις με τον πιο ευγενικό τρόπο (όπως έκανε ο Α. Πετρουλάκης).

Θα πρέπει οι Ελληνες δικαστές να εκδώσουν μία απόφαση με τέτοια αιτιολόγηση που να κλείσουν την πόρτα σε τέτοιες πρακτικές. Αλίμονό μας αν καθιερωθεί στην πράξη, μόνο οι βουλευτές να έχουν το δικαίωμα της «απεριόριστης γνώμης» και οι κυβερνώντες να εξοντώνουν όσους τους ενοχλούν.

Τότε η χρεοκοπία μας θα γίνει μία ευχάριστη ιστορική ανάμνηση.