Πόσο διαφορετικό είναι το... σκυλί από την κότα

Ένα από τα εντονότερα συμπτώματα της κρίσης είναι η χαμηλή ποιότητα της πολιτικής αντιπαράθεσης. Άλλωστε η κρίση δεν είναι μόνο οικονομική και οι επιπτώσεις της είναι πολλαπλές.

Μέσα στα ατελείωτα πια χρόνια μιζέριας, έχουν αναδειχθεί και κάποιες προσωπικότητες ανάλογες της εποχής. Είναι αυθεντικοί. Τους θαυμάζουν στα κόμματά τους και εκλέγονται με τις περισσότερες ψήφους. Ο λόγος τους κυριαρχεί και οι συγκρούσεις τους έχουν -εγγυημένα- μεγάλη δημοσιότητα. Δικαιωματικά καταλαμβάνουν και υπουργικές θέσεις.

Πόσο διαφορετικοί είναι;

Γίναμε θεατές άλλου ενός κοινοβουλευτικού σκυλοκαβγά ανάμεσα στον Άδωνι Γεωργιάδη και τον Παύλο Πολάκη, με εκφράσεις όπως «θρασύδειλε, απατεώνα, γαϊδούρι, σκυλί». Μερικοί ζητούν να πάρουμε θέση, λες και είναι υποχρεωτικό ανάμεσα σε δύο απόψεις να πρέπει να είσαι με κάποια. Δηλαδή να διαλέξουμε αν ο ένας είναι «κότα λειράτη», ή αν ο άλλος είναι «πιστό σκυλί του Σόιμπλε».

Μήπως όμως δεν είναι τελικά και τόσο διαφορετικοί, όσο θέλουν να παρουσιάζονται; Άκουσα τη σκυλο-κοκορομαχία προσεκτικά. Είδα και video με κλειστό τον ήχο, για να παρατηρήσω τις εκφράσεις τους. Κανείς από τους δύο δεν έχασε την ψυχραιμία του ούτε μία στιγμή.

Σε ένα σχετικό με το θέμα άρθρο, η δημοσιογράφος Μαρία Κατσουνάκη αναφέρει: «Δεν αιχμαλωτίζεται κανείς τόσο εύκολα στην ατζέντα του αντιπάλου του, αν δεν υπάρχει "ενδοσυνεννόηση"». Θα πείτε "άνθρωποι είναι" κι αυτοί, έχουν και αδύναμες στιγμές. Μα, δεν πρόκειται για αδυναμία, αλλά για το ακριβώς αντίθετο: για επίδειξη δύναμης, για κατάργηση κάθε αναχώματος που μπορεί να ανακόψει την ορμή των χαρακτηρισμών, οι οποίοι αναβλύζουν πηγαία, χωρίς προσπάθεια».

Οι ευθύνες είναι πάντα προς τα πάνω

Υπάρχει ένας σωστός κανόνας που έχει καθολική εφαρμογή: σε όλους τους οργανισμούς, οι επικεφαλής έχουν τη μεγαλύτερη ευθύνη. Ο πρωθυπουργός είναι απολύτως υπεύθυνος και για την τελευταία έκφραση του κάθε υπουργού. Ούτε απαλλάσσεται ένας πολιτικός αρχηγός επειδή δηλώνει μεταρρυθμιστής, όταν ορίζει αντιπρόεδρο του κόμματος όποιον φωνάζει πιο δυνατά στα κανάλια.

Δυστυχώς η πολιτική στην Ελλάδα είναι γεμάτη από αιματηρές (κυριολεκτικά) αντιπαραθέσεις. Μας στοιχειώνουν φαντάσματα και κάποιοι προσπαθούν να αναβιώνουν εμφύλια πάθη για πολιτική χρήση.

Ο πολιτικός φιλελευθερισμός (με τις αξίες που πρεσβεύει) δεν απέκτησε ποτέ ρίζες. Εκπροσωπήθηκε πολιτικά μετά τον τελευταίο εμφύλιο περισσότερο από την Αριστερά παρά από τη Δεξιά.  Φαίνεται όμως ότι η κρίση ενισχύει στους μεν τους ολοκληρωτιστές και στους δε τους νεοσυντηρητικούς, με τον αντίστοιχο λόγο και τις πολλές τεχνοτροπικές ομοιότητες. Το φαινόμενο δεν είναι μόνο ελληνικό αλλά εδώ έχει βαρύτερες επιπτώσεις, γιατί ζούμε με δανεικά και υπό επιτροπεία.

Η τέχνη αλλάζει τους ανθρώπους (αν ποτέ τη συναντήσουν)

Σκέφτομαι συχνά τι είδους θεραπεία θα ήταν κατάλληλη για μερικούς φανατικούς. Ο αρχιτέκτονας Ρέντσο Πιάνο έλεγε για τη μεταμορφωτική δύναμη της τέχνης: «Πολλοί άνθρωποι δεν καταλαβαίνουν την αξία της ομορφιάς και ότι η τέχνη μπορεί να αλλάξει τον κόσμο. Η ζωγραφική, η λογοτεχνία, ο κινηματογράφος μπορούν να εισχωρήσουν στη συνείδηση, έχουν τη δυνατότητα να μεταμορφώνουν τους ανθρώπους, να τους κάνουν καλύτερους. Δεν δημιουργούν υποχρεωτικά καλλιτέχνες αλλά ανθρώπους. Καλύτερους δικηγόρους, καλύτερους επιστήμονες, καλύτερους πολιτικούς. Η τέχνη προσθέτει ένα μικρό φως στα μάτια των ανθρώπων, που μπορείς να το αναγνωρίσεις».  

Είναι αυτό ακριβώς το φως που λείπει από το βλέμμα των ανθρώπων που θα εκφραστούν χυδαία στην προσπάθεια εκμηδενισμού του πολιτικού αντίπαλου. Όχι των απόψεών του, αλλά της προσωπικότητάς του. Είναι βέβαιο ότι δεν θα συναντήσετε σε καλλιτεχνικές εκδηλώσεις ανθρώπους που ζουν μέσα στο μίσος και τρέφονται από τη χυδαία αντιπαλότητα. Ίσως κάποιοι να βρεθούν κατά τύχη, για λόγους δημοσιότητας, σε κανένα Μέγαρο ή στο Ηρώδειο αλλά δεν θα αντέξουν και πολύ.

Όπως έλεγε και ο Γούντι Άλεν: «Δεν μπορώ να ακούω για πολλή ώρα Βάγκνερ. Μου έρχεται μια έντονη επιθυμία να κατακτήσω την Πολωνία». Η τέχνη για αυτούς έχει αξία μόνο αν μπορεί να στρατευτεί στον καβγά. Έτσι ο Πολάκης αφιέρωσε ένα τραγούδι του Ξυλούρη στον Άδωνι. Ίσως γιατί ο Βάρναλης εμπνεύστηκε τον τίτλο του ποιήματος του κυρ-Μέντιου από ένα γαϊδούρι.

Ο ασυνάρτητος λόγος εκτοπίζει τη λογική

Στην πραγματικότητα, δεν υπάρχει τρόπος να μετρηθεί και να καταδικαστεί η χυδαιότερη έκφραση από όσες συνηθίσαμε σιγά-σιγά να ακούμε. Το μόνο  σίγουρο από τις άγριες αντιπαραθέσεις στα πέτρινα χρόνια της κρίσης είναι ότι χάνεται κάθε δυνατότητα χρήσιμων συμπερασμάτων.

Αυτό που μένει δεν είναι η δύναμη κάποιων επιχειρημάτων αλλά «επιχειρήματα» δυνατών εκφράσεων. Ο αναγκαίος ορθολογικός λόγος χάνεται μέσα στον θόρυβο των ουρλιαχτών. Ο Χαρίδημος Τσούκας γράφει: «Εν τω μεταξύ η χώρα εξακολουθεί να αποσυντίθεται και, το χειρότερο, η αποσύνθεση φαίνεται αναντίστρεπτη. Η καταστροφή δεν είναι μόνο οικονομική. Η εγγενής αδυναμία εκφοράς ορθολογικού πολιτικού λόγου στην εποχή των Μνημονίων οδηγεί σε πολιτική σχιζοφρένεια, ασυνάρτητη σκέψη, σπασμωδικές αντιδράσεις, άμετρη σύγκρουση και βία. Χρειάζεται αφελώς ισχυρή αισιοδοξία να ελπίζει κανείς ότι η ρημαγμένη Ελλάδα θα θέλει για πολύ ακόμα να είναι μέλος της ευρωζώνης, ή ότι θα αποφύγει κάποια εθνική συμφορά» (Βήμα 18/12/16). Βαδίζουμε προς τον γκρεμό και κάποιοι θα συνεχίσουν να τσακώνονται πέφτοντας.

*Ο Κώστας Μαρκάζος είναι οικονομολόγος.