Το κάπνισμα προκαλεί... σοβαρά συμπεράσματα

Πόσες φορές δεν έχουμε αναρωτηθεί γιατί είμαστε τόσο διαφορετικοί από τους άλλους ευρωπαϊκούς λαούς. Έχουμε χάσει το μέτρημα των στατιστικών που παρουσιάζουν την Ελλάδα στον κορυφή των χωρών με τις χειρότερες επιδόσεις, χωρίς κανείς να συγκινείται (ή καλύτερα να απολογείται).

Στο τελευταίο τεστ PISA, οι Ελληνες μαθητές βρέθηκαν κάτω από τον μέσο όρο σε ανάγνωση, μαθηματικά και κατανόηση επιστήμης (σταθερή θέση από το 2006). Εκεί μας φταίει ο τρόπος που γίνεται το τεστ, ανακαλύπτοντας άλλη μία «μοναδικότητα».

Στις 7 Δεκεμβρίου η Eurostat δημοσίευσε έρευνα για το κάπνισμα στην ΕΕ, όπου αναφέρει ότι 1 στους 4 Ευρωπαίους καπνίζει. Όλοι βέβαια ξέρουμε ότι είμαστε άτρωτοι στο κάπνισμα και είναι μύθος ότι βλάπτει όσο λένε. Φαίνεται ότι αυτό το ξέρουν και οι Βούλγαροι, που είναι πιο μανιώδεις καπνιστές από εμάς. Όμως η μεγάλη διαφορά για τους Έλληνες (καπνίζει 1 στους 3) δεν είναι στο ποσοστό των καπνιστών αλλά τι παθαίνουν οι υπόλοιποι, που είναι και περισσότεροι.

Μία εικόνα, χίλιες τζούρες

Το 64,2% των Ελλήνων πολιτών πάνω από 15 ετών είναι παθητικοί καπνιστές σε καθημερινή βάση! Στο διάγραμμα της μελέτης της Eurostat, η Ελλάδα μοιάζει σαν μία χώρα που είναι από άλλη ήπειρο (αν όχι πλανήτη). Και σε τέτοιες περιπτώσεις γεννιέται το ερώτημα: Γιατί;

Πάντα θεωρούσα προβληματικό τον όρο «σιωπηλή πλειοψηφία».

Αν είναι σιωπηλή, πώς ξέρουμε ότι είναι πλειοψηφία και αν είναι πλειοψηφία, γιατί είναι σιωπηλή; Όμως στην περίπτωση του παθητικού καπνίσματος, η πλειοψηφία στην Ελλάδα είναι καταγεγραμμένη και όχι μόνο σιωπά αλλά και χαρμανιάζει χωρίς να θέλει.

Στο δίλημμα «φωνή ή φυγή», η πλειοψηφία των μη καπνιστών επιλέγει «παραμονή και σιωπή». Εκτιμώ ότι όσοι υπομένουμε τον καπνό σε σημείο ασφυξίας είμαστε σίγουροι σε τέτοιο βαθμό ότι δεν μπορεί να εφαρμοστεί κανένας νόμος ή έστω κάποιος κανόνας ευπρέπειας, ώστε να θεωρείται προκαταβολικά ατελέσφορη κάθε προσπάθεια βελτίωσης.

Το θέμα της μη εφαρμογής ενός νόμου που οι αποδείξεις παράβασής του είναι ορατές δια καπνού αμέσως γεννά προβληματισμούς. Ας υποθέσουμε ότι οι Άγγλοι δεν καπνίζουν στις παμπ γιατί είναι πιο ανεπτυγμένοι από εμάς, αλλά ισοφαρίζουμε γιατί μας χρωστάνε τους αρχαίους Έλληνες στο διηνεκές. Μήπως ανήκουμε περισσότερο στην Ανατολή; Όμως και οι Τούρκοι καπνίζουν έξω από τα καφενεία από την πρώτη ημέρα που τέθηκε ο απαγορευτικός νόμος σε ισχύ.

Το πρόβλημα είναι στην κορυφή και όχι στην κακή μας τη νοοτροπία. Ακόμα και στις πιο πολιτισμένες χώρες μπορεί να χαθεί κάθε μέτρο, αν υπάρχει αδυναμία εφαρμογής του νόμου. Παντού η ευθύνη των κυβερνητικών στελεχών δίνει τον τόνο. Στις ανεπτυγμένες χώρες, όταν ένας υπουργός δεν εφαρμόζει ένα νόμο που αφορά το υπουργείο του, έχει μεγάλο πρόβλημα, αλλά στην Ελλάδα, όταν ένας υπουργός Υγείας καπνίζει στο κυλικείο της Βουλής, η πράξη του θεωρείται μία αντισυμβατική συμπεριφορά (και ίσως από κάποιους χαρακτηριστικό αντίστασης στον νεοφιλελευθερισμό).

Δεν είναι πρόβλημα πάντως της σημερινής κυβέρνησης αυτή η άρρωστη νοοτροπία καθώς υπάρχει διακομματική παραβίαση των βουλευτών στην απαγόρευση καπνίσματος σε κλειστούς δημόσιους χώρους. Και αυτή η νοοτροπία δεν υπάρχει μόνο στη Βουλή αλλά σε όλη τη χώρα. Μέχρι και οι μαθητές καπνίζουν ελεύθερα στα ελληνικά λύκεια.

Ο παράδεισος της επιλεκτικής εφαρμογής των νόμων είναι εδώ

Όταν δούλευα σε πολυεθνική επιχείρηση, είχα πάει στο αεροδρόμιο για να παραλάβω έναν Αμερικανό ο οποίος ερχόταν για πρώτη φορά στην Αθήνα. Στη διαδρομή με το αυτοκίνητο παρατήρησε ότι ένα μεγάλο ποσοστό επιβαινόντων σε μοτοσικλέτες δεν φορούσε κράνος.

Άρχισε τότε να μου λέει -κάθε φορά που έβλεπε κάποιον να μη φοράει κράνος- πως του έκανε εντύπωση να μην υπάρχει νόμος για υποχρεωτική χρήση κράνους στην Ελλάδα. Κάποια στιγμή βαρέθηκα να τον ακούω και τον ενημέρωσα ότι ο νόμος είναι ίδιος όπως στις ΗΠΑ. Τότε έμεινε άφωνος για αρκετή ώρα (παρότι ήταν ένας ομιλητικός και θα έλεγα ευχάριστος άνθρωπος) και κοίταζε απορημένος γύρω του στην υπόλοιπη διαδρομή. Του είχε προξενήσει τόση εντύπωση το ότι υπήρχε νόμος για ένα σοβαρό θέμα ασφαλείας που δεν εφαρμοζόταν και κατάλαβα ότι σκεφτόταν σε τι ακριβώς κράτος είχε βρεθεί.

Υπάρχουν χιλιάδες ξένοι που επισκέπτονται τη χώρα μας για επαγγελματικούς και όχι για τουριστικούς λόγους και το πρώτο που κάνουν είναι να ανιχνεύσουν το εγχώριο περιβάλλον βγάζοντας συμπεράσματα για την κουλτούρα, τις συνήθειες και τις πολιτιστικές διαφορές που έχουν με εμάς. Τη νομοθεσία και την κατάσταση της οικονομίας μπορούν να την πληροφορηθούν από πολλές πηγές πολύ πριν πατήσουν το πόδι τους σε ελληνικό έδαφος και δυστυχώς σχεδόν όλες οι διεθνείς στατιστικές και οι λίστες κατάταξης κάθε άλλο παρά κολακευτικές είναι για εμάς.

Η ζημιά που προξενεί η κακή μας φήμη στην εφαρμογή των νόμων δεν μπορεί να υπολογιστεί αλλά όλοι αισθανόμαστε ότι είναι μεγάλη. Αυτή περιέχεται στα spreads των ελληνικών ομολόγων και ονομάζεται country risk. Ανεξάρτητα τι γνώμη έχουμε για την ωραία χώρα μας και για τον περήφανο και γλεντζέ λαό της, οι άλλοι μάς θεωρούν επικίνδυνους.

Οι νοοτροπίες δεν αλλάζουν με μαθήματα συνείδησης

Επειδή οι νοοτροπίες αλλάζουν με κίνητρα και αντικίνητρα και όχι με παραινέσεις ή μαθήματα συνείδησης, θα μπορούσαμε να φορολογούμε επιπλέον όσους θέλουν να μη χάνουν έσοδα από τους θεριακλήδες Ελληνες. Όποια εστιατόρια επιτρέπουν το κάπνισμα να πληρώνουν ένα ειδικό φόρο (όπως ένα υψηλό ειδικό τέλος που θα προπληρώνεται). Με αυτό τον τρόπο κάτι μπορεί να εισπράξει το κράτος, αφού ούτε πρόστιμα δεν τους επιβάλλει σήμερα. Καταλαβαίνω ότι αυτό δεν είναι εναρμονισμένο με τους ευρωπαϊκούς κανόνες αλλά δεν θα είναι και το μόνο.

Όταν κάτι κοστίζει, όλοι το αποφεύγουν, ειδικά αν το κόστος υπερβαίνει το όφελος. Σε αυτό το θέμα ουδεμία διαφορά έχουν οι Ελληνες από όλους τους homo sapiens του πλανήτη. Πρέπει να αποφασίσουμε με ποιους θα πορευτούμε και κυρίως να βγούμε από τη μιζέρια. Όταν δεν εφαρμόζεται ένας νόμος σε κάτι που θεωρούμε ασήμαντο, πολύ σύντομα αμφισβητείται και κάποιος άλλος νόμος για ένα μείζον θέμα. Αν μάλιστα μπορεί να αποφασίζει ο οποιοσδήποτε ποιος νόμος είναι σημαντικός και ποιος όχι, τότε κανένας νόμος δεν είναι τόσο σημαντικός.

*Ο Κώστας Μαρκάζος είναι οικονομολόγος.