Ανάπτυξη δεν έρχεται «περιμένοντας τον Γκοντό»!

Της το χρωστάμε της ανάπτυξης να μιλήσουμε για αυτήν. Μετά τα όσα συζητήσαμε και μάθαμε για τον πρόεδρο Ομπάμα, τα αυτοκίνητά του, τις συνήθειές του και τις εκτιμήσεις για τη δύναμή του, μετά από όσα θα συζητήσουμε για τον Φιντέλ, μετά τα τόσα άλλα που μαθαίνουμε από σχολιαστές και αναλυτές, ας ανοίξουμε και μια κουβέντα για την ανάπτυξη.

Χρωστάμε να πούμε καθαρές κουβέντες για τον τύπο της ανάπτυξης που χρειαζόμαστε, από πού θα αρχίσει, με ποιες πηγές, μέσα από ποιο περιβάλλον, με ποιο σχέδιο και πολλά άλλα.

Ας γίνει η αρχή από όσους έχουν να προτείνουν κάτι, μήπως έτσι διαμορφώσουμε καλύτερα άποψη για το τι πραγματικά συμβαίνει γύρω μας.

Τώρα, 7 χρόνια μετά το ξέσπασμα της κρίσης, φαίνεται ότι όλες οι εξαγγελίες, οι δηλώσεις και οι θετικές προβλέψεις για την ανάπτυξη δεν στηρίζονταν σε ένα πραγματικό σχέδιο αλλά χρησίμευαν μόνο για να δικαιολογήσουν τα μέτρα περικοπών και αύξησης της φορολογίας που υπαγόρευε η δεινή κατάσταση της χώρας.

Χαρακτηριστικό είναι το γεγονός ότι οι περισσότερες θετικές προβλέψεις για την οικονομία εμφανίζονται τις παραμονές συμφωνιών, προκειμένου να εκταμιευθεί κάποια δόση, για λήψη δύσκολων μέτρων κ.λπ. και μάλλον, για να σταλεί μήνυμα στον λαό ότι θα ξαναζήσει τα ωραία χρόνια της καταναλωτικής ευδαιμονίας που είχαμε βαφτίσει ανάπτυξη και που δεν μας ένοιαζε καθόλου για την έλλειψη ανταγωνιστικότητας και τη δημιουργία ελλειμμάτων.
Ακόμη και σήμερα και μετά από τόσες αλλαγές κυβερνήσεων, δεν είναι σαφές το αναπτυξιακό πρόγραμμα/πρότυπο της χώρας.

Από τα πρώτα επιχειρήματα για τη δικαιολόγηση της μη ύπαρξης επενδύσεων που θα αντιστάθμιζαν τις αρνητικές συνέπειες των δύσκολων μέτρων και βίαιων προσαρμογών ήταν ότι είμαστε "ακριβή" ως χώρα. Έχουμε υψηλό εργατικό κόστος, ακριβή ενέργεια, ακριβά ακίνητα, κλειστά επαγγέλματα και άλλες δυσκολίες, που όμως αυτός ο ισχυρισμός κατέπεσε αμέσως αφού σε φθηνές γειτονικές χώρες επίσης δεν παρατηρείται αύξηση επενδύσεων και ανάπτυξη.

Ένα άλλο σημαντικό επιχείρημα ήταν ότι αν εφαρμόσουμε όλα τα προτεινόμενα μέτρα, θα έλθουν οι ξένοι να επενδύσουν. Όμως και εδώ το αντίθετο συνέβη. Οι ξένοι επενδυτές δεν ήλθαν και οι Έλληνες (επιχειρήσεις αρχικά και μετά οι ιδιώτες) άρχισαν την κατεύθυνση των κεφαλαίων τους στο εξωτερικό και στα σεντούκια.

Βέβαια την πραγματικότητα της χώρας μας τη γνωρίζουμε όλοι. Τόσα χρόνια εφαρμογής μέτρων και προγραμμάτων, και ανάπτυξη δεν βλέπουμε. Το ΑΕΠ ακόμη δεν έχει θετικό πρόσημο, η ανεργία πολύ μεγάλη, η τραπεζική πίστη ακόμη αρνητική και η έξοδος στις αγορές θολή.

Ερωτήματα και πρόταση

Η πραγματικότητα λοιπόν της συνεχούς μείωσης του ΑΕΠ (παρά τα μέτρα που έχουν ληφθεί με επίκληση της αναγκαιότητας για την αύξησή του), οι υπογραφείσες συμφωνίες με τους εταίρους δανειστές (μνημόνια) και το γεγονός ότι δεν είναι καθαρό εάν τα δύσκολα μέτρα θα είναι τα τελευταία, μας βάζει ένα πρώτο ερώτημα.
Υπάρχει ζωή μετά τα μνημόνια;

Μπορούμε δηλαδή να περιμένουμε ότι μέσα σε αυτό το περιβάλλον θα έχουμε την ποσότητα και τον τύπο της ανάπτυξης που χρειαζόμαστε;

Ακόμη και εάν επιβεβαιωθεί η πρόβλεψη για ανάπτυξη 2,7% την επόμενη χρονιά, τι θα μας φέρει στη μείωση της ανεργίας; Πόσο θα είναι διατηρήσιμη;

Jobless Recovery ή Job Recovery;

Η ανάπτυξη που παρατηρείται τα τελευταία χρόνια σε ορισμένες ανεπτυγμένες κυρίως χώρες έχει να κάνει σε τομείς υψηλής τεχνολογίας και δεν απορροφά εργατικό δυναμικό (jobless recovery). Για παράδειγμα στις ΗΠΑ, τα 5,5 εκατομμύρια εργαζόμενοι στο λιανεμπόριο παράγουν τα ίδια κέρδη με τις 76 χιλιάδες εργαζόμενους μίας και μόνο εταιρείας (Apple).

Ένα από τα συμπεράσματα της τελευταίας συνόδου στο Νταβός της Ελβετίας είναι ότι η είσοδος της ρομποτικής και των αυτοματισμών στην οικονομία θα έχει σαν αποτέλεσμα να χαθούν 5 εκατομμύρια θέσεις εργασίας στα επόμενα λίγα χρόνια. Άρα οποιαδήποτε ανάπτυξη χωρίς μείωση της ανεργίας θα έχει περιορισμένη χρησιμότητα. Η χώρα μας όμως έχει ανάγκη από ανάπτυξη που θα μειώνει την ανεργία. Έχει ανάγκη το "job recovery".

Ποιος θα επενδύσει;

Και τώρα ποιος θα φέρει την ανάπτυξη στη χώρα; Ο δημόσιος τομέας με τα περιορισμένα (για το ύψος των αναγκών) μέσα που διαθέτει μέσω ΕΣΠΑ, ΕΤΕΑΝ, πακέτο ΓΙΟΥΝΚΕΡ και άλλων προγραμμάτων, ή ο ιδιωτικός τομέας που εξακολουθεί να μην εμπιστεύεται ότι θα έχει κερδοφορία και προτιμά ασφαλή καταφύγια; Αν πούμε ότι στη χώρα μας έχουμε ακόμη αντικίνητρα για επενδύσεις και καθόλου πλεονεκτήματα, γιατί δεν παρατηρούμε σπουδαίους ρυθμούς ανάπτυξης και πακτωλούς επενδύσεων σε άλλες χώρες; Τι σηματοδοτεί το γεγονός ότι έχουν συσσωρευτεί τρισεκατομμύρια δολάρια που όχι μόνο δεν επενδύονται αλλά προτιμούν να είναι "παρκαρισμένα" και ορισμένα εξ αυτών ακόμη και με αρνητικές αποδόσεις (εκτιμήσεις αναφέρουν περί τα 14 τρισ.);

Πιο απλά, το ζήτημα της μη ύπαρξης ικανών επενδύσεων δεν είναι μόνο ελληνικό και εμείς φαίνεται να μοιάζουμε σε εκείνους που περίμεναν τον Γκοντό στο θαυμάσιο θεατρικό έργο του Μπέκετ.

Ανάπτυξη και πλεονάσματα

Η ύπαρξη πλεονάσματος στην οικονομία είναι το άριστο επιθυμητό αποτέλεσμα που εγγυάται την απρόσκοπτη συνέχεια της οικονομικής και κοινωνικής προόδου. Αλλά είναι άριστο μόνο όταν επιτυγχάνεται με υγιή τρόπο. Με έσοδα δηλαδή περισσότερα από τα έξοδα και με την κοινωνία όρθια και ευημερούσα. Ωστόσο, βέβαια, ούτε και η επίτευξη πλεονάσματος με τη μέθοδο της μη εξόφλησης των υποχρεώσεων είναι αποδεκτή.

Οι δανειστές μας κάνουν να μην καταλαβαίνουν ότι το να περιμένουν να εξοφλήσει η Ελλάδα το χρέος των 330 περίπου δισ. ευρώ, όταν δεν της δίνουν κανένα περιθώριο να ασκήσει αναπτυξιακές πολιτικές και να απαιτούν πλεονάσματα από περικοπές δαπανών, δεν οδηγεί πουθενά.

Δυστυχώς, δεν έχει λυθεί ακόμη η εξίσωση όπου με ολοένα και μεγαλύτερες περικοπές δαπανών και άρα εισοδήματος, και αύξησης της ανεργίας, θα υπάρχουν περισσεύματα στην οικονομία ώστε να εξοφλούνται τα τοκοχρεολύσια.

Πρόταση

Όσο μπορεί να στοιχειοθετηθεί μια πρόταση σε ένα άρθρο, θα τολμήσουμε να πούμε ότι η λύση είναι μία. Άμεση εφαρμογή ενός γιγαντιαίου προγράμματος δημόσιων επενδύσεων σε έργα υποδομών, σύγχρονων τρόπων παραγωγής ενέργειας και δημιουργίας δικτύων. Έτσι θα υπάρξει και η συμμετοχή του ιδιωτικού τομέα, που θα έχει ευκαιρίες να λάβει μέρος είτε συνεταιρικά είτε ως προμηθευτής και πελάτης, βλέποντας ταυτόχρονα και ευκαιρίες αφού θα ανεβαίνει η αγοραστική δύναμη σημαντικών μερίδων του πληθυσμού.

Αυτός είναι ο δρόμος για την άμεση μείωση της ανεργίας, που είναι και το ζητούμενο.

Η χρηματοδότηση αρχικά θα προέλθει αναγκαστικά από τους δανειστές, είτε με τη μορφή της απευθείας χρηματοδότησης, είτε με τη μορφή του παγώματος των δανειακών απαιτήσεών τους, ώστε να δημιουργηθεί δημοσιονομικός χώρος, για 10 τουλάχιστον χρόνια χωρίς ανατοκισμούς.

Η ανάπτυξη θα έχει γρήγορα υψηλούς ρυθμούς, όλοι οι κρίσιμοι δείκτες με πρώτο αυτόν της ανεργίας θα βελτιώνονται και θα εξασφαλιστεί η διατήρησή της, ώστε να μιλάμε για πραγματική παραγωγή πλούτου και ευημερίας. Μόνο έτσι και μέσα σε ομαλές κοινωνικές συνθήκες θα εξασφαλιστεί η ικανότητα της χώρας να αποπληρώσει τα δάνειά της.

Άλλος τρόπος... εντός των τειχών δεν υπάρχει.

*Ο Ξενοφών Τσόγκας είναι οικονομολόγος.