Η «μητέρα» εκκλησία και οι... ορφανοί Ελληνες

Έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον η πρόσφατη συνέντευξη του αρχιεπίσκοπου Ιερώνυμου στον ΣΚΑΪ, στην οποία στάθηκε και ο απερχόμενος υπουργός κατά την τελετή παράδοσης παραλαβής του υπουργείου Παιδείας.

Παρότι η ειδησεογραφία εστιάζει στην προσωπική αντιπαράθεση με τον Ν. Φίλη (γιατί πάντα οι φιλονικίες θα «πουλάνε» και όσο πιο άγριες είναι τόσο το καλύτερο), αναδείχθηκαν και άλλα θέματα. Άλλωστε το θέμα των θρησκευτικών είναι μία παράπλευρη διαμάχη που πιθανά έχει στόχο να δημιουργήσει ένα ανάχωμα, πριν τεθούν ζητήματα που απειλούν την εξουσία της Εκκλησίας, ιδιαίτερα όταν αυτή εκτείνεται εντός της δικαιοδοσίας ενός σύγχρονου δυτικού κράτους.

Στη συνέντευξη υπερασπίστηκε ακόμα και όσα λένε γραφικοί όπως ο Αμβρόσιος, γιατί «αυτά που επισημαίνει δεν είναι λάθη, είναι ο τρόπος με τον οποίο τα λέει» (παρότι όσα λέει ο συγκεκριμένος δεν είναι πάντα επιθετικά ή ανάγωγα αλλά είναι πάντα σκοταδιστικά και φασιστικά όπως και ο βίος του).

Πόσο Έλληνας είναι όποιος δεν είναι χριστιανός ορθόδοξος

Ο κ. Ιερώνυμος ισχυρίζεται ότι «ο τόπος μας προχωράει από στιγμή σε στιγμή στον ανθελληνισμό και στον αποχριστιανισμό», μπερδεύοντας σκοπίμως δύο διαφορετικά πράγματα. Και συνεχίζει: «Υπάρχει μία μητρική σχέση μεταξύ της Εκκλησίας και του λαού μας. Ποιος θα μας χωρίσει;».

Ταυτίζει τον λαό με την Εκκλησία και την ελληνική ιδιότητα, που σημαίνει ότι όποιος δεν είναι χριστιανός ορθόδοξος, μάλλον είναι λιγότερο Έλληνας. Μία ορφανή μειοψηφία μέσα στη χώρα του.

Σύμφωνα με μετρήσεις (όπως αυτή του Pew Research Center που δημοσιεύτηκε τον Ιούλιο 2016), η χριστιανική ταυτότητα ταυτίζεται από ένα μεγάλο ποσοστό Ελλήνων με την εθνική και μάλιστα σε αντίθεση με άλλες χώρες της ΕΕ.

Τι κράτος θέλουμε

Η διαμόρφωση ενός σύγχρονου ελληνικού κοσμικού κράτους δεν ολοκληρώθηκε ποτέ. Είναι και αυτό ένα από τα θέματα που μας διαφοροποιεί από τις προηγμένες χώρες και πηγή αρκετών προβλημάτων μας. Είναι πλάνη ότι η θρησκευτική ελευθερία βλάπτεται από τα κοσμικά κράτη.

Πολλά προηγμένα κράτη (μη θρησκευτικά) έχουν υψηλό βαθμό θρησκευτικότητας αλλά δεν μπλέκουν τον Θεό με τις λειτουργίες τους. Όπως έλεγε και ο Christopher Hitchens, «το κοσμικό κράτος είναι η εγγύηση του θρησκευτικού πλουραλισμού. Αυτό το φαινομενικά παράδοξο είναι η απλούστερη και πιο κομψή αλήθεια».

Ακόμα ζούμε σε μία χώρα που ο Ποινικός Κώδικας (άρθρα 198 & 199) τιμωρεί τη βλασφημία, ένα έγκλημα χωρίς θύμα ("a victimless crime" κατά τον R. Dawkins). Αυτός ο αναχρονισμός (αν και χρησιμοποιείται επιλεκτικά) (1) είναι δείγμα μεσαιωνικής οπισθοδρόμησης (ευτυχώς δεν τιμωρείται με τη βαρβαρότητα όπως σε κάποιες χώρες ακόμα και σήμερα), ενώ πάντα λειτουργεί σαν φρένο στην πρόοδο. Όπως έλεγε ο G.B. Shaw, «όλες οι μεγάλες αλήθειες ξεκινάνε σαν βλασφημία».

Μέχρι και η βυζαντινολόγος Ε. Γλυκατζή-Αρβελέρ αγανακτεί και σε μία συνέντευξη (2) αναφωνεί: «Η Ελλάδα δεν γνώρισε Διαφωτισμό. Ποιος φταίει; Θα το πω, η εκκλησία». Φαίνεται ότι τα χρόνια που διέπρεψε εκτός Ελλάδας μόλυναν το πνεύμα της, καθώς η Γαλλία είναι η χώρα που έχει λύσει ριζικά τα προβλήματα σχέσεων Κράτους -Εκκλησίας. Ούτε όμως και η πολυπολιτισμικότητα που προτείνουν κάποιοι σαν πρόοδο είναι λύση, όταν αντί για πλουραλισμό δημιουργούνται ανεξάρτητες κοινωνικές νησίδες μέσα στο ίδιο κράτος. Η ισχύς της Σαρίας στη Δυτική Θράκη είναι όνειδος για ένα κράτος που ανήκει στην ΕΕ.

Δεν είναι δυνατόν η Εκκλησία να παρεμβάλλεται σε πολιτειακά θέματα όπως ο γάμος ή η ταφή των νεκρών. Αντιδρά στην αποτέφρωση (μεταναστεύουν και νεκροί στη Βουλγαρία και όχι μόνο επιχειρήσεις), γιατί θίγονται τα οικονομικά της συμφέροντα. Αυτοί στους οποίους αρνούμαστε την τελευταία τους επιθυμία στη διάθεση του σώματός τους μάλλον δεν είχαν καλή σχέση με τον Θεό και ζωντανοί. Δεν χρειάζονται και επίγεια τιμωρία. Αλλά δεν θέλει η Εκκλησία να ρισκάρει να συμβεί ό,τι και με τους γάμους, όταν πλέον οι πολιτικοί είναι περισσότεροι από τους θρησκευτικούς.

Διαχωρισμός αλλά ξέρουμε τι εννοούμε;

Στη συνέντευξη ο αρχιεπίσκοπος ξεκαθάρισε «ότι δεν υπάρχει για την Εκκλησία θέμα χωρισμού της από το κράτος»... «Στην Εκκλησία μας, στην Ορθοδοξία μας, δεν υπάρχει στην Αποστολή την ποιμαντική της Εκκλησίας, η λέξη χωρισμός. Χωρίζω ποιον; Το παιδί μου;».

Παρότι δεν αισθάνομαι τέκνο του, μάλλον συμφωνώ με τον αρχιεπίσκοπο ότι δεν εννοούμε όλοι το ίδιο για τον χωρισμό Εκκλησίας - Πολιτείας. Οι περισσότεροι εννοούν τη μισθοδοσία 10.000 περίπου κληρικών από τον προϋπολογισμό.

Σε αυτό η Εκκλησία προτάσσει εκτός από την κατάσχεση περιουσιακών της στοιχείων (που διεκδικεί ακόμα και με βυζαντινά χρυσόβουλα και οθωμανικούς τίτλους), το φιλανθρωπικό της έργο. Όντως το έργο της είναι μεγάλο και ταυτόχρονα καλύπτει τις τεράστιες ελλείψεις του ελληνικού κράτους (3). Επίσης συμφωνώ πως «η στελέχωση και η επιμόρφωση του κλήρου δεν είναι θέμα κράτους». Όμως αυτό είναι ένα πρόβλημα που υπάρχει λόγω του ατελή διαχωρισμού με το Κράτος. Το ίδιο συμβαίνει εσχάτως και με τους μνημονιακούς περιορισμούς στους διορισμούς των δημοσίων υπαλλήλων, με καραμπόλα την «έλλειψη» ιερέων.

Το θέμα θα έπρεπε να αφορά μόνο την Εκκλησία αλλά μπερδεύονται οι αιρετικοί δυτικοί δανειστές καθώς τη μισθοδοσία κρατικών κληρικών πληρώνει ο ελλειμματικός προϋπολογισμός (ίσως γι' αυτό οι πιο φανατικές αντιμνημονιακές φωνές ακούγονται από άμβωνες).

Ο κ. Ιερώνυμος υποστήριξε πρόσφατα (έγραψε και βιβλίο) ότι ο χωρισμός "Κράτους και Εκκλησίας" λειτουργεί ως διαχωρισμός "Εθνους - Εκκλησίας" και προσβάλλει την ίδια την αυτοσυνειδησία του Έθνους και της Πατρίδος.

Οι περισσότεροι Έλληνες δηλώνουν υπέρ του διαχωρισμού.

(έρευνα της aboutpeople για την AthensVoice –Απρίλιος 2016)

(έρευνα της Κάπα Research για το ΒΗΜΑ –Απρίλιος 2015)

Ομοίως η συντριπτική πλειοψηφία των Νεοελλήνων δηλώνει ότι δεν θέλει να πληρώνει το κράτος τη μισθοδοσία των ιερέων (γιατί αντιλαμβάνονται ότι είναι μέρος των φόρων που καταβάλλουν). Όμως όσοι έχουν ασχοληθεί με το θέμα (όπως ο καθηγητής Ν. Αλιβιζάτος, στον οποίο επιτίθεται ο αρχιεπίσκοπος στο βιβλίο του) δεν περιορίζονται στη  μισθοδοσία. Εννοούν και θέματα όπως τη μη ανάρτηση θρησκευτικών συμβόλων σε δημόσιες υπηρεσίες, την κατάργηση της προσευχής και του όρκου, την ιδιωτικοποίηση της εκκλησιαστικής εκπαίδευσης, την κατάργηση φοροαπαλλαγών των θρησκευτικών κοινοτήτων, την κατάργηση της Ναοδομίας και των οργανικών θέσεων ιερέων στις ένοπλες δυνάμεις και τα σώματα ασφαλείας, την υποχρεωτικότητα του πολιτικού γάμου και πολλά άλλα για τα οποία είναι αμφίβολο πόσο πλειοψηφικά είναι τα ποσοστά των Ελλήνων.

Μπορούν οι σημερινοί πολιτικοί να λύσουν τα θέματα με την Εκκλησία;

Ο αρχιεπίσκοπος συνεχάρη τον Δ. Κουτσούμπα (ίσως γιατί όσα πρεσβεύει σήμερα το ΚΚΕ προσομοιάζουν με θρησκευτική πίστη) και τον Π. Καμμένο, γιατί «μετά δακρύων» τον παρακάλεσε να συνεχίσει τον διάλογο για τα θρησκευτικά, δηλώνοντας «αν μου πείτε, Μακαριότατε, εγώ ρίχνω την κυβέρνηση αύριο το πρωί». Οι αναφορές αυτές δείχνουν τι πολιτικούς θέλει η Εκκλησία: είτε όσους αφήνουν το status quo της στην ησυχία του, είτε όσους υποτάσσουν την πολιτική τους σε χειροφιλήματα.

Υπάρχουν όμως ικανοί πολιτικοί (αριστεροί ή δεξιοί ή ότι να 'ναι τελοσπάντων) να λύσουν τα χρόνια εκκρεμή θέματα με την Εκκλησία; Φοβάμαι ότι αν και τα περισσότερα χρονίζοντα θέματα αφορούν απλές ασυμβατότητες για ένα φιλελεύθερο δυτικό κράτος, ούτε καν οι όψιμοι (νέο ή σκέτο) φιλελεύθεροι δεν έχουν τέτοιες προθέσεις. Άλλα αν δεν είχαμε πολιτικό πρόβλημα, δεν θα είχαμε ούτε οικονομικό.

Σημειώσεις

1. Υπάρχουν ποινικές διώξεις όπως του blogger Φ. Λοΐζου (γνωστού και ως «Γέροντα Παστίτσιου»), που τον Ιανουάριο 2014 καταδικάστηκε σε πρώτο βαθμό για βλασφημία σε ποινή φυλάκισης δέκα μηνών και έχει κάνει έφεση, όσο και άλλων που δεν έχουν ακόμα δικαστεί, όπως ενός ποδοσφαιριστή που διώκεται για κακόβουλη βλασφημία επειδή «εξύβρισε τα θεία» κατά τη διάρκεια αγώνα στην Αργυρούπολη Δράμας στις 31 Ιανουαρίου 2016.

2. Η συνέντευξη θίγει σπουδαία θέματα http://www.huffingtonpost.gr/2016/03/24/arveler-sinedeyxi-elliniki-taytotita-ahrweiler_n_9518210.html?ncid=tweetlnkgrhpmg00000001

3. Η πιο τεκμηριωμένη μελέτη για τη χρηματική αξία των φιλανθρωπικών δράσεων της Εκκλησίας και τη μισθοδοσία των κληρικών είναι του Emmanuel Schizas (στα αγγλικά)

*Ο Κώστας Μαρκάζος είναι οικονομολόγος.