Κόκκινα δάνεια: Ηθικός κίνδυνος, πραγματικότητα ή μύθος;

Είναι απολύτως σωστό ότι η αποτελεσματική διαχείριση των ληξιπρόθεσμων οφειλών ιδιωτών και επιχειρήσεων προς τις Τράπεζες συνιστά τον πιο κρίσιμο παράγοντα για την εξέλιξη του τραπεζικού συστήματος.

Οι τράπεζες δεν μπορούν να καλύψουν το τεράστιο κενό χρηματοδότησης της οικονομίας, γιατί η ανάληψη νέων πιστωτικών κινδύνων απαιτεί νέα κεφάλαια και ρευστότητα που δεν θα υπάρξουν όσο παραμένουν εγκλωβισμένες με 100 δισ. μη εξυπηρετούμενα δάνεια.

Και κατά συνέπεια, η οικονομία της χώρας θα μένει στάσιμη συντηρώντας τον φαύλο κύκλο της ύφεσης, της ανεργίας, της αδυναμίας πρόσβασης σε αγορές και επενδύσεις, της εξοντωτικής φορολόγησης, της κατάρρευσης του ασφαλιστικού. Ρευστότητα δεν υπάρχει περίπτωση να επιστρέψει στην Ελλάδα, όσο η απειλή του μη εξυπηρετούμενου ιδιωτικού χρέους πλανάται πάνω από τις τράπεζες.

Έχουν γίνει πολλά θετικά βήματα τόσο στο ρυθμιστικό και νομοθετικό πλαίσιο όσο και στα συστήματα διαχείρισης και διοίκησης των τραπεζών. Στόχος είναι να υπάρξει σταδιακή αλλά ταυτόχρονα και ταχεία αποκλιμάκωση των ληξιπρόθεσμων οφειλών. Παρ' όλα αυτά εξακολουθεί και υπάρχει στασιμότητα και το πρόβλημα δεν φαίνεται να αντιμετωπίζεται αποτελεσματικά. Είναι χαρακτηριστική η συνεχής αναβολή της έναρξης των «γενναίων» λύσεων από την πλευρά των τραπεζών.

Και οι λόγοι είναι αρκετοί: Τα στελέχη και οι διοικήσεις τους φοβούνται τον εισαγγελέα και ζητούν -σωστά- νομική κάλυψη έναντι ευθυνών στο πλαίσιο της εργασίας τους. Οι καλοπροαίρετοι πελάτες ζητούν ρυθμίσεις και διακανονισμούς, στο πλαίσιο όμως των πραγματικών τους δυνατοτήτων εξυπηρέτησης των δανείων τους. Οι κακοπροαίρετοι πελάτες, οι στρατηγικοί κακοπληρωτές ή μπαταχτσήδες, απολαμβάνουν την αναμπουμπούλα μέσα στην οποία κρύβονται.

Οι μέτοχοι των τραπεζών πιέζουν για λύσεις που δεν θα προκαλέσουν κεφαλαιακές απαιτήσεις, γιατί δεν θέλουν να βάλουν οι ίδιοι επιπλέον κεφάλαια αλλά ούτε και να μειωθεί το ποσοστό τους μέσω νέων αυξήσεων κεφαλαίων.

Και τέλος, η κοινωνική διάσταση δείχνει να θέλει να επιβληθεί στη δικαιοσύνη ακυρώνοντας ουσιαστικά τα εργαλεία που ο νόμος προσφέρει. Η εξίσωση είναι πραγματικά πολύ δύσκολη.

Στην υιοθέτηση «γενναίων» λύσεων οι τράπεζες επικαλούνται συχνά το πρόβλημα του ηθικού κινδύνου και της «μόλυνσης», δηλαδή του κινδύνου να υπάρχει γενικευμένη απαίτηση υπαγωγής στις «γενναίες» λύσεις και πελατών που δεν το δικαιούνται, ή μπορούν να ρυθμιστούν με λιγότερο δαπανηρές -για τις τράπεζες- λύσεις.

Φοβούνται δηλαδή φαινόμενα ντόμινο με πολύ μεγάλο κεφαλαιακό κόστος. Είναι άραγε πραγματικός ή προσχηματικός αυτός ο λόγος; Είναι τόσο μεγάλο το πρόβλημα του ηθικού κινδύνου, ή αποτελεί μια πρόφαση για την αναβολή ή ματαίωση υιοθέτησης «γενναίων» λύσεων;

Η απάντηση δεν είναι εύκολη αλλά τείνω να υποστηρίξω ότι είναι και τα δύο.

Ηθικός κίνδυνος υπάρχει, εξάλλου πάντα υπήρχε και θα υπάρχει ηθικός κίνδυνος στις οικονομικές συναλλαγές. Αυτός προέρχεται από την ασύμμετρη πληροφόρηση μεταξύ των συναλλασσομένων. Όταν δηλαδή το ένα μέλος που διαθέτει περισσότερες πληροφορίες για τις ενέργειές του και τις προθέσεις του, έχει το κίνητρο ή την τάση να συμπεριφέρεται επιβαρυντικά σε βάρος του άλλου μέλους. Με την έννοια αυτή, ο ηθικός κίνδυνος είναι υπαρκτός, γιατί αποκλείεται ποτέ η τράπεζα να διαθέτει ακριβή και τόσο πλήρη πληροφόρηση για τους πελάτες της. Επομένως φοβάται ότι μια «γενναία» λύση, που δίκαια θα προσφέρει σε ένα πελάτη, θα μπορεί να αξιοποιηθεί και από έναν άλλο πελάτη ο οποίος σκόπιμα αποκρύπτει πληροφορίες για την κατάστασή του και έχει την πρόθεση να «κερδίσει» σε βάρος της Τράπεζας.

Λύνεται αυτό το πρόβλημα; Η απάντηση είναι «δύσκολα μεν αλλά λύνεται σε ικανοποιητικό βαθμό». Ένα πρώτο ξεκαθάρισμα προσφέρει ο σύγχρονος και σωστός κώδικας δεοντολογίας της ΤτΕ που οι τράπεζες έχουν υιοθετήσει.

Με την εφαρμογή του, σε πρώτη φάση μπορούν να ξεχωρίσουν τα ξερά από τα χλωρά και να αναγνωριστούν οι μη συνεργάσιμοι πελάτες και οι στρατηγικοί κακοπληρωτές. Σίγουρα όχι στο 100% αλλά σε ένα καλό ποσοστό. Όποιος παρουσιάζει τέτοια χαρακτηριστικά θα πρέπει να αντιμετωπιστεί με απόλυτη αυστηρότητα από όλο το φάσμα του συστήματος, και από την Τράπεζα και από τη δικαιοσύνη. Καμία δικαιολογία δεν πρέπει να υπάρχει για όσους με τη συστηματική τους άρνηση διακυβεύουν τις τύχες του τραπεζικού συστήματος και στρέφονται έμμεσα κατά του συνόλου των πολιτών. Κανείς οίκτος επιτέλους για αυτούς.

Ο δεύτερος τρόπος για τον περιορισμό του ηθικού κινδύνου δεν είναι άλλος από την αποτελεσματική συγκέντρωση και αξιοποίηση της πληροφορίας για τους πελάτες των τραπεζών. Και επειδή αυτό θα είχε τεράστιο κόστος, ο περιορισμός του ηθικού κινδύνου περνάει πρώτα από την τμηματοποίηση των πελατών σε όσο γίνεται μικρότερα τμήματα, με όσο γίνεται κοινά χαρακτηριστικά, έτσι ώστε να αντιμετωπίζεται το βασικό επιχείρημα που τροφοδοτεί τον ηθικό κίνδυνο «αφού το έκανες για τον άλλο, γιατί όχι για εμένα;». Αυτό έχει ιδιαίτερη αξία για τα μαζικά δάνεια όπως καταναλωτικά, στεγαστικά, κάρτες, μικρές επιχειρήσεις που συνιστούν περίπου το 40% των μη εξυπηρετούμενων δανείων.

Εργαλείο με ασυναγώνιστη αξία είναι η τεχνολογία και η συνεχής μοντελοποίηση των δεδομένων. Όσο μικραίνουν τα τμήματα της πελατείας για κάθε προτεινόμενη λύση που προωθείται, τόσο μικραίνει ο φόβος της εκμετάλλευσης της λύσης από πελάτες εκτός των τμημάτων αυτών, άρα μειώνεται ο ηθικός κίνδυνος και ο κίνδυνος της γενικευμένης μόλυνσης των δανειακών χαρτοφυλακίων.

Όσο μεγαλώνει το μέγεθος των πελατών σε μεσαίες και πιο μεγάλες επιχειρήσεις, τόσο η ποιότητα της πληροφόρησης αυξάνεται και οι κατάλληλες λύσεις προσαρμόζονται πιο εύκολα στους κατάλληλους πελάτες.

Άλλοι μαγικοί τρόποι αντιμετώπισης του ηθικού κινδύνου δεν υπάρχουν. Μπορεί με ασφάλεια να μειωθεί και δεν μπορεί ποτέ να απαλειφθεί. Γι' αυτό ακριβώς ισχυρίζομαι ότι η συνεχής επίκλησή του από τις τράπεζες είναι και προσχηματική.

Είναι πολλές φορές μια καλή πρόφαση για να αποφευχθεί η σκληρή δουλειά που χρειάζεται για τα παραπάνω αλλά και η επένδυση σε εξαιρετική τεχνολογία και υψηλού επιπέδου στελέχη με ικανότητες ποσοτικής ανάλυσης όγκων δεδομένων και κατασκευής προβλεπτικών μοντέλων.

Και εν πάση περιπτώσει, ο ηθικός κίνδυνος δεν μπορεί να επικρέμαται συνεχώς ως δαμόκλειος σπάθη και να μην επιτρέπει την εφαρμογή «γενναίων» λύσεων.

Χωρίς τέτοιες λύσεις, που απαιτεί μόνο και μόνο το γεγονός ότι οι όγκοι των μην εξυπηρετούμενων δανείων είναι περίπου το 50% των συνολικών, απεμπλοκή από το πρόβλημα των τραπεζών -που μόνο βλακεία και άγνοια έχουν όσοι λένε ότι δεν τους αφορά- και φως για τη χώρα, δεν πρόκειται να δούμε.

* Ο Common Sense είναι στέλεχος της αγοράς