Οι εγχώριες αυταπάτες και τρία φορολογικά «παραμύθια»

Παρότι συνεχίζουμε να βιώνουμε μία κρίση-εφιάλτη και παρά την παρέλαση εκατοντάδων όψιμων οικονομολόγων από όλα τα μέσα ενημέρωσης, το σκοτάδι του οικονομικού αναλφαβητισμού παραμένει πηχτό.

Με τη βοήθεια άσχετων με τα φορολογικά δημοσιογράφων έχουν κυριαρχήσει στερεότυπα τα οποία πιστεύει μεγάλο μέρος του πληθυσμού και δυστυχώς όσο πιο φορολογικά ανίδεος είναι κάποιος, τόσο μεγαλύτερη ανοσία έχει στην αλήθεια.

Ας δούμε τρία παραδείγματα:

1. Η φορολογία είναι εχθρός της ανάπτυξης

Θα έχετε ακούσει ότι «η αύξηση των φόρων στερεί χρήματα από την αγορά και έτσι βαθαίνει η ύφεση». Πρόκειται για την άλλη όψη του νομίσματος του «αν πέσουν λεφτά στην αγορά, θα έρθει η ανάκαμψη». Υπάρχει αλήθεια στην αρνητική σχέση φόρων και ανάπτυξης, αλλά δεν είναι τόσο απλή όσο φαίνεται. Πιστεύει άραγε κανείς ότι αν αύριο μηδενίζαμε τους φόρους, θα εκτοξευόταν η ελληνική οικονομία;

Σε ένα πρόσφατο άρθρο της η Κ. Σαββαίδου αναλύει τον ρόλο της φορολογίας στην οικονομική ανάπτυξη των χωρών, διαλύοντας στερεότυπα περί a priori ασυμβατότητας φορολογίας και ανάπτυξης. (Αξίζει να θυμόμαστε τον αισχρό τρόπο με τον οποίο μεθοδεύτηκε η αποπομπή της από τη θέση του ΓΓΔΕ από τη σημερινή κυβέρνηση, που ήταν από τα πρώτα δείγματα αλλοίωσης ανεξάρτητων θεσμών). Ένα βασικό συμπέρασμα είναι ότι δεν είναι όλοι οι φόροι ίδιοι.

Ο φόρος εισοδήματος επιχειρήσεων αποτελεί τον πιο επιζήμιο για την οικονομική ανάπτυξη τύπο φορολογίας, ενώ ακολουθούν ο φόρος εισοδήματος φυσικών προσώπων και οι φόροι κατανάλωσης. Οι λιγότερο επιζήμιοι για την οικονομική ανάπτυξη θεωρούνται οι φόροι στην ακίνητη περιουσία. Όλες οι κυβερνήσεις στη διάρκεια της κρίσης αγνόησαν τον κανόνα και αύξησαν αδιακρίτως όλους τους φόρους, ώστε να μη μειώσουν δαπάνες. Όταν όμως τα κέρδη των επιχειρήσεων μηδενίζονται, με όποιο συντελεστή και να τα πολλαπλασιάσεις, το αποτέλεσμα είναι μηδέν.

Οι απελπισμένες διαδοχικές αυξήσεις της προκαταβολής φόρου επιστρέφονται σαν μπούμερανγκ από τα έσοδα της επόμενης χρονιάς. Η σημερινή κυβέρνηση έφτιαξε έναν προϋπολογισμό αυξάνοντας όποιο φόρο διέθετε (και επινόησε και άλλους). Όμως και η ΝΔ όταν υπόσχεται «30% μείωση του ΕΝΦΙΑ», θα έπρεπε να ξέρει ότι ο ίδιος ΕΝΦΙΑ σε δύο ακίνητα ίσης αξίας, όταν το ένα ανήκει σε έναν ιδιώτη-ψηφοφόρο και το άλλο σε μία παραγωγική επιχείρηση, έχουν διαφορετική επίδραση στην οικονομία.

Αντιλαμβάνομαι ότι δεν μπορείς να νικήσεις τον λαϊκισμό με ορθολογικά επιχειρήματα και χρειάζεται το απατηλό συναίσθημα της ανακούφισης των φόρων. Τότε όμως είσαι στο γήπεδο των αντιπάλων, που μπορούν να μειοδοτούν ασταμάτητα σε φόρους πλειοδοτώντας σε ψήφους. Ακόμα και αν κερδίσεις τον αγώνα, έχεις χάσει τη μάχη.

2. Οι αυστηρές ποινές τρομάζουν τους φοροφυγάδες

Πόσες φορές παρακολουθήσατε ένα δημοσιογράφο να σας αναλύει ότι οι ποινές για μη έκδοση απόδειξης μειώθηκαν, με αποτέλεσμα κανείς να μη δίνει αποδείξεις. Αυτό που ποτέ δεν ακούστηκε είναι ότι οι ποινές από μόνες τους δεν έχουν καμία επίδραση στη φοροδιαφυγή. Πρέπει να είναι εύλογες και ανάλογες με τις υπόλοιπες ποινές. Στην Κίνα, η μεγάλη φοροδιαφυγή τιμωρείται με θάνατο, αλλά εμείς είμαστε (ευτυχώς ακόμα) στην Ευρώπη.

Δεν υπάρχουν αυστηρές και ελαφρές ποινές, αλλά ποινές που εφαρμόζονται ή δεν εφαρμόζονται. Ακόμα και ποινές-χάδια, που είναι όμως βέβαιες και κλιμακώνονται σε όσους δεν συγκινούνται από τιμωρίες, έχουν μεγαλύτερη επίδραση από αυτές που αλλάζουν συνεχώς σε ένα φορολογικό καθεστώς που μοιάζει με κινούμενη άμμο.

Τα συνεχόμενα ρεπορτάζ για τις χαμηλές ποινές των φοροφυγάδων ωθούν έμφοβους υπουργούς να ανεβοκατεβάζουν τα ποινολόγια σαν ασανσέρ. Έτσι μειώνεται η αποτελεσματικότητα των ποινών, όποιο ύψος και αν έχουν. Τα δικαστήρια δικαιώνουν δικαίους και αδίκους και το δημόσιο ταμείο μένει άδειο. Μόνο τα ανείσπρακτα πρόστιμα αυξάνουν από τη φαντασίωση των παραδειγματικών ποινών. Το επιχείρημα ότι οι αυστηρές ποινές μειώνουν τη φοροδιαφυγή είναι ακαταμάχητο γιατί έχει συναίσθημα, πάθος, εκδίκηση. Είναι λάθος και χρειάζεται προσεκτική χρήση μετά από ανάλυση, αλλά ποιος νοιάζεται για όλα αυτά.

3. Η διασύνδεση των ταμειακών θα μειώσει τη φοροδιαφυγή

Υπάρχει ένας λερναίος μύθος με αφήγημα ότι μέσω της τεχνολογίας είναι εφικτή η εκμηδένιση της φοροδιαφυγής. Τον χαρακτηρίζω λερναίο γιατί όσα κεφάλαια και αν του κόψεις, εμφανίζεται με διαφορετικές μορφές. Σύμφωνα με χιλιάδες δημοσιεύματα, εκκρεμούν: οι διασυνδέσεις των συστημάτων των επιχειρήσεων με την εφορία, οι ηλεκτρονικές εκδόσεις των τιμολογίων που ενημερώνουν βάσεις δεδομένων που τις επεξεργάζονται μαγικοί αλγόριθμοι, η αυτόματη παρακράτηση και απόδοση ΦΠΑ με την πληρωμή, οι φοροκάρτες που καταγράφουν όλα τα έξοδα του φορολογούμενου. Και το πιο σπουδαίο: όλα γίνονται αυτόματα, με ελάχιστη διαμεσολάβηση εφοριακών, περιορίζοντας διεφθαρμένες επαφές τρίτου τύπου.

Παρότι είμαι λάτρης της επιστημονικής φαντασίας, δυσκολεύομαι να φανταστώ εκατοντάδες χιλιάδες ταμειακές μηχανές συνδεδεμένες με το ταλαίπωρο Τaxis. Ίσως σε μία μελλοντική ελληνική πραγματικότητα, χιλιάδες επιχειρήσεις θα είναι διασυνδεδεμένες με έναν κυβερνητικό υπερυπολογιστή στον οποίο θα καταγράφονται on line όλα τα έσοδα από αποδείξεις και ηλεκτρονικά τιμολόγια. Όταν κάποιος δεν εκδίδει αποδείξεις, τότε το σύστημα θα τον εντοπίζει on line και οι εφοριακοί-ράμπο θα τον συλλαμβάνουν σε χρόνο dt. Στο τέλος της ταινίας, μένουμε με το ερώτημα: Τι εμποδίζει κάποιον να «μη χτυπήσει απόδειξη», ή να «κόψει μειωμένο τιμολόγιο» (έστω ηλεκτρονικά);

Γνωρίζω ότι ουδέποτε οι ξένοι δανειστές ή εκπρόσωποί τους ζήτησαν τέτοια μέτρα, όταν μάλιστα δεν εφαρμόζονται σε καμία χώρα της Ευρώπης. Κατά συνέπεια, όσα ψηφίστηκαν ανάμεσα σε νόμους (π.χ. για φορολογικούς μηχανισμούς λιανικών πωλήσεων) με φωτογραφικές προδιαγραφές κρατικοδίαιτων εταιρειών-αρπακτικών είναι ελληνικής πατέντας. Αν ένα προτεινόμενο μέτρο δεν έχει εφαρμοστεί σε κάποια άλλη χώρα του πλανήτη, πρέπει να απορρίπτεται, όσο λογικό και αν φαίνεται.

Για όσους χειροκροτούν χωρίς να καταλαβαίνουν

Ζούμε σε μία χώρα που η κατάστασή της οδηγεί ψυχοθεραπευτικά σε φανταστικές λύσεις και στα φορολογικά. Έχω όμως και μία άλλη εξήγηση για όσους πολιτικούς ή υπηρεσιακούς παράγοντες υποστηρίζουν φορολογικούς μύθους, παρότι είναι ακόμα πιο άσχετοι από τους δημοσιογράφους (αυτοί κάτι πρέπει να γράψουν τέλος πάντων για να ζήσουν).

Σύμφωνα με ανέκδοτο του Θ. Κανελλόπουλου (που μπορεί να είναι και αλήθεια), τους πρώτους μήνες της δικτατορίας σε έναν κινηματογράφο, γεμάτο κόσμο, προβάλλονται επίκαιρα με πρωταγωνιστές υπουργούς και τον αντιπρόεδρο της κυβερνήσεως Παττακό, που επιθεωρούσε κάποιο έργο.

Ανάμεσα στους θεατές ο ίδιος ο Παττακός. Θύελλα χειροκροτημάτων καθώς εμφανίζεται στη σκηνή. Όλοι, πλην του Παττακού, χειροκροτούν, καθώς εκείνος απολαμβάνει τον θρίαμβο. Οπότε αισθάνεται ένα δυνατό χτύπημα στο κεφάλι από το πίσω κάθισμα και μια φωνή να του ψιθυρίζει: Χειροκρότησε, κακομοίρη μου, μη βρεις τον μπελά σου...

* Ο Κώστας Μαρκάζος είναι οικονομολόγος.