Η νύχτα που ο Ερντογάν παραλίγο να χάσει την Τουρκία

Σχεδόν κανένας δεν το περίμενε, όμως το βράδυ της Παρασκευής πλήθος στρατιωτών και στρατιωτικών οχημάτων κατέβηκαν στις μεγάλες πόλεις όλης της Τουρκίας, κλείνοντας μεγάλους δρόμους και κυβερνητικές εγκαταστάσεις. Ο στόχος τους δεν ήταν άλλος από το να ανατρέψουν τον πρόεδρο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, και να εξαπολύσουν το τέταρτο επιτυχημένο στρατιωτικό πραξικόπημα της ιστορίας της Τουρκίας.

Στρατιωτικοί αξιωματούχοι ανακοίνωσαν με μεγάφωνα απαγόρευση κυκλοφορίας σε όλη τη χώρα, ενώ τα μέσα ενημέρωσης άφηναν να εννοηθεί ότι ομάδα διαφωνούντων εντός του στρατού είχε πάρει ως όμηρο τον αρχηγό του γενικού επιτελείου στρατού της Τουρκίας.

Ακυρώθηκαν διεθνείς πτήσεις και η μετάδοση πληροφοριών από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης σταμάτησε. Πολεμικό αεροσκάφος φέρεται να έπληξε την έδρα του Τουρκικού κοινοβουλίου, προτού καταρριφθεί, ενώ στρατιώτες εισέβαλαν στον κρατικό ραδιοτηλεοπτικό σταθμό της Τουρκίας.

Όμως ο Ερντογάν, που βρίσκονταν σε διακοπές στη νότια Τουρκία, παρέμενε ασύλληπτος, δείχνοντας πως το πραξικόπημα απέτυχε να τον ανατρέψει.

«Όλοι οι εμπλεκόμενοι θα πληρώσουν το μεγαλύτερο τίμημα» δήλωσε ο Ερντογάν στο CNN Turk, μέσω του κινητού τηλεφώνου της παρουσιάστριας. «Καλώ το έθνος μας. Βγείτε στις πλατείες, ας τους δώσουμε την καλύτερη απάντηση».

Η απόπειρα πραξικοπήματος ήρθε την ώρα που ο Ερντογάν επιχειρεί να ενισχύσει συνταγματικά τις προεδρικές του εξουσίες, με έναν ελιγμό που οι επικριτές του χαρακτηρίζουν καταστροφικό για τη δημοκρατία. Όμως την Παρασκευή, τα τρία μεγαλύτερα αντιπολιτευτικά κόμματα της Τουρκίας ζήτησαν από τους υποστηρικτές τους να αντιταχθούν στο πραξικόπημα, λόγω της πικρής εμπειρίας των στρατιωτικών κυβερνήσεων στη χώρα κατά το παρελθόν.

Καθώς διαδίδονταν η φημολογία για το πραξικόπημα στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης νωρίς το βράδυ της Παρασκευής, χιλιάδες άνθρωποι συνωστίστηκαν σε λεωφορεία και ταξί για να επιστρέψουν σπίτι τους στην Κωνσταντινούπολη, όμως οι δρόμοι είχαν μπλοκαριστεί από τα σημεία ελέγχου που είχαν στήσει αστυνομία και στρατός. Στην πλατεία Ταξίμ, συγκρούστηκαν στρατιώτες με αστυνομικούς πιστούς στην κυβέρνηση.

Μετά τη ρίψη δακρυγόνων από την αστυνομία κατά ομάδας που διαδήλωνε υπέρ του πραξικοπήματος, οι στρατιώτες ανάγκασαν τους αστυνόμους να υποχωρήσουν, ρίχνοντας πυρά στον αέρα. Οι διαδηλωτές στάθηκαν γύρω από ένα άγαλμα του Κεμάλ Ατατούρκ, φωνάζοντας να παραιτηθεί ο Ερντογάν.

«Η Τουρκία έχει πολωθεί και έχει έρθει στο χείλος του πολέμου από έναν άνθρωπο, τον Ερντογάν», δήλωσε ο διαδηλωτής Halil Aktas. «Αυτό δεν θα συνεχιστεί ούτε για μια μέρα ακόμα».

Όμως το γενικότερο σκηνικό έδειχνε πως η απόπειρα πραξικοπήματος, ασχέτως του αποτελέσματός της, σίγουρα θα αυξήσει τον κοινωνικό διχασμό στην Τουρκία που έχει αυξηθεί λόγω της διακυβέρνησης Ερντογάν.

Καθώς οι διαδηλωτές ζητούσαν ανατροπή της κυβέρνησης στην πλατεία Ταξίμ, εκατοντάδες άλλοι βγήκαν στους δρόμους στην κοντινή περιοχή Κασιμπασα, φωνάζοντας ότι «ο Ερντογάν είναι η τιμή της Τουρκίας». «Εκδίκηση! Θα πάρουμε εκδίκηση!», φώναζαν οι διαδηλωτές που βρίσκονταν κοντά σε στρατιωτικό σημείο ελέγχου.

Παγιδευμένοι μεταξύ αντικρουόμενων διαδηλώσεων, οι κάτοικοι κεντρικού δρόμου της Κωνσταντινούπολης έσπευσαν στα μαγαζιά της περιοχής για να προμηθευτούν νερό και τρόφιμα.

«Τρέμω όλο και περισσότερο κάθε δευτερόλεπτο που στεκόμαστε εδώ», είπε η Ayca Tezcan, ιδιοκτήτρια καταστήματος που πωλούσε εμφιαλωμένο νερό και μακαρόνια σε μια ουρά έξι ανυπόμονων ντόπιων. «Γιατί επιμένει ο σύζυγός μου να μείνουμε ανοικτοί; Μπορούν να συμβούν τρομερά πράγματα ανά πάσα στιγμή, τι αξίζουν τα χρήματα αν δεν έχεις ασφάλεια;»

Οι αρχικές αναφορές έλεγαν πως θύλακας διαφωνούντων αξιωματικών είχε εξαπολύσει πραξικόπημα. Θα ήταν μια αντανάκλαση του πραξικοπήματος του 1960, όταν θύλακας διαφωνούντων αξιωματούχων ανέτρεψαν τον πρωθυπουργό Αντάν Μεντερές, ενός λαϊκιστή ηγέτη η διακυβέρνηση του οποίου στιγματίστηκε από τις αντιδημοκρατικές υπερβολές της.

Η εκτέλεση του Μεντερές μετά το πραξικόπημα το 1961 αναφέρεται συχνά από τον Ερντογάν, ως υπενθύμιση των σκοτεινών δυνάμεων που υποτίθεται ότι απειλούν τη διακυβέρνησή του.

Οι φιλοδοξίες του Ερντογάν για μια παντοδύναμη προεδρεία, σε συνδυασμό με την κατάρρευση της ελευθερίας του τύπου και της ανοχής έναντι διαφωνούντων, προκαλούν εδώ και χρόνια την οργή των κοσμικών κύκλων της Τουρκίας.

Όμως το πραξικόπημα μπορεί να καταλήξει να ενθαρρύνει, αντί να αποθαρρύνει, την προσπάθεια του προέδρου να ενισχύσει τις εξουσίες του. Ένα αποτυχημένο πραξικόπημα μπορεί εύκολα να διευρύνει την στήριξη προς τον Ερντογάν για την σαρωτική, αμφιλεγόμενη ενίσχυση που επιχειρεί στις εξουσίες διακυβέρνησής του, επικυρώνοντας τους ισχυρισμούς του ότι σκιώδιες δυνάμεις επιχειρούν να υπονομεύσουν την εξουσία του.

Στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, διαδηλωτές κατά του πραξικοπήματος φάνηκε να διώχνουν τον στρατό από πολλά σημεία ελέγχου αργά χθες το βράδυ, ενώ εκπρόσωπος της υπηρεσίας πληροφοριών της Τουρκίας, της ΜΙΤ, δήλωσε πως αποκρούστηκε το πραξικόπημα.

Ωστόσο, τα κίνητρα για στρατιωτικό πραξικόπημα παραμένουν ασαφή. Η κυβέρνηση και ο στρατός της Τουρκίας φαίνονταν να είναι στενοί σύμμαχοι τα τελευταία χρόνια. Το 2014 τουρκικό δικαστήριο απελευθέρωσε πολλά ανώτατα στρατιωτικά στελέχη που είχαν φυλακιστεί στο πλαίσιο της δίκης για το Ergenekon, του κινήματος που βοήθησε το κόμμα της Δικαιοσύνης και της Ανάπτυξης του Ερντογάν να χαλιναγωγήσει τις εξουσίες του στρατού. Και νωρίτερα φέτος, το ανώτατο εφετείο της Τουρκίας ανέτρεψε όλες τις καταδικαστικές αποφάσεις στην υπόθεση Ergenekon, αποφασίζοντας πως ποτέ δεν υπήρξε το υποτιθέμενο σκιώδες δίκτυο.

Από τα μέσα του 2015, η Άγκυρα έχει δώσει στον στρατό επισήμως το ελεύθερο να πολεμήσει τους Κούρδους μαχητές στα νοτιοανατολικά της χώρας, ενώ πρόσφατα πέρασε νόμο που δίνει στους στρατιώτες μεγαλύτερη ασυλία από τις νομικές διώξεις εν μέσω κατηγοριών για παραβίαση δικαιωμάτων κατά τις στρατιωτικές επιχειρήσεις στα νοτιοανατολικά.

Πιο πρόσφατα, η τουρκική κυβέρνηση κινήθηκε ώστε να ομαλοποιήσει τις σχέσεις με τη Ρωσία και το Ισραήλ, ενώ προετοιμάζει βελτίωση των σχέσεων με το καθεστώς της Συρίας, κινήσεις που θεωρείται ότι ταιριάζουν με τις επιφυλακτικές γεωπολιτικές προτιμήσεις του τουρκικού στρατού.

Αν το πραξικόπημα ήταν επιτυχημένο, είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς ότι θα μείωνε τους σημαντικούς κινδύνους που αντιμετωπίζει η Τουρκία, που περιλαμβάνουν την αυξανόμενη απειλή από το Ισλαμικό Κράτος. Το λιγότερο, η ανατροπή μιας μετριοπαθούς Ισλαμιστικής κυβέρνησης από μια κοσμική στρατιωτική δύναμη θα αποτελέσει μια έτοιμη προπαγάνδα για τους εξτρεμιστές του ριζοσπαστικού Ισλαμ στην Τουρκία.

Ούτε θα έβαζε οριστικό τέλος το πραξικόπημα στην στάση των Κούρδων μαχητών, που έχει στοιχίσει τη ζωή 1.700 ανθρώπων από τον Ιούλιο του 2015, σύμφωνα με το International Crisis Group.

Όποιος και αν επικρατήσει στον απόηχο του πραξικοπήματος, η ατζέντα πιθανότατα θα οριστεί από το αίσθημα της εκδίκησης και την αναζήτηση μεγαλύτερων εξουσιών. Στην ξαφνική μάχη για την τύχη της Τουρκικής δημοκρατίας, είναι σίγουρο πως κάποια πλευρά θα νικήσει. Όμως, η Τουρκική δημοκρατία είναι σίγουρο ότι θα χάσει.