Η Ελλάδα από την κρίση στην... κατάρρευση

Για πολλά χρόνια η ζωή στην Ελλάδα κυλούσε αμέριμνα. Ή σχεδόν αμέριμνα. Και μετά, το 2009, λίγα χρόνια μετά τη θριαμβευτική ένταξή μας στην ευρωζώνη, ήρθε η κρίση. Ή τουλάχιστον έτσι νομίζαμε στην αρχή. Όμως αυτό που ακολούθησε δεν ήταν απλώς μια οικονομική κρίση αλλά μια κατάρρευση.

Τι ακριβώς συνέβη; Γιατί δεν μπορέσαμε να αντιμετωπίσουμε την κρίση; Γιατί η χώρα βρέθηκε εκτός ελέγχου;

Η ελληνική οικονομία ήταν αναπόδραστο να δοκιμαστεί από μια βαθιά διαρθρωτική κρίση, δηλαδή κάτι διαφορετικό και σοβαρότερο από τις συνηθισμένες πτωτικές φάσεις που πλήττουν τις οικονομίες μετά από μια περίοδο ανόδου και ανάπτυξης. Ήταν αναπόφευκτο εξαιτίας της κακοδιαχείρισης της μεταπολίτευσης, του υψηλού δημόσιου χρέους και της αναξιοπιστίας της χώρας (απογραφή 2004, αναθεωρήσεις στατιστικών στοιχείων κ.α.).

Όμως πάνω και πέρα από όλα αυτά, ο πυρήνας της κακοδαιμονίας της χώρας ήταν και εξακολουθεί να παραμένει η τρομακτική ανεπάρκεια της δημόσιας διοίκησης, του κρατικού μηχανισμού. Αν κάπως δούλευε το κράτος και είχε μια στοιχειώδη θεσμική συγκρότηση, δύσκολα θα φτάναμε σε αυτό το σημείο υπερδανεισμού και σπατάλης με διαλυμένη αξιοπιστία.,

Παρ' όλα αυτά, θα περίμενε κανείς ότι το αδιέξοδο του 2010, το φάσμα της χρεοκοπίας και η ταπεινωτική διάσωση της χώρας μας από την ΕΕ θα προκαλούσαν ένα ισχυρό σοκ, αφυπνίζοντας τα κόμματα και τις ηγεσίες, ενεργοποιώντας το ένστικτο της επιβίωσης. Η κρίση στην Ελλάδα θα μπορούσε να τεθεί υπό έλεγχο το 2010, το 2011 και το 2012, και η οικονομία, με ισχυρότερες βάσεις, να επανέλθει σε ανοδική τροχιά. Αρκεί το πολιτικό προσωπικό, τα κόμματα και οι ηγεσίες να μπορούσαν να συζητήσουν, να βάλουν τη χώρα πάνω από τα μικροπολιτικά οφέλη και να συμφωνήσουν σε ένα σχέδιο για την αντιμετώπιση της κρίσης. Να συναινέσουν σε ζητήματα αυτονόητα για μια ευρωπαϊκή δημοκρατία -κάτι που κανονικά θα έπρεπε να έχουν κάνει εδώ και δεκαετίες.

Αυτό όμως δεν έγινε. Η συναίνεση αποδείχθηκε άπιαστο όνειρο. Η αβεβαιότητα και η αστάθεια κυριάρχησαν, η οικονομία αφέθηκε στην τύχη της, με αποτέλεσμα η κρίση να εξελιχθεί ανεμπόδιστα και, μέσα από συνεχείς «αναζωπυρώσεις», να λάβει πολύ μεγάλες διαστάσεις.

Δυστυχώς, η Ελλάδα, μετά το 2009, δεν βρέθηκε αντιμέτωπη μόνο με την ύφεση και τον υψηλότατο λογαριασμό που δημιούργησε η κακοδιαχείριση της μεταπολίτευσης. Η Ελλάδα βρέθηκε αντιμέτωπη με μια άνευ προηγουμένου δημαγωγία εκ μέρους του πολιτικού προσωπικού. Η κρίση, αντί να αποτελέσει μια μεγάλη ευκαιρία για να διορθωθούν συλλογικά λάθη και αμαρτίες του πολιτικού συστήματος ώστε να προχωρήσει η χώρα εμπρός, μετατράπηκε σε ένα μικροκομματικό παίγνιο αρπαγής της εξουσίας. Η λογική «ο θάνατός σου η ζωή μου» στο κυνικό κομματικό παιχνίδι ήταν αυτό που έσπρωξε τη χώρα στον γκρεμό.

Η χώρα βυθιζόταν στη δίνη μιας πρωτοφανούς κρίσης, η κοινωνία διαλυόταν και μια χούφτα καιροσκόπων πολιτικών συνέχιζαν αμέριμνα να παίζουν το παιχνίδι τού ποιος θα αρπάξει την εξουσία. Μεγάλα λόγια, μεγάλες υποσχέσεις και άφθονες εύκολες λύσεις για μια μαγική επιστροφή στην προ κρίσης εποχή. Κατά το διάστημα 2009-2015 έγιναν πέντε φορές πρόωρες εκλογές, σχεδόν κάθε χρόνο, και τη διακυβέρνηση της χώρας ανέλαβαν 4 πρωθυπουργοί (έξι, αν συνυπολογίσουμε και τους υπηρεσιακούς)!

Έτσι, από το μνημειώδες «λεφτά υπάρχουν» του Γιώργου Παπανδρέου το 2009, περάσαμε στην ηρωική αντιμνημονιακή διετία 2010-2011 του Αντώνη Σαμαρά, με το «δεν συναινώ στο λάθος» και την καταψήφιση του μνημονίου, συνεχίσαμε με τη βιαστική ανατροπή της κυβέρνησης συνεργασίας του Λουκά Παπαδήμου και τις πρόωρες εκλογές του 2012, για να καταλήξουμε το 2015 στα χέρια του Αλέξη Τσίπρα και τις μεγαλόστομες εξαγγελίες για το «σκίσιμο των μνημονίων», την «ακύρωση των μνημονιακών νόμων με ένα νόμο, ένα άρθρο», τη «διαγραφή του χρέους», τον «τερματισμό της λιτότητας», την «αλλαγή πολιτικής της Ευρώπης» κ.ά.

Εφτά χρόνια αδυναμίας κατανόησης των συνθηκών, εφτά χρόνια άρνησης της πραγματικότητας, εφτά χρόνια μεγάλων υποσχέσεων, εφτά χρόνια δημαγωγίας και λαϊκισμού που έφεραν την Ελλάδα ένα βήμα πριν την ταπεινωτική εκδίωξή της από την Ευρώπη.

Το αδιέξοδο του 2009 ήταν αποτέλεσμα μιας μακράς διαδρομής κακοδιαχείρισης και σπατάλης που κορυφώθηκε με τη διακυβέρνηση Κώστα Καραμανλή την περίοδο 2004-2009. Ωστόσο η κατάρρευση που ακολούθησε και εξακολουθεί να δοκιμάζει τις αντοχές της χώρας είναι το τίμημα της δημαγωγίας και του λαϊκισμού, που κυριάρχησαν στον τόπο και τον οδήγησαν στα βράχια. Τελικά όλα τα κόμματα που προκάλεσαν πρόωρες εκλογές, υποσχόμενα το τέλος της λιτότητας, έφεραν από ένα νέο μνημόνιο, σκληρότερο από τα προηγούμενο. Η τελευταία πράξη του δράματος υπογράφηκε τον περασμένο Αύγουστο με το 3ο μνημόνιο.

Μπορεί, μετά το νέο μνημόνιο, να έχουν μειωθεί σημαντικά οι πιθανότητες να βρεθούμε εκτός ευρωζώνης αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι δεν θα συνεχίσουμε να φτωχαίνουμε ή ακόμα και να χρεοκοπήσουμε εντός ευρωζώνης. Μετά από 7 χρόνια βύθισης της οικονομίας, αν η συμφωνία, το νέο μνημόνιο, υλοποιηθεί και υπάρξει πολιτική σταθερότητα, είναι βέβαιο ότι η χώρα θα ανακάμψει. Θα ανακτήσει μέρος του χαμένου εδάφους, ακριβώς όπως πήγε να γίνει το 2014. Ωστόσο η ανάκαμψη, αν έρθει, θα είναι περισσότερο τεχνική παρά ουσιαστική. Προς το παρόν και αυτό είναι πολύ αμφίβολο, καθώς σχεδόν οχτώ μήνες μετά την υπογραφή του νέου μνημονίου ελάχιστα έχουν γίνει, η κυβέρνηση «διαπραγματεύεται» και πάλι ακούμε για εκλογές. Πού θα πάει αυτή η κατάσταση;

Πιο μακροπρόθεσμα, αν αποφύγουμε τα χειρότερα, δεν μπορούμε να περιμένουμε πολλά με αυτό το κράτος. Αν δεν αλλάξει ριζικά ο τρόπος λειτουργίας του κράτους, αν η χώρα δεν αποκτήσει αποτελεσματικούς θεσμούς, αν η δημόσια διοίκηση δεν επιτύχει έναν ελάχιστο βαθμό αποτελεσματικότητας, αν δεν πάψει το κράτος να αποτελεί λάφυρο των κομμάτων και της εξουσίας, τότε πάλι θα βρεθούμε σε αδιέξοδο.

Μπορεί να μη βγούμε από το ευρώ, αλλά θα συνεχίσουμε μια "χαμηλή πτήση", η οικονομία θα διολισθαίνει και η φτώχεια θα εξαπλώνεται.

Ένα φτωχό κράτος σε μια πλούσια νομισματική ένωση. Μαγικές λύσεις δεν υπάρχουν.

* Ο Γιάννης Παπαδογιάννης είναι δημοσιογράφος και συγγραφέας. Τον περασμένο Νοέμβριο κυκλοφόρησε το νέο του βιβλίο «Από το Μεγάλο Πάρτι στη Χρεοκοπία - 1980-2015: Δημαγωγία και μοιραίες επιλογές» (Εκδόσεις Παπαδόπουλος). Την Τρίτη 19 Απριλίου πραγματοποιείται εκδήλωση για την παρουσίαση του βιβλίου στη Θεσσαλονίκη (Public Τσιμισκή).