Πώς το Δημόσιο μπορεί να εξοικονομεί χρήματα

Δεκάδες άρθρα έχουν γραφεί, πάμπολλες απόψεις έχουν καταγραφεί σχετικά με την παραχώρηση αρμοδιοτήτων του Δημοσίου σε ιδιώτες στη χώρα μας. Ζούμε στην Ελλάδα, σε μια εποχή τεράστιας κρίσης, με το ζητούμενο να είναι η εξοικονόμηση κόστους από την πλευρά του Δημοσίου και κυρίως η ανάπτυξη.

Ας πάρουμε το παράδειγμα της διαχείρισης των απορριμμάτων, των σκουπιδιών δηλαδή, η οποία αποτελεί βασική παράμετρο για την ποιότητα ζωής των κατοίκων ή και επισκεπτών-τουριστών μιας περιοχής. "Τα σκουπίδια βγάζουν δήμαρχο", λένε χαρακτηριστικά έμπειρα αυτοδιοικητικά στελέχη. Όμως τα σκουπίδια κοστίζουν, και μάλιστα πολύ.

Διαχείριση Απορριμμάτων - Το μεγαλύτερο Κέντρο Κόστους για κάθε Δήμο

Η διαχείριση των απορριμμάτων αποτελεί συνήθως το μεγαλύτερο κέντρο κόστους για κάθε Δήμο της χώρας. Μελετώντας επίσημα στοιχεία από διαφορετικούς Δήμους της χώρας, παρατηρούμε ότι η διαχείριση των απορριμμάτων αντιστοιχεί, σε πραγματικά δεδομένα, τουλάχιστον στο 15% των συνολικών εξόδων ενός Δήμου κατά μ.ο. Για ένα μέσο ελληνικό Δήμο, κάθε χρόνο απαιτούνται περίπου 3 εκατ. ευρώ για να καθαρίζει και να μαζεύει τα σκουπίδια από τους δρόμους.

Στο κόστος αυτό συμπεριλαμβάνονται οι αμοιβές των εργαζομένων, μόνιμων και συμβασιούχων (π.χ. οδηγών απορριμματοφόρων, εργατών που "ανεβαίνουν" στα απορριμματοφόρα, εργαζομένων που καθαρίζουν τους δρόμους κ.λπ.), το κόστος συντήρησης των οχημάτων, το κόστος κίνησης (πετρέλαιο κίνησης), διοικητικό κόστος που αφορά στους Διοικητικούς Υπαλλήλους που ασχολούνται με την Υπηρεσία Καθαριότητας, αλλά και κόστη αγοράς παγίων (κάδων αλλά και οχημάτων-μηχανημάτων).

Σύμφωνα με τη νομοθεσία, κάθε Δήμος υποχρεούται να ξοδεύει για τη διαχείριση απορριμμάτων τόσα χρήματα όσα εισπράττει για τα Δημοτικά Τέλη και Δημοτικό Φόρο από τους κατοίκους και επαγγελματίες που ζουν και δραστηριοποιούνται στα όρια του Δήμου (τα εισπράττει και τα παραχωρεί στους Δήμους η ΔΕΗ). Απαγορεύεται ένας Δήμος να πληρώνει περισσότερα από αυτά που εισπράττει, και σε περίπτωση που παρουσιαστεί απόκλιση εσόδων σε σχέση με τα έξοδα, υποχρεούται να προβεί σε αύξηση δημοτικών τελών.

Με λίγα λόγια, η σωστότερη διαχείριση των χρημάτων που ο κάθε Δήμος εισπράττει έχει ως συνέπεια και την ελάφρυνση των βαρών των ιδιωτών και επιχειρήσεων, μπορεί δηλαδή να αποτελέσει και ένα αναπτυξιακό κίνητρο για τη μετεγκατάσταση στον Δήμο μεγάλων επιχειρήσεων, ή μπορεί να δώσει τη δυνατότητα σε υφιστάμενες επιχειρήσεις να μειώσουν τα κόστη τους, σε μια περίοδο έντονης οικονομικής κρίσης. Ή ακόμη μπορεί να δώσει στον Δήμο τη δυνατότητα να προχωρήσει σε επενδύσεις σε σημαντικές υποδομές, όπως υπογειοποίηση κάδων, κομποστοποίηση αποβλήτων, γενικά σε υποδομές φιλικές προς το περιβάλλον.

Εδώ και λίγα χρόνια, η νομοθεσία δίνει τη δυνατότητα στους Δήμους να προχωρήσουν στην ανάθεση μέρους της υπηρεσίας αποκομιδής σε ιδιώτες, εφόσον βέβαια τεκμηριωθεί επαρκώς ότι είναι προς το συμφέρον του Δήμου. Κάποιοι Δήμοι την τελευταία πενταετία το έκαναν πράξη, οι περισσότεροι εξ αυτών σε ένα περιορισμένο εύρος. Κάποιοι λίγοι ανέθεσαν ένα μεγάλο μέρος (π.χ. 50%) της αποκομιδής τους σε ιδιώτες, με αναθέσεις αξίας εκατοντάδων χιλιάδων ή και εκατομμυρίων ευρώ.

H διαδικασία είναι ιδιαίτερα χρονοβόρα, καθώς απαιτούνται αποφάσεις των αρμόδιων οργάνων (Δημοτικό Συμβούλιο, Οικονομική Επιτροπή), πολύ καλή τεκμηρίωση για το ότι συμφέρει τον Δήμο να παραχωρήσει το αντικείμενο αυτό σε ιδιώτη, καθώς και η υλοποίηση διεθνούς ανοικτού ηλεκτρονικού διαγωνισμού. Σε όλα αυτά πρέπει να προστεθούν και οι συντονισμένες κινητοποιήσεις των συνδικαλιστικών οργάνων των δημοτικών υπαλλήλων. Με λίγα λόγια, από τη στιγμή που ένας Δήμος αποφασίσει να προχωρήσει σε μια τέτοια διαδικασία, στην καλύτερη των περιπτώσεων απαιτούνται 8 μήνες και στη χειρότερη δύο χρόνια έως ότου υπογραφεί η σύμβαση.

Όμως το κυρίαρχο ερώτημα παραμένει: αξίζει ή όχι ένας Δήμος να δώσει την αποκομιδή σε ιδιώτες; Το κυρίαρχο πρόβλημα που ανεβάζει πολύ το κόστος στην υπηρεσία αποκομιδής του κάθε Δήμου είναι αρχικά ο πεπαλαιωμένος στόλος οχημάτων, που απαιτεί δεκάδες ή και εκατοντάδες χιλιάδες ευρώ για τη συντήρησή του. Είναι χαρακτηριστικό ότι σε πολλούς Δήμους κυκλοφορούν απορριμματοφόρα 30ετίας, που χρειάζονται για συντήρηση σε ένα έτος περίπου το 1/3 του κόστους αγοράς ενός καινούριου απορριμματοφόρου. Άλλη παράμετρος που ανεβάζει το κόστος είναι ότι κάθε όχημα οδηγείται από 2-3 διαφορετικούς οδηγούς μέσα στην ίδια χρονιά. Γενικότερα η δυσκολία επαρκούς διαχείρισης στόλων και οχημάτων, που εν πολλοίς προκύπτει λόγω του θεσμικού πλαισίου λειτουργίας του δημόσιου τομέα, οδηγεί σε αυξημένο κόστος.

Το πραγματικό διακύβευμα

Το πραγματικό "διακύβευμα" είναι να γίνεται σωστά η αποκομιδή των σκουπιδιών και να κοστίζει το λιγότερο δυνατό σε κάθε Δήμο. Έτσι συνεπακόλουθα θα κοστίζει το λιγότερο και στον κάθε Δημότη-κάτοικο ή επαγγελματία και θα δίνεται η δυνατότητα για σημαντικές περιβαλλοντικές επενδύσεις τοπικής ανάπτυξης.

Με βάση στοιχεία από πρόσφατους διαγωνισμούς, η αποκομιδή από ιδιώτη μπορεί να κοστίζει περίπου 120.000 ευρώ ανά απορριμματοφόρο τον χρόνο σε έναν Δήμο. Σε ετήσια βάση, αν υπολογίσει κανείς τα κόστη για έναν Δήμο ανά απορριμματοφόρο με ιδία μέσα (οι μισθοί των εργαζομένων, ενός οδηγού, 2 εργατών πάνω στο απορριμματοφόρο και άλλων 2 για τις άδειες, το κόστος κίνησης καθώς και το κόστος συντήρησης των οχημάτων), το αντίστοιχο κόστος ανέρχεται σε 150.000 ευρώ, χωρίς να υπολογίσει κανείς το διοικητικό κόστος που επιμερίζεται, ούτε το κόστος των αναρίθμητων βλαβών και κλοπών που γίνονται σε απορριμματοφόρα και το κόστος της αντικατάστασης του εξοπλισμού, κόστη που είναι πολύ μεγάλα.

Με τους πιο μετριοπαθείς υπολογισμούς, ένας Δήμος μπορεί να εξοικονομήσει 20% μείωση κόστους από την ανάθεση υπηρεσίας αποκομιδής σε ιδιωτική εταιρία, ενώ στις περισσότερες περιπτώσεις Δήμων η εξοικονόμηση μπορεί να ανέλθει και στο 40%.

Η ανάθεση λοιπών κάποιων υπηρεσιών σε ιδιώτες επιτυγχάνει σημαντικά οφέλη. Επιτυγχάνει τεράστια μείωση κόστους. Αν σκεφτεί κανείς ότι π.χ. στην αποκομιδή το μέσο κόστος για έναν ελληνικό Δήμο μέσου μεγέθους είναι 3 εκατ. ευρώ, μπορεί να επιτευχθεί μια εξοικονόμηση μέχρι και 600.000 ευρώ τον χρόνο, με τους πιο μετριοπαθείς υπολογισμούς. Σε μεγάλους Δήμους, η εξοικονόμηση αυτή μπορεί να ανέλθει σε αρκετά εκατ. ευρώ. Η επίτευξη τεράστιας εξοικονόμησης κόστους δίνει στη Διοίκηση του Δήμου τη δυνατότητα αρχικά να διατηρήσει τα δημοτικά τέλη σταθερά για τις κατοικίες, προσφέροντας σημαντικές εκπτώσεις ή και απαλλαγή σε μειονεκτικές ομάδες πληθυσμού, κάνοντας δηλαδή πραγματικά κοινωνική πολιτική και μάλιστα με χρήματα που εξοικονομεί. Όμως λίγοι δήμοι έχουν προχωρήσει σε τέτοιες κινήσεις, και αντ' αυτού γίναμε μάρτυρες και φέτος της απόφασης πολλών Δήμων να προχωρήσουν σε αύξηση Δημοτικών Τελών.

Θα πρέπει να σημειωθεί όμως ότι προκειμένου να επιτευχθεί εξοικονόμηση κόστους, πρέπει όλη η διαδικασία να γίνεται από εξειδικευμένα στελέχη, ο διαγωνισμός να σχεδιάζεται με τον σωστό τρόπο και η επιλογή των αναδόχων να στηρίζεται σε αντικειμενικά ποιοτικά δεδομένα και το τελικό κριτήριο να είναι ποιος ιδιώτης είναι έτσι οργανωμένος ώστε να μπορεί να παρέχει την υπηρεσία με το μικρότερο κόστος. Όλα τα άλλα είναι προφάσεις εν αμαρτίαις.

Όμως η εξοικονόμηση κόστους δεν είναι το μόνο όφελος, αφού με την ανάθεση υπηρεσιών (π.χ. αποκομιδής) το δημόσιο διατηρεί και αυξάνει την ποιότητα των παρεχόμενων υπηρεσιών προς δημότες, επαγγελματίες αλλά και επισκέπτες-τουρίστες, αναβαθμίζοντας την ποιότητα ζωής και ενισχύοντας την ανάπτυξη.

Όσο για το επιχείρημα πολλών ότι πρέπει να παραμείνουν οι υπηρεσίες αυτές στο Δημόσιο, το εύλογο ερώτημα είναι για ποιο λόγο πρέπει να δεχτούμε τη συγκεκριμένη άποψη. Η παροχή υπηρεσιών είναι σωστό να γίνεται από δημοτικούς υπαλλήλους αλλά λάθος να γίνεται από ιδιωτικούς υπαλλήλους; H ανάπτυξη και η καταπολέμηση της ανεργίας επιτυγχάνεται με την πρόσληψη ανθρώπων στον δημόσιο τομέα ενώ είναι κατακριτέα αν γίνεται από τον ιδιωτικό τομέα; Ένσημα δεν πληρώνονται και στις δύο περιπτώσεις; Και να μην αναφερθούμε και στην έμμεση αύξηση των εσόδων του δημοσίου από είσπραξη ΦΠΑ και φορολογία στην περίπτωση του ιδιωτικού τομέα.

Ας τελειώνουμε με τους μύθους

Σε καμιά περίπτωση δεν μπορεί να ισχυριστεί κανείς ότι στη σύγχρονη Ελλάδα αυτό που πρέπει να γίνει είναι η κατάργηση του Δημοσίου και η αντικατάστασή του με ανάθεση όλων των υπηρεσιών σε ιδιώτες. Ζητούμενο είναι όμως η συγκράτηση του Δημόσιου Τομέα και η μείωση κόστους λειτουργίας για την κεντρική Κυβέρνηση αλλά και φορείς της Γενικής Κυβέρνησης όπως οι Δήμοι, με παράλληλη βελτίωση των παρεχόμενων υπηρεσιών.

Η μερική ανάθεση κάποιων υπηρεσιών σε ιδιώτες, ακολουθώντας τη σωστή διαδικασία, είναι ένα εφικτό -και άμεσα πραγματοποιήσιμο- βήμα προς τη σωστή κατεύθυνση.

*Ο Θεοδόσης Χατζηιωαννίδης είναι Οικονομολόγος, PhD in European Business και κάτοχος MBA. Έχει σημαντική τεχνογνωσία ως Χρηματοοικονομικός Σύμβουλος και πολυετή εμπειρία στην Τοπική Αυτοδιοίκηση.