Η φαρμακευτική πολιτική, η σωστή συνταγή και η λάθος εκτέλεση

Με την έναρξη της οικονομικής κρίσης στην Ελλάδα, έγινε φανερό ότι το Εθνικό Σύστημα Υγείας έπρεπε να αναμορφωθεί. Σύμφωνα με το πρόγραμμα οικονομικής προσαρμογής που άρχισε να εφαρμόζεται, κατέστη επιτακτική η ανάγκη χρήσης οικονομικά αποδοτικών φαρμακευτικών προϊόντων, ώστε η εξοικονόμηση κονδυλίων να συμβάλει στην επίτευξη των μακροοικονομικών στόχων.

Το έργο αυτό το ανέλαβαν ο Εθνικός Οργανισμός Φαρμάκων (ΕΟΦ) και ο Οργανισμός Παροχής Υγειονομικών Υπηρεσιών (ΕΟΠΥΥ). Ο πρώτος αποσκοπεί στο να προσφέρει το απαραίτητο επιστημονικό πλαίσιο για την προμήθεια των κλινικά αποδεκτών φαρμακευτικών πρακτικών, ενώ ο δεύτερος με την ενσωμάτωση κλάδων περίθαλψης περισσότερων ασφαλιστικών ταμείων ελέγχει κεντρικά και με βάση συγκεκριμένο προϋπολογισμό τις ιατροφαρμακευτικές δαπάνες.

Είναι όμως τόσο σημαντικό να χρησιμοποιούνται οικονομικώς αποδοτικά φαρμακευτικά; Απολύτως. Επειδή πρέπει να μεγιστοποιούνται τα οφέλη από τις δαπάνες για την υγεία, τη στιγμή που οι ανάγκες για υγειονομική περίθαλψη είναι απεριόριστες, αλλά οι διαθέσιμοι πόροι είναι πεπερασμένοι. Αυτό ισχύει είτε μιλάμε για μια μικρή ομάδα που καλύπτεται ασφαλιστικά από ιδιωτικό φορέα, είτε για το σύστημα υγείας ενός ολόκληρου κράτους.

Για να αντιμετωπίσουν το δίπολο υγειονομική περίθαλψη - πεπερασμένοι πόροι, οι οικονομολόγοι συγκρίνουν τη συμβατική συνταγογράφηση με τις εναλλακτικές, με βάση το κόστος και τα οφέλη για την υγεία. Ως κόστος, μπορεί να οριστεί η αξία των πόρων που διατίθενται για υγειονομική περίθαλψη ενός ασθενούς (όπως ο χρόνος που ξόδεψε ο γιατρός για τους ασθενείς του στο εξωτερικό ιατρείο) και χρησιμοποιήθηκαν για την παροχή μιας αγωγής, όπως και οι πόροι που χρησιμοποίησε παράλληλα ο ασθενής και οι συγγενείς του (εισιτήρια, καύσιμα κ.λπ).

Ως οφέλη για την υγεία μπορούν να οριστούν τα αποτελέσματα των παρεμβάσεων όπως για παράδειγμα ο αριθμός των ατόμων που δεν υπέστησαν παρενέργειες, λόγω χρήσης ενός νέου φαρμάκου.

Οι οικονομολόγοι ακολουθούν την ανάλυση κόστους – αποτελεσματικότητας (Cost-Effectiveness Analysis -CEA). Αυτή περιλαμβάνει τη μέτρηση του κόστους και των αποτελεσμάτων μιας συμβατικής αγωγής, έναντι μιας περισσότερο ανταγωνιστικής. Λαμβάνουν δε υπόψη και τις κλινικές πρακτικές σε συνδυασμό με τις επιδημιολογικές εκτιμήσεις.

Η διαφορά στο κόστος,διαιρείται με τη διαφορά που προκύπτει από τα οφέλη στην υγεία. Ο λόγος των δύο είναι δυνατόν να προσδιορίσει από το κατά πόσον μια νέα αγωγή προσφέρει περισσότερα οφέλη στην υγεία έναντι των εφαρμοζόμενων, μετά τον υπολογισμό των πόρων που θα διατεθούν για την κάθε αγωγή. Παλαιά και νέα. Εάν όντως προκύπτουν περισσότερα οφέλη για την υγεία, η νέα αγωγή θα πρέπει να εισαχθεί στις θεραπευτικές πρακτικές, καθώς θα ωφεληθεί και ο ΕΟΠΥΥ και κατά συνέπεια το κοινωνικό σύνολο.

Συνήθως το κόστος μετράται με νομισματικά δεδομένα, δηλαδή σε δολάρια, ευρώ κ.ο.κ. Τα οφέλη για την υγεία εξαρτώνται από παρεμβάσεις του είδους που αναλύσαμε παραπάνω, κάνοντας έτσι δύσκολη την αξιολόγηση ανταγωνιστικών αγωγών στο πλαίσιο ενός σταθερού προϋπολογισμού.

Το γενικά αποδεκτό μέτρο που υιοθετείται, είναι Ποιότητα-Προσαρμοστικότητα-Ζωή-Έτος (Quality-Adjusted-Life-Year -QALY), και συνδυάζει την ποιότητα και την επιμήκυνση του βίου των ασθενών. Η επιμήκυνση του βίου, αφορά τα επιπλέον χρόνια που θα ζήσει ο ασθενής, χάρη στη φαρμακευτική και κλινική αγωγή που θα δεχθεί. Το τελικό αποτέλεσμα μεταφράζεται σε ευρώ ανά QALY.

Στο πλαίσιο ενός περιορισμένου προϋπολογισμού, οι πόροι μπορούν να διατίθενται εκεί που θα πιάνουν περισσότερο τόπο. Για να συνοψίσουμε, η προσέγγιση κόστους – αποτελεσματικότητας (Cost-Effectiveness -Analysis -CEA), βοηθά αυτούς που λαμβάνουν τις πολιτικές αποφάσεις στο να προωθούν τα καλύτερα προγράμματα, βελτιώνοντας το συνολικό επίπεδο της υγείας του πληθυσμού, με όρους δαπάνες προς αποτελέσματα στην υγεία (money-per-health-outcome).

Και ερχόμαστε στα της Ελλάδας. Προσφέρει ο ΕΟΠΥΥ υπηρεσίες βασισμένες στη σχέση κόστους - οφέλους; Δυστυχώς η απάντηση είναι ΟΧΙ. Οι διαθέσιμες φαρμακευτικές αγωγές στην Ελλάδα, δεν τιμολογούνται βάσει της αρχής κόστους - αποτελεσματικότητας. Οι τιμές των φαρμάκων είναι ο μέσος όρος των τριών χαμηλότερων τιμών μεταξύ των Κ.Μ. της Ε.Ε. και της Ελβετίας.

Ποιες είναι οι επιπτώσεις από τη μη τιμολόγηση των φαρμακευτικών αγωγών με βάση την αρχή κόστους-αποτελεσματικότητας; Αυτές είναι πολλές. Η κοινωνία μέσω του ΕΟΠΥΥ δεν απολαμβάνει αυτά που θα έπρεπε στον τομέα της υγείας. Διαμορφώνεται μια έλλειψη στην ποιότητα της υγείας, που εμφανίζεται μέσω αυξημένης θνησιμότητας και νοσηρότητας, και το οποίο κάλλιστα θα μπορούσε να αποφευχθεί.

Ως εκ τούτου, η σημερινή μέθοδος τιμολόγησης αποτυγχάνει από το να αξιοποιήσει στο σύνολό τους τους διατιθέμενους πόρους, μειώνοντας έτσι το επίπεδο υγείας για το σύνολο του πληθυσμού. Ποιος είναι λοιπόν ο καλύτερος τρόπος για να επιτευχθεί ο στόχος καλύτερη υγεία με χαμηλότερο κόστος; Η λύση είναι να βελτιωθεί η τεχνογνωσία του ΕΟΦ και του ΕΟΠΥΥ σε ό,τι αφορά τη διαχείριση των οικονομικών, όπως εξάλλου ορίζεται και στην 4η αναθεώρηση του Προγράμματος Οικονομικής Προσαρμογής για την Ελλάδα.

Η προσέγγιση της κοστολόγησης των φαρμακευτικών βάσει της αρχής κόστους-αποτελεσματικότητας, θα μπορούσε να επιτευχθεί με την αξιοποίηση των ειδικών χαρακτηριστικών που αφορούν την Ελλάδα και τον Ελληνικό πληθυσμό, και με τρόπο που να ενισχύεται η χρησιμότητα και η δυνατότητα εφαρμογής των αποτελεσμάτων προς όφελος της ελληνικής κοινωνίας.

Στο σημείο αυτό πρέπει να τονιστεί ότι η ανάλυση κόστους - αποτελεσματικότητας σε συνδυασμό με την επιδημιολογική κατάσταση, θα πρέπει να γίνει αποκλειστικά για τα πραγματικά δεδομένα της Ελλάδας. Δεν μπορούν δηλαδή να αξιοποιηθούν στοιχεία άλλων χωρών στις οποίες εφαρμόζονται παρόμοιες πρακτικές, καθώς υπάρχει διαφορά στο επίπεδο ποιότητας ζωής, υγείας και στα επιδημιολογικά χαρακτηριστικά των πληθυσμών τους. Διαφορετικά, τα όποια αποτελέσματα εξαχθούν από την ανάλυση, θα είναι λανθασμένα οδηγώντας σε υποβάθμιση της δημόσιας υγείας και σε μειωμένη απόδοση των διατιθέμενων πόρων.

Καταληκτικά, από μια παρόμοια προσέγγιση, δύο θα είναι τα κυριότερα οφέλη: Πρώτον θα βελτιωθεί η υπεύθυνη χρήση των πόρων που διατίθενται για την υγεία, μαζί με τη βελτίωση της ευημερίας της κοινωνίας και με μείωση της θνησιμότητας και νοσηρότητας στα λιγότερο προνομιούχα τμήματα του πληθυσμού. Επιπλέον, θα συμβάλει στην αριστοποίηση της αξιοποίησης του εγχώριου ανθρώπινου δυναμικού και στην ενίσχυση της γνώσης.

Τέλος, ως μακροπρόθεσμη προοπτική, η γνώση που θα αποκτηθεί στα θέματα οικονομικών της υγείας θα μπορεί να εξαχθεί σε άλλες χώρες, προσφέροντας γενικότερα οφέλη στην Ελλάδα.

* Eρευνητής του Πανεπιστημίου της Γλασκώβης, στα οικονομικά της υγείας.