Ο Τσίπρας χρειάζεται κάτι περισσότερο από το άγγιγμα του... Τσάβεζ

Η στιγμή του μέγιστου κινδύνου για την Ελλάδα ήταν τον Μάρτιο του 2012. Οι ηγέτες της ευρωζώνης συναντιούνταν για δεύτερη φορά μέσα σε τρεις εβδομάδες για να αποφασίσουν αν θα χορηγήσουν δεύτερο πακέτο διάσωσης. Αν δεν το έκαναν, η Ελλάδα θα οδηγούνταν σε άτακτη χρεοκοπία και σε έξοδο από την ευρωζώνη. Παρά τις φρενήρεις προσπάθειες των αξιωματούχων της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας να τονίσουν τα ρίσκα στις σκεπτικιστικές κυβερνήσεις της Γερμανίας και της Γαλλίας, το αποτέλεσμα ήταν αβέβαιο. Όταν έκλεισε η συμφωνία, η διάθεση στα κεντρικά γραφεία της ΕΚΤ στη Φρανκφούρτη ήταν μεταξύ φόβου και ανακούφισης.

«Αυτό που χρειάζεται η Ελλάδα δεν είναι ένα πρόγραμμα διάσωσης από το ΔΝΤ, αλλά ένα πρόγραμμα τύπου Παγκόσμιας Τράπεζας για την αναμόρφωση του κράτους», προειδοποίησε ανώτατος αξιωματούχος. «Η Ελλάδα δεν διαθέτει λειτουργική δημόσια διοίκηση. Θα πρέπει να φτιάξουμε μία».

Τρία χρόνια μετά, οι αξιωματούχοι της ευρωζώνης παραδέχονται ότι η αναμόρφωση απέχει πολύ από το να έχει ολοκληρωθεί. Το μέγεθος της πρόκλησης φάνηκε στο προσφάτως εκδοθέν βιβλίο του δημοσιογράφου Γιάννη Παλαιολόγου, «Ο 13ος άθλος του Ηρακλή». Μέσω μιας σειράς περιπτώσεων, δείχνει πώς η διαφθορά και οι πελατειακές σχέσεις γονάτισαν την Ελλάδα: οι ανταγωνιστικές επιχειρήσεις ρίχνονται από τα πολιτικά καθοδηγούμενα συνδικάτα, μεγάλες επενδύσεις αποτρέπονται από διαμάχες στον 20ετή σχεδιασμό, οι τιμές της ενέργειας διατηρούνται σε τεχνητά υψηλά επίπεδα από ένα πανίσχυρο δημόσιο μονοπώλιο. Και εκεί σχεδόν σε κάθε σελίδα, στο πλευρό των συμφερόντων που τάσσονται κατά αυτών που προσπαθούν να εκσυγχρονίσουν την ελληνική οικονομία βρίσκεται η χαρισματική μορφή του Αλέξη Τσίπρα, του νεοεκλεγέντος πρωθυπουργού της Ελλάδας.

Αυτό είναι το βασικό πλαίσιο για να κατανοήσει κανείς τη δυσχερή κατάσταση της χώρας. Ο κ. Τσίπρας έχει περιθώριο εβδομάδων ή ημερών για να συμφωνήσει σε ένα νέο deal με την υπόλοιπη ευρωζώνη, αλλιώς η Ελλάδα κινδυνεύει να βγει από το ευρώ.

Οποιαδήποτε ανάλυση δεν έχει στην καρδιά της τη δυσλειτουργία του ελληνικού κράτους δεν είναι σοβαρή. Όμως, πολλοί ειδήμονες κατηγορούν την επιβαλλόμενη από τη Γερμανία λιτότητα και την επιμονή της να τη συνδέει με τα μη βιώσιμα χρέη για τα προβλήματα της Ελλάδας. Η Γερμανία, λένε, έχει ηθική ευθύνη να συγχωρέσει αυτά τα χρέη.

Αυτό το απλοϊκό αφήγημα έχει διεισδύσει τόσο πολύ που ο κ. Τσίπρας χαιρετίζεται από έναν απίθανο διεθνή συνασπισμό που φαίνεται να είναι πρόθυμος να παραβλέψει το γεγονός ότι μεγάλο μέρος του προγράμματός του φαίνεται να το έχει δανειστεί από τον πρώην ηγέτη της Βενεζουέλας Ούγκο Τσάβεζ. Αυτό δεν είναι καλό ούτε για την Ελλάδα, ούτε για την Ευρώπη.

Μια παρανόηση είναι ότι η λιτότητα είναι αυτή που ευθύνεται κυρίως για την πτώση 26% του ελληνικού ΑΕΠ. Όμως, η Λετονία, η Ιρλανδία, η Ισπανία και η Πορτογαλία, που υπέστησαν ένα παρόμοιο «φάρμακο» λιτότητας και μεταρρυθμίσεων, προβλέπεται ότι φέτος θα είναι μεταξύ των ταχύτερα αναπτυσσόμενων χωρών της ευρωζώνης. Το μοναδικό μέγεθος της οικονομικής κατάρρευσης της Ελλάδας μπορεί να αντανακλά μόνο μοναδικούς παράγοντες, μεταξύ των οποίων η εκροή περίπου του ενός τρίτου των κεφαλαίων από τις τραπεζικές καταθέσεις, που πυροδότησε πιστωτικό πρόβλημα, καθώς και η έλλειψη οποιουδήποτε εναλλακτικού μοντέλου ανάπτυξης όταν έσκασε η φούσκα των δαπανών στον δημόσιο τομέα.

Αυτό που είναι αλήθεια είναι ότι η Ελλάδα δεν είχε άλλη επιλογή από το να κλείσει γρήγορα το έλλειμμα 15% στον προϋπολογισμό της, εάν ήθελε να ανακτήσει την εμπιστοσύνη των αγορών όταν θα τελείωνε το πρόγραμμα διάσωσής της.

Ούτε είναι αλήθεια ότι το χρέος της ελληνικής κυβέρνησης είναι ξεκάθαρα μη βιώσιμο. Ναι, το χρέος ισοδυναμεί με το 175% του ΑΕΠ, ένα από τα μεγαλύτερα ποσοστά παγκοσμίως. Όμως οι λήξεις των ελληνικών ομολόγων είναι οι πιο μακροπρόθεσμες στην ευρωζώνη και τα κόστη των επιτοκίων ως ποσοστό του ΑΕΠ από τα χαμηλότερα, χάρη στη γενναιοδωρία των δανείων της ευρωζώνης. Η Ελλάδα έλαβε σημαντική ελάφρυνση χρέους τόσο από τον ιδιωτικό τομέα όσο και από τους επίσημους πιστωτές, όταν αποτιμήσει κανείς τα μελλοντικά χρέη με σημερινό χρήμα.

Καθώς η οικονομία της άρχισε να ανακάμπτει στο τέλος του προηγούμενου έτους, ακόμα και το ΔΝΤ -που εξέφραζε πριν επιφυλάξεις- άρχισε να πιστεύει πως το χρέος της μπορεί να είναι βιώσιμο. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή είπε στο γερμανικό κοινοβούλιο ότι πιστεύει πως το ελληνικό χρέος θα μειωθεί κάτω του 110% του ΑΕΠ μέχρι το 2022, ευθυγραμμιζόμενο με το πρόγραμμα.

Οι επενδυτές πείστηκαν και αυτοί, αγοράζοντας νέα ελληνικά κρατικά ομόλογα τον περασμένο Μάιο με επιτόκια λίγο πάνω από το 5% και ανακεφαλαιοποιώντας το ελληνικό τραπεζικό σύστημα. Αν το χρέος της Ελλάδας φαίνεται τώρα μη βιώσιμο, αυτό οφείλεται στο ότι η εκλογή του κ. Τσίπρα φόβισε τους επενδυτές από τους οποίους εξαρτάται η μοίρα της χώρας.

Ένας άνθρωπος που νομίζει πως η Γερμανία τώρα έχει υποχρέωση να διαγράψει τα χρέη της Ελλάδας είναι ο νέος υπουργός Οικονομικών, Γιάνης Βαρουφάκης: η πρότασή του για την επίλυση της κρίσης της ευρωζώνης είναι να χρησιμοποιηθούν ευρωπαϊκά κεφάλαια για να ανακεφαλαιοποιηθούν τράπεζες, να μοιραστούν τα κρατικά χρέη άνω του 60%, και να χρηματοδοτήσει η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων ένα γιγαντιαίο πρόγραμμα αναπτυξιακών κινήτρων.

Με άλλα λόγια, νομίζει πως η ευρωζώνη πρέπει να γίνει μια ένωση μεταφοράς. Έχει όμως και παρέα: πολλοί οικονομολόγοι από καιρό υποστηρίζουν πως η ευρωζώνη χρειάζεται να γίνει πιο πολύ σαν τις ΗΠΑ, εγκαθιδρύοντας έναν κοινό δημοσιονομικό μηχανισμό. Την περασμένη εβδομάδα, ο διοικητής της Τράπεζας της Αγγλίας Μαρκ Κάρνεϊ πρότεινε η ευρωζώνη να χρησιμοποιήσει ως μοντέλο τον Καναδά.

Ίσως η ευρωζώνη πράγματι να χρειάζεται να βρει νέους τρόπους για να μοιράσει τα ρίσκα και να μειώσει τα χρέη. Όμως αυτό εγείρει το ερώτημα ποιες εξουσίες θα πρέπει να εκχωρήσουν ως αντάλλαγμα οι εθνικές κυβερνήσεις. Αν τα χρέη μοιραστούν, πώς μπορεί να διαβεβαιωθεί η υπόλοιπη ευρωζώνη ότι οι εθνικές κυβερνήσεις θα εισπράξουν τους απαραίτητους φόρους;

Ο κ. Κάρνεϊ επικαλείται πρόταση η ευρωζώνη να αναλάβει την ευθύνη για τη διασφάλιση της ανεργίας. Πώς όμως μπορεί η υπόλοιπη ευρωζώνη να προστατευθεί έναντι του κινδύνου οι οικονομικές πολιτικές του κ. Τσίπρα να οδηγήσουν σε περαιτέρω αύξηση της ανεργίας; Πώς μπορεί κάποιος να αντισταθμίσει την απώλεια της εθνικής κυριαρχίας που είναι απαραίτητη για να ενισχυθεί η αμοιβαιοποίηση του ρίσκου, με την επιμονή του κ. Τσίπρα ότι πρέπει να γίνονται σεβαστές οι εθνικές δημοκρατικές επιλογές;

Αυτή η ένταση στις σχέσεις μεταξύ της εθνικής δημοκρατίας και των ευρύτερων συμφερόντων της ευρωζώνης πάντα βρισόταν στην καρδιά της κρίσης της ευρωζώνης. Είναι πολύ εύκολο να κατηγορηθεί η Γερμανίδα καγκελάριος Άγκελα Μέρκελ για την αποτυχία επίλυσης της διαμάχης αυτής. Άλλωστε, αυτή ήταν που έλαβε ένα σημαντικό πολιτικό ρίσκο εκείνο το βράδυ του 2012 όταν συμφώνησε να αψηφήσει τη γερμανική κοινή γνώμη και να συμφωνήσει σε δεύτερο πακέτο διάσωσης για την Ελλάδα. Αν τώρα οι Γερμανοί φορολογούμενοι φορτωθούν σημαντικές απώλειες, αυτή θα πληρώσει πολιτικό κόστος.

Αν ο κ. Τσίπρας λάβει την ελάφρυνση χρέους που θέλει, αυτός και οι θαυμαστές του θα χρειαστεί να πείσουν την Α. Μέρκελ ότι δεν θα ρίχνει χρήμα σε μια μαύρη τρύπα.