Τουρκία: Πώς επηρεάζουν την οικονομία οι καυτές εξελίξεις

Ο κλονισμός, σε πραγματικό αλλά και σε συμβολικό επίπεδο, της πολιτικής παντοδυναμίας του Ερντογάν σηματοδοτεί σίγουρα νέες εξελίξεις στην Τουρκία.

Μετά από μια μεγάλη περίοδο πολιτικής παντοδυναμίας του κόμματος Δημοκρατίας και Ανάπτυξης, και ειδικά του Ερντογάν, σχεδόν 12 έτη, σήμερα φαίνεται ότι βρισκόμαστε αντιμέτωποι με μια νέα κατάσταση η οποία διαμορφώνεται σιγά αλλά σταθερά στη γείτονα χώρα. Το ράγισμα του σκληρού και άτεγκτου προσωπείου του Τούρκου πρωθυπουργού, υπό την πίεση των τελευταίων εξελίξεων, οι οποίες έδειξαν την αυταρχικότητα και την εμπλοκή του καθεστώτος σε σκάνδαλα διαφθοράς, με το παράλληλο ξέσπασμα της διαμάχης με το Ιερατικό Τάγμα του Γκιουλέν, νομίζω ότι δεν είναι επουλώσιμο ούτε για τον πρωθυπουργό ούτε και για το υπάρχον πολιτικό καθεστώς.

Όλα αυτά ήλθαν να προστεθούν στα αλλεπάλληλα λάθη και στις αδιέξοδες προσπάθειες του καθεστώτος Ερντογάν στην εξωτερική πολιτική. Το δόγμα «κανένα πρόβλημα με τους γείτονες» μετατράπηκε στην πραγματικότητα «μόνο προβλήματα με τους γείτονες».

Όμως έχω τη γνώμη ότι η εμφανιζόμενη αποσταθεροποίηση του καθεστώτος Ερντογάν θα έχει σημαντικές αρνητικές επιδράσεις στην οικονομία της Τουρκίας, και μάλιστα σε μία χρονική συγκυρία κατά την οποία για λόγους εξωτερικούς και εγχώριους ήδη από την προηγούμενη άνοιξη ο ενάρετος κύκλος της βρίσκεται σε εμφανή πορεία πλεύσης σε χαμηλότερα σημεία ισορροπίας.

Η πολιτική σταθερότητα την οποία εξασφάλιζε το καθεστώς Ερντογάν αποτελούσε βασικότατο πυλώνα εμπιστοσύνης για τα ξένα κεφάλαια, τα οποία τη συγκεκριμένη περίοδο εισέρρευσαν με υψηλούς ρυθμούς στην τουρκική οικονομία και αποτέλεσαν την ατμομηχανή ανάπτυξής της.

Η τουρκική οικονομία ακολουθεί το γνωστό οικονομικό υπόδειγμα που επιβάλλει το ΔΝΤ και το οποίο είναι προσαρμοσμένο στις απαιτήσεις της παγκοσμιοποιημένης οικονομίας. Όπως είναι γνωστό, το υπόδειγμα αυτό στηρίζεται στις εισροές σημαντικών πόρων από το εξωτερικό (άμεσες ξένες επενδύσεις και επενδύσεις χαρτοφυλακίου) οι οποίες σπρώχνουν την οικονομία στη μεγέθυνση. Το συγκεκριμένο σημείο στήριξης αποτελεί ταυτόχρονα και το αδύναμο σημείο, που προκαλεί την εκδήλωση κρίσεων, μέσω των ανισορροπιών που προκαλούν αιφνίδιες μαζικές εκροές.

Σήμερα που οι εξελίξεις στη γειτονική χώρα δικαιώνουν τις αναλύσεις μου, θα ήθελα να προσθέσω τα παρακάτω για τις μελλοντικές οικονομικές εξελίξεις στην τουρκική οικονομία, κυρίως σε σχέση με τις εισροές ξένων κεφαλαίων και την πιθανή μείωση της ποσοτικής διευκόλυνσης από τη FED από το νέο έτος.

Μεγαλύτερες επιπτώσεις από την πιθανή μείωση της πιστωτικής διευκόλυνσης της FED θα έχουν οι χώρες εκείνες οι οποίες επέτρεψαν στην πραγματική συναλλαγματική ισοτιμία του νομίσματός τους να αυξηθεί αρκετά την πρώτη περίοδο της ποσοτικής διευκόλυνσης, όταν μεγάλος όγκος κεφαλαίων εισέρρευσε στις αναπτυσσόμενες οικονομίες. Το γεγονός αυτό συνδέεται και με το μέγεθος της χρηματοπιστωτικής αγοράς σε κάθε χώρα, το οποίο μετριέται είτε ως συνολική εξωτερική ιδιωτική χρηματοδότηση της οικονομίας είτε ως ποσοστό της κεφαλαιοποίησης του χρηματιστηρίου ως προς το ΑΕΠ.

Επίσης οι χώρες που παρουσιάζουν αυξημένα ελλείμματα στο ισοζύγιο πληρωμών, πάντα την περίοδο που οι κινήσεις των κεφαλαίων επέτρεπαν την εύκολη χρηματοδότη τους, θα βρεθούν αντιμέτωπες με μεγάλες επιπτώσεις. Ακόμη χώρες στις οποίες οι τιμές των στοιχείων ενεργητικού αυξήθηκαν σημαντικά την ίδια περίοδο. Μεταξύ των αναφερομένων στοιχείων ενεργητικού πρώτα στη σειρά κατατάσσονται τα ακίνητα.

Συγχρόνως οι χώρες με ισορροπημένα βασικά θεμελιώδη μακροοικονομικά μεγέθη (δημοσιονομικά ελλείμματα, δημόσιο χρέος, συναλλαγματικά διαθέσιμα, μεγέθυνση ΑΕΠ) δεν πρόκειται να παρουσιάσουν ευνοϊκότερες εξελίξεις

Η τουρκική οικονομία διέπεται από όλα εκείνα τα στοιχεία που σύμφωνα με την αναφερόμενη μελέτη προκαλούν μεγαλύτερες επιπτώσεις σε πιθανή μείωση της ποσοτικής διευκόλυνσης εκ μέρους της FED. Συγκεκριμένα εμφανίζει:

- Αυξημένη πραγματική συναλλαγματική ισοτιμία, την περίοδο κατά την οποία οι εισροές των βραχυπρόθεσμων κεφαλαίων ήταν εύκολη. Με βάση το ΔΤΚ, 2003=100, κυμάνθηκε γύρω στο 120 την τριετία 2009-2011.

- Αυξανόμενο έλλειμμα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών το οποίο από -12168 εκατ. δολ. το 2009 έφθασε σε -75092 εκατ. δολ. το 2011, ενώ το οκτάμηνο Ιανουαρίου - Οκτωβρίου 2013 έχει ανέλθει σε -51901 εκατ. δολ. Το μεγαλύτερο μέρος του ελλείμματος τρεχουσών συναλλαγών χρηματοδοτείται με βραχυπρόθεσμο ξένο δανεισμό. Το δεκάμηνο του 2013 η βραχυπρόθεσμη εξωτερική χρηματοδότηση ανήλθε σε -51298 εκατ. δολ. Παράλληλα διογκώνεται συνεχώς η τιμή των στοιχείων του ενεργητικού με τα ακίνητα να έχουν τον πρώτο λόγο.

Οι εξελίξεις είναι δυσοίωνες για την τουρκική οικονομία για όλους τους παραπάνω λόγους. Όμως θεωρώ ότι η πολιτική αστάθεια που πάει να δημιουργηθεί (θα) έχει τη μεγαλύτερη ευθύνη για τη διαμορφούμενη κατάσταση.

Η Τουρκία βρίσκεται σε μια κρίσιμη καμπή. Μάλιστα ανεξαρτήτως του αν θα παραμείνει ή θα αποχωρήσει οικειοθελώς ή θα εξαναγκαστεί να αποχωρίσει ο Ερντογάν. Το πολιτικό και το οικονομικό σκηνικό στη χώρα δεν θα είναι πλέον ίδια. Είναι σχεδόν βέβαιον ότι στο άμεσο μέλλον θα υπάρξει αύξηση της αυταρχικότητας από τη μεριά της κυβέρνησης, γεγονός που θα περιορίσει τους βαθμούς ελευθερίας της κυβέρνησης και θα εντείνει τις αντιδράσεις των κοινωνικών ομάδων οι οποίες αισθάνονται ότι θίγονται.

Παράλληλα, περιορίζονται και οι βαθμοί ελευθερίας στην άσκηση οικονομικής πολιτικής, γεγονός το οποίο δεν διευκολύνει την υιοθέτηση πρόσκαιρων ανακουφιστικών μέτρων για την κοινωνία. Φαίνεται ότι ο ενάρετος κύκλος της τουρκικής οικονομίας πλησιάζει στο τέλος του.

* Ο κ. Κώστας Μελάς είναι Δρ Οικονομίας, Όμιλος Κοινωνικού - Οικονομικού Προβληματισμού και Πολιτικής Δράσης.