Γ. Ιωαννίδης: Το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο ανάχωμα στο «brain drain»

Στις παρεμβάσεις του Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Ταμείου (ΕΚΤ) το οποίο είναι επικεντρωμένο τόσο στο πλαίσιο της κοινωνικής πολιτικής, όσο και στην αναβάθμιση της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, αναφέρεται στη συνέντευξή του στο Euro2day.gr ο Ειδικός Γραμματέας Διαχείρισης Τομεακών Επιχειρησιακών Προγραμμάτων του ΕΚΤ, Γιώργος Ιωαννίδης.

Ο κ. Ιωαννίδης μας μιλά και για τις δράσεις για την ανακοπή του «brain drain» υπογραμμίζοντας ότι αν σ’ αυτές (τις παρεμβάσεις) συμπεριλάβουμε και τις δράσεις ενίσχυσης της έρευνας που χρηματοδοτούνται από το Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Ανταγωνιστικότητα-Επιχειρηματικότητα-Καινοτομία (ΕΠΑνΕΚ) και από το Ελληνικό Ιδρυμα Καινοτομίας (ΕΛ.ΙΔ.Ε.Κ), φτάνουμε σε μια δέσμη παρεμβάσεων που συνιστά τη μαζικότερη παρέμβαση που υλοποιήθηκε ποτέ υπέρ των νέων ερευνητών.

Ποιος είναι ο γενικός στόχος του ΕΚΤ; Πόσα χρήματα διαθέτει στο ΕΣΠΑ και σε ποιους τομείς δίνει προτεραιότητα;

Οι κοινοτικοί πόροι στο σύνολο του ΕΣΠΑ 2014-2020 ανέρχονται σε περίπου 20,5 δισ. ευρώ, εκ των οποίων τα 4,1 δισ. προέρχονται από το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο (ΕΚΤ) και την Πρωτοβουλία για την Απασχόληση των Νέων (ΠΑΝ), ενώ τα υπόλοιπα προέρχονται κυρίως από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης (ΕΤΠΑ) και από το Ευρωπαϊκό Γεωργικό Ταμείο Αγροτικής Ανάπτυξης. Όπως ίσως γνωρίζουν οι περισσότεροι, οι παραπάνω πόροι συμπληρώνονται υποχρεωτικά από τη λεγόμενη «εθνική συμμετοχή». Στην περίπτωση του ΕΚΤ και της ΠΑΝ, η εθνική συμμετοχή ανέρχεται σε περίπου 1,1 δισ. ευρώ, κατά συνέπεια, οι πόροι που θα κινητοποιηθούν μέσω των προγραμμάτων του ΕΚΤ διαμορφώνονται σε περίπου 5,3 δισ. ευρώ.

Αυτό που δεν είναι ευρέως γνωστό είναι ότι λόγω της υψηλής κοινωνικής σημασίας των προγραμμάτων που χρηματοδοτεί το ΕΚΤ, το Υπουργείο Οικονομίας & Ανάπτυξης επέλεξε την κινητοποίηση πρόσθετων εθνικών πόρων -πέραν της υποχρεωτικής εθνικής συμμετοχής- οι οποίοι ανέρχονται σε περίπου 2,3 δισ. ευρώ. Ως εκ τούτου, ο συνολικός προϋπολογισμός που πρόκειται να κινητοποιηθεί μέσω των προγραμμάτων που συγχρηματοδοτεί το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο θα ανέλθει σε περίπου 7,6 δισ. ευρώ.

Σε ό,τι αφορά τις παρεμβάσεις αυτές καθ’ αυτές είναι πρακτικά αδύνατο να αναφερθούν όλες. Η δράση της Εναρμόνισης Οικογενειακής και Επαγγελματικής Ζωής, η δημιουργία του πρωτοβάθμιου συστήματος υγείας, η στήριξη όλων των βαθμίδων της εκπαίδευσης, η χρηματοδότηση περίπου των 2/3 του συνόλου των παρεμβάσεων για την καταπολέμηση της ανεργίας, οι κωδικοποιήσεις της νομοθεσίας, η ανάπτυξη των πληροφοριακών συστημάτων του ΕΦKΑ αποτελούν λίγες μόνο από τις δράσεις που χρηματοδοτούνται. Σε γενικές γραμμές θα λέγαμε ότι το Επιχειρησιακό Πρόγραμμα «Ανάπτυξη Ανθρώπινου Δυναμικού, Εκπαίδευση & Δια Βίου Μάθηση» (ΕΠ ΑΝΑΔ-ΕΔΒΜ) χρηματοδοτεί παρεμβάσεις σε όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης καθώς και παρεμβάσεις προώθησης των ανέργων στην απασχόληση, το ΕΠ «Ανταγωνιστικότητα, Επιχειρηματικότητα, Καινοτομία» χρηματοδοτεί παρεμβάσεις ενίσχυσης της επιχειρηματικότητας, το ΕΠ «Μεταρρύθμιση του Δημοσίου Τομέα» είναι προσανατολισμένο στις παρεμβάσεις ενίσχυσης της αποτελεσματικότητας της Δημόσιας Διοίκησης, ενώ τα Περιφερειακά Επιχειρησιακά Προγράμματα επικεντρώνονται στις παρεμβάσεις ενίσχυσης της κοινωνικής συνοχής. Τέλος, αξίζει ίσως να αναφερθεί ότι σήμερα το ΕΠ ΑΝΑΔ-ΕΔΒΜ όχι μόνο βρίσκεται σε φάση πλήρους ενεργοποίησης, αλλά στην Ελλάδα είναι πρώτο σε απορροφητικότητα και από τα πρώτα δέκα σε όλη την Ευρώπη.

Ποια είναι η συμβολή του Ταμείου ειδικά στην αναβάθμιση της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης;

Όπως είπαμε, το κύριο εργαλείο χρηματοδότησης των παρεμβάσεων στην τριτοβάθμια εκπαίδευση είναι το ΕΠ ΑΝΑΔ-ΕΔΒΜ και ο σχεδιασμός που ακολουθούμε σε σχέση με τη στήριξη της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης διαρθρώνεται σε τέσσερις άξονες. Ο πρώτος αφορά στη στήριξη των νέων ερευνητών με απώτερο στόχο την ανάσχεση του φαινομένου εκροής επιστημονικού προσωπικού στο εξωτερικό (brain-drain). Για το σκοπό αυτό κινητοποιούνται περίπου 218 εκ. ευρώ. Ο δεύτερος, αφορά στη στήριξη φοιτητών που ανήκουν σε κοινωνικά ευαίσθητες ομάδες. Αυτό επιδιώκεται αφενός μέσα από ένα εκτεταμένο πρόγραμμα υποτροφιών (3.600 υποτροφίες κατ’ έτος), αφετέρου μέσα από τη χρηματοδότηση των Πανεπιστημίων και των ΤΕΙ προκειμένου να αναπτύξουν ή να διευρύνουν τις δομές κοινωνικής μέριμνας που διαθέτουν (όπως υπηρεσίες μεταφοράς φοιτητών με αναπηρία, υποστήριξη κωφάλαλων και τυφλών φοιτητών μέσω της παραγωγής προσβάσιμων συγγραμμάτων, απονομή ετήσιων υποτροφιών με ανταποδοτικό χαρακτήρα). Για το σκοπό αυτό κινητοποιούνται περίπου 72 εκ. ευρώ.

Ο τρίτος, στοχεύει στη βελτίωση των προοπτικών ένταξης των νέων πτυχιούχων στην αγορά εργασίας κυρίως μέσω της χρηματοδότησης της Πρακτικής Άσκησης φοιτητών με ποσό περίπου 100 εκ. ευρώ. Τέλος, ο τέταρτος άξονας αφορά στη συστημική ενδυνάμωση των Ειδικών Λογαριασμών Κονδυλίων Έρευνας (ΕΛΚΕ) των Ιδρυμάτων με 15 εκ. ευρώ προκειμένου να ανταπεξέλθουν στον ιδιαίτερα σημαντικό και απαιτητικό ρόλο τους.

Υπάρχουν ειδικά κίνητρα – προγράμματα για την ανακοπή του «brain drain»;

Στον αρχικό σχεδιασμό του Επιχειρησιακού Προγράμματος η στήριξη των νέων ερευνητών δεν είχε το βάρος που απαιτούταν. Σύμφωνα με τον σχεδιασμό που παραλάβαμε, οι δράσεις αφορούσαν λίγες εκατοντάδες άτομα για όλη την Προγραμματική Περίοδο 2014-2020. Για αυτό, το 2015 υπήρξε ένας σημαντικός ανασχεδιασμός με στόχο την ενίσχυση των νέων ερευνητών κάτι που απαίτησε μια, πετυχημένη, επαναδιαπραγμάτευση με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Βάσει του νέου σχεδιασμού, ο αριθμός των νέων ερευνητών που αναμένεται να ωφεληθούν από το Επιχειρησιακό Πρόγραμμα αυξήθηκε κατά 1.300% σε σχέση με τον αρχικό σχεδιασμό και κατά 150% σε σχέση με τον αντίστοιχο αριθμό της περιόδου 2007-2013. Εν συνεχεία, κατά την αναθεώρηση των Επιχειρησιακών Προγραμμάτων που ολοκληρώθηκε στα τέλη του 2017, οι σχετικοί πόροι αυξήθηκαν περαιτέρω κατά 38,8%. Κατά συνέπεια, υπάρχει μια συνεπής πολιτική στήριξης των νέων ερευνητών που, μεταξύ άλλων, στοχεύει στην ανάσχεση του brain drain.

Αυτή η πολιτική αναπτύσσεται μέσω των κάτωθι δράσεων:

(α) Χορήγηση περίπου χιλίων οκτακοσίων (1.800) υποτροφιών σε υποψήφιους διδάκτορες μέσω του ΙΚΥ. Σήμερα έχουν ενεργοποιηθεί οι δύο πρώτοι κύκλοι που αφορούν περίπου χίλιους εκατό (1.100) υποψήφιους διδάκτορες και σε περίπου δύο έτη θα ενεργοποιηθεί ο τρίτος κύκλος. Το ύψος της υποτροφίας ανέρχεται σε περίπου οκτακόσια δέκα επτά ευρώ (817€) ανά μήνα και η διάρκειά της σε τριάντα έξι (36) μήνες.

(β) Χορήγηση περίπου χιλίων διακοσίων εβδομήντα (1.270) υποτροφιών σε μετά-διδάκτορες ερευνητές, επίσης μέσω του ΙΚΥ. Ο πρώτος κύκλος (289 υποτροφίες) έχει ήδη ενεργοποιηθεί και εντός του Οκτωβρίου 2018 αναμένουμε την ενεργοποίηση του β’ κύκλου (600 πρόσθετες υποτροφίες). Εδώ, το ύψος της υποτροφίας ανέρχεται σε χίλια ενενήντα ευρώ (1.090€) ανά μήνα και η μέγιστη διάρκειά της σε είκοσι τέσσερεις μήνες.

(γ) Χρηματοδότηση ερευνητικών προτάσεων οι οποίες υλοποιούνται από ομάδες που αποτελούνται από νέους ερευνητές (νέους διδάκτορες ή υπ. διδάκτορες). Ήδη, στα πλαίσια του πρώτου κύκλου χρηματοδοτούνται διακόσιες σαράντα πέντε (245) ερευνητικές ομάδες που αποτελούνται από περίπου εννιακόσους (900) ερευνητές.

(δ) Τέλος, ιδιαίτερα σημαντική είναι η δράση «Απόκτηση Ακαδημαϊκής Διδακτικής Εμπειρίας σε Νέους Επιστήμονες Κατόχους Διδακτορικού» μέσω της οποίας δίνεται η δυνατότητα σε χίλιους πεντακόσιους (1.500) νέους επιστήμονες σε ετήσια βάση να αναλάβουν αυτοδύναμη διδασκαλία (τρία μαθήματα το έτος) σε κάποιο Πανεπιστήμιο ή ΤΕΙ. Η αμοιβή ανέρχεται σε δώδεκα χιλιάδες πεντακόσια ευρώ (12.510 €) ανά έτος πλέον οκτακόσια ευρώ (800€) για έξοδα μετακίνησης.

Υπάρχουν έως αυτή τη στιγμή μετρήσιμα αποτελέσματα;

Έως το τέλος της Προγραμματικής Περιόδου (το 2023), από τις παραπάνω παρεμβάσεις αναμένεται να έχουν ωφεληθεί περίπου δέκα έξι χιλιάδες (16.000) ερευνητές, εκ των οποίων τον Οκτώβριο του 2018 οι έξι χιλιάδες (6.000) θα έχουν ήδη συμμετάσχει σε κάποια από τις παραπάνω παρεμβάσεις. Το σημαντικότερο όμως είναι ότι το σύνολο των παρεμβάσεων έχουν ενεργοποιηθεί ήδη. Αναφερόμαστε επομένως σε έναν σχεδιασμό που εφαρμόζεται εδώ και τρία χρόνια. Αυτό είναι σημαντικό διότι εάν θέλουμε να έχουμε αποτέλεσμα στις παρεμβάσεις μας, πρέπει να δημιουργήσουμε ένα περιβάλλον σταθερής επανάληψης των σχετικών προκηρύξεων έτσι ώστε να εδραιωθεί η πεποίθηση στους νέους ερευνητές ότι υλοποιείται μια πολιτική με συνέχεια και χρονικό βάθος. Από τα στοιχεία που έχουμε, το στόχο αυτόν τον πετυχαίνουμε εάν λάβουμε υπόψη ότι σύμφωνα με τη μελέτη αξιολόγησης που διενήργησε το Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης για τον πρώτο κύκλο της δράσης «Απόκτηση Ακαδημαϊκής Διδακτικής Εμπειρίας», ένας στους δύο από τους συμμετέχοντες που σκεφτόταν την μετεγκατάσταση εκτός Ελλάδας, δήλωσαν ότι η συγκεκριμένη δράση τους απέτρεψε να φύγουν!

Εάν δίπλα στα παραπάνω, συμπεριλάβουμε και τις δράσεις ενίσχυσης της έρευνας που χρηματοδοτούνται από το ΕΠΑνΕΚ και από το ΕΛ.ΙΔ.Ε.Κ, φτάνουμε σε μια δέσμη παρεμβάσεων που συνιστά τη μαζικότερη παρέμβαση που υλοποιήθηκε ποτέ υπέρ των νέων ερευνητών. Είμαστε ιδιαίτερα χαρούμενοι που σε αυτή τη δέσμη το ΕΠ «Ανάπτυξη Ανθρώπινου Δυναμικού, Εκπαίδευση, Δια Βίου Μάθηση 2014-2020» αποτελεί το σημαντικότερο από άποψη αριθμού ενισχυόμενων ερευνητών.