Υπερχρεωμένη αλλά χαλαρή η Ελλάδα

Αν είσαι μεγάλος παίκτης, π.χ. χώρα, επιχείρηση, τράπεζα κ.λπ., και είσαι υπερχρεωμένος, το πιο πιθανό είναι ότι θα προσπαθήσουν να σε διασώσουν για να μην προκαλέσεις μεγαλύτερη ζημιά, μας είχε αναφέρει παλαίμαχος τραπεζίτης σε ανύποπτο χρόνο. Αν είσαι μικρός παίκτης και υπερχρεωμένος, το πιο πιθανό είναι ότι θα σε αφήσουν να καταρρεύσεις, γιατί θα είναι περιορισμένη η ζημιά που θα προκαλέσεις.

Η Ελλάδα ήταν μικρή χώρα και οικονομία σε σύγκριση με τις υπόλοιπες της ευρωζώνης το 2010. Όμως,  έσπευσαν να τη διασώσουν γιατί η ζημιά που θα προκαλούσε στο ευρώ, σε άλλες τράπεζες χωρών της ευρωζώνης και όχι μόνο, θα ήταν δυσανάλογα μεγάλη σε σχέση με το μέγεθός της. Η κατάσταση έχει αλλάξει ριζικά από τότε. Η ευρωζώνη έχει πλέον δημιουργήσει εργαλεία, π.χ. το APP της ΕΚΤ, και όργανα, π.χ. ESM, για να αντιμετωπίζει παρόμοιες καταστάσεις, εμποδίζοντας τη μετάδοση της κρίσης και περιορίζοντας την περίμετρο των ζημιών από μικρές χώρες όπως η Ελλάδα. Φυσικά, στην πράξη θα φανεί αν αυτά είναι αρκετά.   

Δεν μπορεί όμως (ακόμη) να κάνει το ίδιο για την Ιταλία, που είναι η 3η μεγαλύτερη οικονομία της ευρωζώνης. Αν αφεθεί η Ιταλία στην τύχη της, θα πάρει μαζί της το ευρώ. Είναι πολύ μεγάλη για να αφεθεί μόνη της. Γι’ αυτό η ΕΚΤ συνεργάζεται ουσιαστικά με τις ιταλικές αρχές. Αυτό έχει φυσικά και τα καλά του για χώρες όπως η Ελλάδα καθώς επωφελούνται, κρυπτόμενες από πίσω.

Αναφερόμαστε σε αυτά για να επιχειρηματολογήσουμε ότι την επόμενη φορά που η Ελλάδα θα πάει σε στάση πληρωμών, τα πράγματα θα είναι διαφορετικά και μάλλον χειρότερα. Θα πρέπει λοιπόν να κάνει ό,τι μπορεί για να μη συμβεί κάτι τέτοιο. Τι εννοούμε;   

Το έλλειμμα του κρατικού προϋπολογισμού του 2022 μειώθηκε σε 11,65 δισ. ευρώ από 14,87 δισ. το 2021 και το πρωτογενές έλλειμμα που δεν περιλαμβάνει τις δαπάνες για τόκους σε 6,65 δισ. από 10,32 δισ. ευρώ αντίστοιχα. Εκ πρώτης όψεως, όλα μοιάζουν καλά. Με το ονομαστικό ΑΕΠ να αυξάνεται κατά 15% και άνω, οι λόγοι ελλείμματος και χρέους προς το ΑΕΠ θα υποχωρήσουν αισθητά και όλοι θα μείνουν ικανοποιημένοι.

Καθώς σκεφτόμασταν όλα αυτά, μας ήλθε στο νου εκείνο που είχαμε διαβάσει  ως φοιτητές στο βιβλίο «The Macro Economy Today» του Bradley Schiller. Το μέγεθος των κρατικών ελλειμμάτων δεν οφείλεται  μόνο στα μέτρα δημοσιονομικής πολιτικής που λαμβάνουν οι κυβερνήσεις. Επηρεάζεται επίσης από τον οικονομικό κύκλο, κοινώς τον ρυθμό ανάπτυξης. Όταν η οικονομία είναι σε ύφεση, οι δαπάνες αυξάνονται και τα φορολογικά έσοδα μειώνονται, διευρύνοντας το έλλειμμα αν δεν υπάρχει αλλαγή δημοσιονομικής πολιτικής. Το αντίθετο συμβαίνει σε περιόδους έντονης ανάπτυξης. Αν αφαιρεθεί ο «κυκλικός παράγοντας» από το εμφανισθέν έλλειμμα, μπορεί να διαπιστωθεί αν η δημοσιονομική πολιτική είναι χαλαρή, ουδέτερη ή σφιχτή.

Ρίξαμε λοιπόν μια ματιά στις εκτιμήσεις της Κομισιόν για το κρατικό έλλειμμα (της Γενικής Κυβέρνησης) προσαρμοσμένο για την κυκλικότητα της οικονομίας ως ποσοστό του ΑΕΠ. Από τα στοιχεία προκύπτει ότι η Ελλάδα εφάρμοσε μάλλον ουδέτερη προς επεκτατική δημοσιονομική πολιτική το 2022, πιο περιοριστική την περίοδο 2021-2020, πιο χαλαρή το 2019, ουδέτερη το 2018 και  συσφιγκτική τη διετία 2017-2015. Είναι χαρακτηριστικό ότι το έλλειμμα ήταν 7,5% του ΑΕΠ το 2021 και 9,9% το 2020 αλλά προσαρμοσμένο για την κυκλικότητα, δηλ. τη μεγάλη ύφεση του 2020 και την απότομη ανάκαμψη της οικονομίας το 2021, ήταν 6,7% και 5,7% αντίστοιχα. Για το 2022, το προσαρμοσμένο έλλειμμα εκτιμάται σε 5,6% του ΑΕΠ.      

Η εικόνα που προκύπτει δεν είναι ανησυχητική ως προς την κατεύθυνση της δημοσιονομικής πολιτικής, ούτε όμως ικανοποιητική, με δεδομένο τον βαθμό υπερχρέωσης. Αν όμως ληφθεί υπόψη η υπερχρέωση της χώρας σε συνδυασμό με τα εμπόδια που βάζει το δημογραφικό στον μακροχρόνιο ρυθμό ανάπτυξης της ελληνικής οικονομίας, χτυπάει καμπανάκι.