O αργός θάνατος της μεσαίας τάξης

Ποιοι αποτελούν τη μεσαία τάξη; Είναι δύσκολο να πει κάποιος με βάση τα δηλωθέντα εισοδήματα σε μια χώρα όπως η Ελλάδα, όπου πολλές φορολογικές δηλώσεις είναι ανειλικρινείς. 

Αν το κριτήριο είναι το μέσο δηλωθέν εισόδημα το 2019 που ανήλθε σε 11.600 ευρώ περίπου, τότε θα πρέπει να συμπεράνουμε ότι όσοι έχουν εισοδήματα πάνω από 20.000 ευρώ και πολύ περισσότερο 30.000 θα πρέπει να χαρακτηρισθούν «πλούσιοι». Από τις φορολογικές δηλώσεις που υποβλήθηκαν το 2019 (για τα εισοδήματα του 2018) αυτό προκύπτει, καθώς πάνω από 8 στους 10 εμφάνισαν εισόδημα μέχρι 20.000 ευρώ. Οι πιο «πλούσιοι» είναι οι μισθωτοί και οι πιο «φτωχοί» είναι οι αγρότες, που δηλώνουν εισόδημα χαμηλότερο από τους συνταξιούχους και πολύ πιο κάτω από τα όρια της φτώχειας.    

Ο καθένας που ζει σ’ αυτή τη χώρα αντιλαμβάνεται ότι αυτή η εικόνα δεν είναι σωστή και δείχνει το μέγεθος της φοροδιαφυγής. Δεν είναι τυχαίο ότι μόλις 950 χιλ. νοικοκυριά δήλωσαν εισοδήματα το 2019 που κυμαίνονται μεταξύ 20.000 και 50.000 ευρώ. Είναι προφανές ότι οι πιο ριγμένοι είναι οι μισθωτοί. Αυτό γίνεται πιο ορατό, αν συγκριθούν οι φορολογικές και ασφαλιστικές επιβαρύνσεις τους με εκείνες των μη μισθωτών για τα ίδια εισοδήματα.

Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η πανδημία θα δυσκολέψει ακόμη περισσότερο την κατάσταση για όλους και ιδίως εκείνους που έχουν χαμηλά εισοδήματα από τους κλάδους των υπηρεσιών. Εκείνοι που ανήκουν στα ανώτερα κοινωνικά στρώματα έχουν περισσότερες πιθανότητες να μείνουν ασφαλείς και να συνεχίσουν να ευημερούν, σε αντίθεση με τα χαμηλότερα στρώματα που πρέπει να ρισκάρουν περισσότερο. Επίσης, η πολιτική των μηδενικών ή αρνητικών επιτοκίων που ακολουθούν οι μεγάλες κεντρικές τράπεζες αποθαρρύνει την αποταμίευση ενώ ευνοεί την κατανάλωση και το ράλι στις αγορές.

Όλο και περισσότεροι άνθρωποι που γίνονται μεσήλικες ή κοντεύουν να συνταξιοδοτηθούν έχουν λίγες αποταμιεύσεις. Αντίθετα, εκείνοι που ωφελούνται περισσότερο είναι το μικρό ποσοστό στα ανώτερα κοινωνικά στρώματα, π.χ. 1%-10%, που κατέχει το μεγαλύτερο μερίδιο των μετοχών. Αυτό συμβαίνει περισσότερο στις μεγάλες ξένες αγορές όπως των ΗΠΑ. 

Ολοένα και περισσότερος κόσμος κατρακυλά στην κοινωνική σκάλα ενώ λιγότεροι ανεβαίνουν κάποια σκαλιά, με τη μεσαία τάξη να περιορίζεται αριθμητικά είτε στην Ελλάδα είτε σε άλλες χώρες. Αυτή η κατάσταση συνεισφέρει στην παραγωγή περισσότερων αντι-ελιτιστών, πολλοί από τους οποίους είναι μορφωμένα άτομα με φιλοδοξίες, που βλέπουν να μην εκπληρώνονται, κατά τη θεωρία του Peter Turchin, που βασίζεται σε χιλιάδες χρόνια ανθρώπινης ιστορίας.

Το σίγουρο είναι ότι η μεσαία τάξη στην Ελλάδα, παρότι είναι δύσκολος ο προσδιορισμός της λόγω ανειλικρινών φορολογικών δηλώσεων, και στις άλλες χώρες συρρικνώνεται. Δεν είναι καλός οιωνός για τις εξελίξεις  των επόμενων χρόνων της δεκαετίας που διανύουμε.