Μετά από τρεις συνεδριάσεις περιδίνησης στα διεθνή χρηματιστήρια, οι επενδυτές αφυπνίστηκαν σοβαρά για τους πιθανούς κινδύνους που θέτει στην παγκόσμια οικονομική τάξη ο τραγικός σεισμός και τσουνάμι στην Ιαπωνία.

Η Ιαπωνία είναι η τρίτη μεγαλύτερη οικονομία στον κόσμο και οι εταιρίες της παίζουν σημαντικό ρόλο σε όλους σχεδόν τους κλάδους της οικονομίας, από την βαριά βιομηχανία και την υψηλή τεχνολογία, μέχρι τα χρηματοπιστωτικά οικονομικά προϊόντα.

Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι και όλοι οι άνθρωποι στην γη θα νοιώσουν τις επιπτώσεις του ιαπωνικού σοκ. Σε ποιο βαθμό όμως; Η νευρική απάντηση των αγορών προδιαθέτει για δραματικές απαντήσεις, αλλά υπάρχει η πιθανότητα το ιαπωνικό τραύμα στην διεθνή οικονομία να αποδειχθεί πολύ ήπιο.

Ο αρθρογράφος του ΤΙΜΕ, κ. Michael Schuman παρουσιάζει δύο σενάρια -ένα αισιόδοξο που προβλέπει βραχείες και ρηχές επιπτώσεις στην διεθνή οικονομία κι ένα απαισιόδοξο που υπογραμμίζει την μακροοικονομική και επενδυτική βαρύτητα της χώρας, αλλά και τις βαθιές επιδράσεις που μπορεί να έχει η συγκεκριμένη κρίση.

Το "καλό" σενάριο

Οι περισσότεροι αναλυτές συμφωνούν ότι η κύρια επίπτωση της ιαπωνικής κρίσης θα φανεί στις αλυσίδες προσφοράς αγαθών. Η Ιαπωνία είναι στενά συνδεδεμένη με το δίκτυο μεταποίησης όλου του πλανήτη και βασικός προμηθευτής τόνων από απαραίτητα προϊόντα.

Οπότε κάθε διακοπή σε αυτή την αλυσίδα θα γίνει αισθητή απ’άκρη σε άκρη, πιθανόν προκαλώντας ελλείψεις ή διακοπές στις εισαγωγές προϊόντων που προμηθευονται εργοστάσια. Η ακριβής επίπτωση είναι δύσκολο να αποτιμηθεί αλλά σίγουρα θα γίνει αισθητή και θα είναι αναπόφευκτη και δαπανηρή, ειδικά στους κλάδους ηλεκτρονικών προϊόντων –η Ιαπωνία παράγει το 40% των ηλεκτρονικών εξαρτημάτων του πλανήτη.
Όμως τα προβλήματα στην αλυσίδα ίσως είναι παροδικά καθώς οι εταιρίες θα βρουν νέες πηγές και υπάρχει αρκετή υπερβάλλουσα παραγωγική δυνατότητα στην Ιαπωνία και αλλού, ώστε να καλυφθεί το κενό.

Πέρα από την αλυσίδα της διεθνούς βιομηχανίας, τα αναπόφευκτα πλήγματα στην βιομηχανική παραγωγή και την ζήτηση στην Ιαπωνία δεν προβλέπεται να προκαλέσουν μεγάλη ζημιά στην διεθνή οικονομία, ακόμη κι αν βρίσκεται στην δύσκολη κατάσταση που βρίσκεται.

Κι αυτό, όπως τονίζει ο αναλυτής του ΤΙΜΕ, για δύο λόγους. Πρώτον, αν και η Ιαπωνία είναι πολύ μεγάλη οικονομία, η τρίτη μεγαλύτερη στον κόσμο, εξάγει περισσότερα απ’όσα εισάγει. Ετσι η μείωση της ιαπωνικής ζήτησης δεν προβλέπεται δραματική. Για παράδειγμα, μόνο 5% των αμερικανικών εξαγωγών κατευθύνονται στην Ιαπωνία.
 
Η Ιαπωνία, σύμφωνα με την Morgan Stanley, λαμβάνει το 8% των κινεζικών εξαγωγών, αλλά ο συντελεστής της στην ανάπτυξη των κινεζικών εξαγωγών, δεν είναι μεγάλος: η Ιαπωνία συνέβαλε μόνο με 1,9 ποσοστιαίες μονάδες στην ετήσια αύξηση 31,3% των εξαγωγών της Κίνας.

Δεύτερον, η Ιαπωνία βρίσκεται σε 20ετή οικονομική λήθη και ως εκ τούτου, η σημασία της χώρας στην παγκόσμια οικονομία έχει υποβαθμιστεί. Οι ιαπωνικές ειδήσεις, εν γένει, δεν κινούν πια ιδιαίτερα την επενδυτική ψυχολογία. Η Κίνα την ξεπέρασε και κατέλαβε την 2η θέση στην παγκόσμια οικονομική κατάταξη πέρσι. 

Σύμφωνα μάλιστα με το ΔΝΤ, η Ιαπωνία κατέλαβε το 8,7% του διεθνούς ΑΕΠ το 2010. Πριν την τραγωδία, η οικονομία αναπτυσσόταν με ρυθμό 1,5%. Ακόμη κι αν τώρα μείνει αμετάβλητη, θα μειώσει κατά μόλις κατα 0,1% το παγκόσμιο ΑΕΠ.

Το αισιόδοξο σενάριο για την έκβαση των επιπτώσεων της ιαπωνικής κρίσης στην διεθνή οικονομία, θέλει κάποιες οικονομίες ακόμη και να ευνοουνται από τα προβλήματα: άλλες εξαγωγικές ανταγωνιστικές χώρες που θα ωφεληθούν απο την υποκατάσταση των ιαπωνικών εξαγωγών, ξένες επιχειρήσεις που τυχόν θα συμμετέχουν στην ανοικοδόμηση κ.λ.π.

Το "κακό" σενάριο

Για να επιβεβαιωθεί βέβαια το αισιόδοξο σενάριο, θα πρέπει να υποθέσουμε ότι η όποια διολίσθηση της ιαπωνικής οικονομίας θα είναι βραχεία και ρηχή και η φυσική καταστροφή θα ακολουθήσει το μοτίβο των περισσότερων φυσικών καταστροφών: βραχυπρόθεσμο δυνατό σοκ το οποίο ακολουθεί η ανάταση του έργου ανοικοδόμησης.

Αρκετοί οικονομολόγοι όμως, αμφιβάλλουν αυτό το οικονομικό μοτίβο θα επαναληφθεί στη συγκεκριμένη περίπτωση. Είναι μια ανησυχία που πηγάζει κυρίως από το γεγονός ότι η ιαπωνική οικονομία είναι ήδη τόσο αδύναμη και η οικονομική θέση της κυβέρνησης τόσο τεντωμένη, που δεν θα υπάρξει η συνήθης "ακμή" μετά το σοκ.

Αντίθετα, κατά την Capital Economics, οι πιθανότητες ταχείας οικονομικής ανάκαμψης είναι λίγες ενώ οι πιθανότητες μεγάλης δημοσιονομικής κρίσης έχουν αυξηθεί. Και αφού η Ιαπωνία έχει πολύ σημαντική θέση ως διεθνής επενδυτής, οι επιπτώσεις θα είναι μεγάλες σε όλο τον κόσμο.

Ενας ακόμη λόγος που οι επιπτώσεις ίσως αυτή την φορά αποδειχθούν μεγαλύτερες απ’όσο υποδεικνύει η ιστορία και ίσως έχουν μόνιμες επιπτώσεις, είναι η πρόσθετη πυρηνική απειλή που προκάλεσε ο σεισμός και, ακόμη περισσότερο, οι νέες πραγματικότητες που δημιουργεί η παγκοσμιοποίηση.

Οι πελάτες των ιαπωνικών εξαγωγών μπορεί να βρουν ευκολότερα εναλλακτικές σε σχέση με μια δεκαετία πριν ή δύο. Η Hyundai και η Ford είναι σήμερα ικανοποιητικά υποκατάστατα των αυτοκινήτων της Toyota και τα εργαλεία της Caterpillar, made in China, μπορούν να αντικαταστήσουν τα τρακτέρ της Komatsu.

Επιπλέον, η παύση της παραγωγής θα καθυστερήσει την επαναφορά της χώρας σε πλήρη παραγωγική δυνατότητα. Πιο μακροπρόθεσμα, θα επιταχύνει την «δημογραφική βόμβα» της γήρανσης του πληθυσμού, όπως ο τυφώνας Κατρίνα που προκάλεσε μόνιμη έξοδο ανθρώπων και δραστηριοτήτων σε άλλες περιοχές των Ηνωμένων Πολιτειών.

Οπότε, το μεγάλο ερώτημα είναι: Πώς θα επηρεάσει ο σεισμός και πως το πυρηνικό φιάσκο μεταβάλλει το μακροπρόθεσμο σκεπτικό των επενδυτών έναντι της Ιαπωνίας; Ο χειρότερος φόβος για το χρηματιστήριο και την οικονομία της χώρας είναι ότι οι ξένες εταιρίες θα αναθεωρήσουν τους επενδυτικούς κινδυνους και θα μειώσουν το άνοιγμά τους στην χώρα.

Κι αυτό θα έχει μακοπρόθεσμες επιπτώσεις στις επενδύσεις και την ανάπτυξη, δυσκολεύοντας την δυνατότητα χρηματοδότησης του μακροχρόνιου δανειακού βάρους της Ιαπωνίας, με σημαντικές δυσμενείς επιδράσεις και διεθνώς.