Την κατακόρυφη αύξηση των τιμών σε βασικά είδη διατροφής σε διεθνές επίπεδο, εξετάζει η Alpha Bank στο Οικονομικό Δελτίο Ιουλίου 2008, η οποία οδήγησε σε οξεία διατροφική κρίση 37 αναπτυσσόμενες χώρες της υφηλίου.

Όπως σημειώνει η Alpha «είναι χαρακτηριστικό ότι η δαπάνη των βασικών ειδών διατροφής απορροφά έως και το 60% των δαπανών των νοικοκυριών σε πολλές αναπτυσσόμενες χώρες. Όμως, οι αυξημένες τιμές των σιτηρών και των δημητριακών δημιουργούν και μία σειρά από οφέλη και ευκαιρίες. Ωφελούν πρωτίστως τους καλλιεργητές και τις χώρες με πλεονασματική παραγωγή σε αυτά τα προϊόντα με υψηλή εξαγωγική επίδοση».

Σαφώς ωφελημένοι εξέρχονται από αυτήν την πορεία και οι Έλληνες γεωργοί, για τους οποίους «δημιουργούνται σημαντικές ευκαιρίες, ιδιαιτέρως στην παραγωγή σιταριού. Σημειώνεται ότι οι αγρότες απολαμβάνουν ήδη από το 2007 αισθητά υψηλότερες τιμές για τα δημητριακά και τα σιτηρά που κυρίως παράγουν και διαπιστώνουν τώρα, για πρώτη φορά μετά από έτη, σημαντική αύξηση της ζητήσεως για τα προϊόντα τους (σιτάρι, καλαμπόκι και τα λοιπά δημητριακά) με αποκορύφωμα την προπώλησή τους πριν ακόμη τη σπορά».

Εν γένει, όμως, οι πιο ωφελημένοι από την παρούσα έξαρση των τιμών των ανωτέρω προϊόντων είναι οι παραγωγοί που είναι οργανωμένοι σε γεωργικές επιχειρήσεις ικανοποιητικού μεγέθους που έχουν τη δυνατότητα να παραγάγουν μαζικά και να προμηθεύονται με χαμηλότερο κόστος ενέργεια, μηχανήματα, λιπάσματα κ.λπ., κάτι που δεν ισχύει για τις κατακερματισμένες ελληνικές γεωργικές εκμεταλλεύσεις.

Εξετάζοντας τους παράγοντες ζήτησης και προσφοράς, η Alpha Bank «δημιουργεί» ορισμένα βασικά σημεία που χρίζουν προσοχής. Σε ότι αφορά τους παράγοντες από πλευράς ζήτησης, αυτοί προέρχονται από:

α) Από αλλαγές διαρθρωτικής φύσεως όπως η άνοδος του βιοτικού επιπέδου, η αύξηση του πληθυσμού και η σταδιακή αλλαγή των διατροφικών συνηθειών υπέρ της καταναλώσεως κρέατος και γαλακτοκομικών προϊόντων. Οι τάσεις αυτές προέρχεται κυρίως από την ταχεία ανάπτυξη χωρών, όπως η Κίνα και η Ινδία που αποτελούν περίπου το 40% του παγκόσμιου πληθυσμού ενώ για την παραγωγή κρέατος και γαλακτοκομικών απαιτούνται πολλαπλάσιες ποσότητες δημητριακών.

β) Από αυξανόμενη ζήτηση των ανωτέρω αγροτικών προϊόντων για άλλες χρήσεις, εκτός της καταναλώσεως από τον άνθρωπο. Η κυριότερη εξ αυτών είναι για αγροτικά προϊόντα που χρησιμοποιούνται ως πρώτη ύλη για την παραγωγή βιοκαυσίμων στα οποία στράφηκαν οι χώρες για λόγους προστασίας του περιβάλλοντος ή/και εγχώριων παραγωγικών συμφερόντων και τα οποία ενισχύονται με σημαντικές φορολογικές ή άλλες επιχορηγήσεις κυρίως στις ΗΠΑ και στην EΕ.

Το γεγονός ότι οι πολιτικές των μεγάλων αυτών χωρών κατατείνουν σε ταχεία αύξηση της παραγωγής βιοκαυσίμων τα επόμενα έτη, καθιστά εμφανή τη σημαντική επίπτωσή τους στις πρόσφατες μεγάλες αυξήσεις των τιμών του καλαμποκιού, του σιταριού, του κριθαριού και της σόγιας και μέσω αυτών στις τιμές του κρέατος και των γαλακτοκομικών προϊόντων. Εντούτοις, η καθαρή εξοικονόμηση ενέργειας από ορυκτά καύσιμα με τη χρήση της αιθανόλης είναι σχετικά μικρή.

Αντιστοίχως από την πλευρά της προσφοράς οι βασικότεροι παράγοντες αφορούν:

α) Αύξηση κόστους παραγωγής και μεταφοράς. Αύξηση της τιμής του αργού πετρελαίου οδηγεί άμεσα σε αύξηση των τιμών των τροφίμων εξαιτίας του αυξημένου κόστους παραγωγής και μεταφοράς, αλλά και έμμεσα, ενθαρρύνοντας την διάθεση αγροτικών προϊόντων για την παραγωγή βιοκαυσίμων αντί για κατανάλωση.

β) Κλιματικές αλλαγές και έκτακτα καιρικά φαινόμενα. Η υπερθέρμανση του πλανήτη και τα ακραία καιρικά φαινόμενα των τελευταίων ετών περιόρισαν σημαντικά τη συνολική παραγόμενη ποσότητα κάποιων αγροτικών προϊόντων, ασκώντας περαιτέρω πιέσεις στις τιμές τους.

γ) Σοβαρό επενδυτικό έλλειμμα στη γεωργία τα τελευταία έτη. Λόγω των μειωμένων επενδύσεων κατά την τελευταία δεκαετία, η αγροτική παραγωγή υποχωρεί σταδιακά σε πολλές χώρες, ενώ εμφανίζονται και άλλα προβλήματα και αυτός είναι ένας από τους λόγους της μειωμένης ανταποκρίσεως της γεωργικής παραγωγής στις υψηλές τιμές των γεωργικών προϊόντων διεθνώς.

δ) Περιορισμός καλλιεργούμενων εκτάσεων και μειωμένη απόδοση των καλλιεργειών. Η ερημοποίηση ολόκληρων περιοχών σε πολλές χώρες, η ταχεία αύξηση της αστικοποιήσεως και η εγκατάλειψη καλλιεργειών στην περιφέρεια έχει οδηγήσει σε μείωση με την πάροδο του χρόνου των καλλιεργουμένων εκτάσεων.

ε) Εξάντληση των αποθεμάτων δημητριακών. Για αρκετά έτη οι αγρότες δεν μπόρεσαν να αυξήσουν την παραγωγή αντίστοιχα με την αυξανόμενη ζήτηση για τρόφιμα και κρέας και αυτό είχε ως αποτέλεσμα τη μείωση των παγκόσμιων αποθεμάτων. Αυτή η επισφαλής ισορροπία ανατράπηκε το 2007-2008 λόγω και της γενικευμένης αυξήσεως της ζητήσεως και της κακής εσοδείας.

στ) Κρατικές πολιτικές. Η αφθονία των τροφίμων οδήγησε σε εφησυχασμό, με αποτέλεσμα η έρευνα και οι υποδομές για τον αγροτικό τομέα να μειωθούν.

ζ) Περιορισμοί στο διεθνές εμπόριο. Μέρος των υψηλών τιμών οφείλεται στις κυβερνητικές παρεμβάσεις σημαντικών εξαγωγικών χωρών των βασικών αγροτικών προϊόντων, με τις οποίες περιόρισαν ή απαγόρευσαν τις εξαγωγές, προκαλώντας πανικό στις διεθνείς αγορές αυτών των προϊόντων.

η) Επιθετικές επενδυτικές πολιτικές στις προθεσμιακές αγορές εμπορευμάτων οι οποίες επηρέασαν κυρίως τη μεταβλητότητα των τιμών.

Από την ανάλυση διαφαίνεται ότι οι διαταραχές από την πλευρά της προσφοράς των προϊόντων αυτών είναι σε μεγάλο βαθμό βραχυχρόνιες ή επηρεάζονται από την ακολουθούμενη πολιτική στο γεωργικό τομέα σε επιμέρους χώρες και σε παγκόσμιο επίπεδο.

Ήδη, το τετράμηνο Απριλίου-Ιουνίου 2008 έχει παρατηρηθεί ανάσχεση της ανοδικής πορείας των τιμών του σιταριού και του καλαμποκιού, καθώς και ορισμένων άλλων από τα βασικά προϊόντα που εξετάζονται εδώ, από τα πολύ υψηλά επίπεδα του Μαΐου 2008.

Φαίνεται δηλαδή ότι, η παραγωγή τροφίμων έχει ανταποκριθεί ουσιαστικά στις εξαιρετικά υψηλές τιμές τους την περίοδο 2006-2008, ενώ η επιβράδυνση της αναπτύξεως της παγκόσμιας οικονομίας συμβάλλει στη μείωση της παγκόσμιας ζητήσεως τόσο στα τρόφιμα όσο και στα προϊόντα πετρελαίου.

Όμως, στη μεσο-μακροχρόνια περίοδο, οι μεν τιμές του πετρελαίου και των άλλων ενεργειακών προϊόντων αναμένεται να συνεχίσουν την ανοδική τους πορεία, οι τιμές των τροφίμων αναμένεται να σταθεροποιηθούν σε χαμηλότερα από τα σημερινά επίπεδα με βραχυχρόνιες διακυμάνσεις λόγω συγκεκριμένων εξωγενών παραγόντων.

Η μόνη μεσοχρόνια απειλή για τις τιμές των τροφίμων έγκειται στην προσπάθεια πολλών χωρών να αυξήσουν την παραγωγή βιοκαυσίμων με πολύ υψηλό ρυθμό, που δεν θα δικαιολογείται από τη δυνατότητα ανταποκρίσεως της παραγωγής των βασικών προϊόντων τροφίμων, από τα οποία παράγονται αυτά τα βιοκαύσιμα.

Το αφιέρωμα της Alpha Bank στη διατροφική κρίση δημοσιεύεται στη διπλανή στήλη "Συνοδευτικό Υλικό".