Ποια εγκλήματα πολέμου μπορούν να αποδειχτούν στην Ουκρανία

Υπάρχει «εύλογη βάση» στην υπόθεση ότι έχουν διαπραχθεί εγκλήματα πολέμου στην Ουκρανία, δήλωσε πρόσφατα ο Βρετανός εισαγγελέας του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου Καρίμ Χαν, ανακοινώνοντας την «άμεση έναρξη» σχετικής έρευνας με τη στήριξη των 39 από τα 123 κράτη μέλη του Δικαστηρίου.

Η έρευνα θα ασχοληθεί με όλα όσα έχουν εκτυλιχθεί στην Ουκρανία από τον Νοέμβριο του 2013, ωστόσο στο εισαγγελικό μικροσκόπιο τίθενται ήδη, με εντεινόμενο ενδιαφέρον, «ύποπτα» γεγονότα που έχουν καταγραφεί στο πλαίσιο του πολέμου που βρίσκεται σε εξέλιξη.

Πρώτος ο Βρετανός πρωθυπουργός Μπόρις Τζόνσον υιοθέτησε τις σχετικές αιτιάσεις του Ουκρανού προέδρου Βολοντίμιρ Ζελένσκι και, αμέσως μετά τους βομβαρδισμούς που έπληξαν άμαχους πολίτες στην Ουκρανία, κατηγόρησε τον Ρώσο πρόεδρο Βλαντιμίρ Πούτιν ότι είναι «ένοχος για έγκλημα πολέμου». Ο κ. Τζόνσον, γράφει η Le Monde, συνέκρινε τον Πούτιν με τον πρώην πρόεδρο της Γιουγκοσλαβίας Σλόμπονταν Μιλόσεβιτς, ο οποίος πέθανε στο κελί του πριν από το τέλος της δίκης του κατηγορούμενος για γενοκτονία και εγκλήματα πολέμου.

Από την πλευρά της, και η αμερικανική διπλωματία μετά το χτύπημα του ουκρανικού πυρηνικού σταθμού στη Ζαπορίζια σχολίασε ότι «η σκόπιμη στόχευση αμάχων ή μη στρατιωτικών υποδομών, όπως πυρηνικοί σταθμοί, είναι έγκλημα πολέμου». «Εκατοντάδες αν όχι χιλιάδες άμαχοι σκοτώθηκαν και τραυματίστηκαν», είπε ο υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ Αντονι Μπλίνκεν στις 3 Μαρτίου, εκφράζοντας τη λύπη του για τους φονικούς βομβαρδισμούς ουκρανικών πόλεων.

Επίσης, η Ρωσία κατηγορείται για χρήση βομβών διασποράς στο Χάρκοβο, τη δεύτερη πόλη της Ουκρανίας, κάτι που συνιστά έγκλημα πολέμου. Πρόκειται για όπλα που απαγορεύονται από τη Σύμβαση του Όσλο του 2008, την οποία όμως δεν έχει υπογράψει η Μόσχα. Δεν είναι όπλα ακριβείας, μπορούν να χτυπήσουν αμάχους μαζικά, ενώ αν δεν εκραγούν μπορούν να σκοτώσουν και μετά από χρόνια, όπως οι νάρκες.

The reported site of the attack was March 8th Street, Chornomorske village, Skadovsk, and this video shows cluster submunitions scattered around this residential street. pic.twitter.com/6Pd47fFxyN

— Eliot Higgins (@EliotHiggins) March 3, 2022

Τέλος, σύμφωνα με ανακοίνωση του υπουργείου Αμυνας της Βρετανίας, το ρωσικό υπουργείο Αμυνας επιβεβαίωσε ότι κάνει χρήση του οπλικού συστήματος TOS-1A στην Ουκρανία, που περιλαμβάνει θερμοβαρικούς πυραύλους.

Το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο, που εδρεύει στη Χάγη, έχει δικαιοδοσία να δικάζει όσους κατηγορούνται για εγκλήματα πολέμου, γενοκτονία, εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας, καθώς και για ένοπλη επίθεση κατά άλλου κράτους, εφόσον αυτά έχουν διαπραχθεί στην επικράτεια ενός από τα 123 κράτη που είτε έχουν επικυρώσει το Καταστατικό της Ρώμης είτε αποδέχονται ad hoc τη δικαιοδοσία του Δικαστηρίου.

Ο Βλαντιμίρ Πούτιν το 2016 απέσυρε την υπογραφή της Ρωσίας από το Καταστατικό της Ρώμης (το οποίο δεν είχε επικυρώσει ποτέ). Από την πλευρά της, η Ουκρανία υπέγραψε τη διεθνή συνθήκη το 2000, αλλά επίσης δεν την έχει επικυρώσει. Ωστόσο, από το 2014 το Κίεβο έχει επανειλημμένα αναγνωρίσει τη δικαιοδοσία του Δικαστηρίου της Χάγης να εκδικάζει εγκλήματα που διαπράττονται στην επικράτειά της. Χωρίς αυτή την αναγνώριση από ουκρανικής πλευράς, η δικαστική έρευνα που ανακοινώθηκε στις 28 Φεβρουαρίου θα ήταν αδύνατη.

Τα εγκλήματα πολέμου αφορούν ποινική ευθύνη ατόμων και όχι κρατών. Δεν προστατεύονται από κανενός είδους ασυλία και δεν παραγράφονται.

Σε περίπτωση που η εν λόγω έρευνα εντοπίσει υπόπτους για εγκλήματα πολέμου, αυτοί θα μπορούν να συλληφθούν μόνο στο έδαφος ενός κράτους που αποδέχεται τη δικαιοδοσία του. Επομένως, το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο περιορίζεται από τη διακριτική ευχέρεια των κρατών, εν προκειμένω της Ρωσίας(;), να συλλάβουν υπόπτους που βρίσκονται στο έδαφός τους.