Economist: Περνάμε στην εποχή του… δωρεάν χρήματος

Πόσο μόνιμες θα είναι οι αλλαγές που προκάλεσε ο Covid 19 στην παγκόσμια οικονομία και πως μετασχηματίζουν αυτές τον κόσμο, όπως τον γνωρίζαμε; Ένα πολύ ενδιαφέρον άρθρο του Economist αναλύει τις αλλαγές και περιγράφει τις ευκαιρίες και τους κινδύνους της επόμενης ημέρας, που εκτιμάται ότι θα κρατήσει πολύ περισσότερο από “24 ώρες”.

Αν λοιπόν οι αλλαγές που επέφερε στην οικονομική σκέψη η κρίση του 2007-2009 αποδείχθηκαν προσωρινές, τα πράγματα στην μετά Covid εποχή φαίνεται ότι θα είναι διαφορετικά. Ο Economist παραλληλίζει τον σημερινό μετασχηματισμό με εκείνον της δεκαετίας του 1970, όταν ο δυτικός κόσμος περνούσε από τον κεϋνσιανισμό στον αυστηρό μονεταρισμό, και με εκείνον της δεκαετίας του 1990, όταν οι κεντρικές τράπεζες απέκτησαν το δικαίωμα να δρουν ανεξάρτητα.

Έτσι, η πανδημία αποτελεί την αρχή μιας νέας εποχής, η οποία θα χαρακτηρίζεται από υπερμεγέθη κρατική παρέμβαση στην οικονομία και τις χρηματοοικονομικές αγορές.

Αυτή η νέα εποχή έχει τέσσερα βασικά χαρακτηριστικά: Το πρώτο είναι τα σημερινά επίπεδα του κρατικού δανεισμού και τα περιθώρια που φαίνεται να υπάρχουν για να διογκωθεί ακόμη περισσότερο. Το δεύτερο είναι ο θόρυβος από τις μηχανές που τυπώνουν χρήμα σε Αμερική, Βρετανία και Ευρωζώνη- μεγάλο μέρος του οποίου χρησιμοποιείται για την αγορά κρατικού χρέους. Τρίτο χαρακτηριστικά είναι οι παρεμβάσεις και η υποστήριξη του κράτους στο εταιρικό χρέος, ενώ το τέταρτο, που αναφέρεται ως «το σημαντικότερο», δεν είναι άλλο από τον χαμηλό πληθωρισμό.

Η απουσία ανοδικών πιέσεων στις τιμές σημαίνει ότι δεν υπάρχει άμεση ανάγκη για επιβράδυνση της διόγκωσης των ισολογισμών των κεντρικών τραπεζών ή για αύξηση των βραχυπρόθεσμων επιτοκίων από το επίπεδο πέριξ του μηδενός. Έτσι, ο χαμηλός πληθωρισμός αποτελεί τον βασικό λόγο που δεν πρέπει να ανησυχούμε για το δημόσιο χρέος, η εξυπηρέτηση του οποίου κοστίζει τώρα τόσο λίγο, ώστε να μοιάζει με… δωρεάν χρήμα.

Αν και τα κράτη και οι κεντρικές τράπεζες θα περιορίσουν τις παρεμβάσεις στήριξης με το πέρασμα της πανδημίας, το σκηνικό της νέας εποχής αντανακλά μια μακροχρόνια τάση και όχι κάτι παροδικό. Τα ελλείμματα και το τύπωμα χρήματος είναι πιθανό να γίνουν τα τυπικά εργαλεία οικονομικής πολιτικής για τις επόμενες δεκαετίες.

Στο μεταξύ, ο ολοένα και μεγαλύτερος ρόλος των κεντρικών τραπεζών στις χρηματοοικονομικές αγορές φανερώνει την δυστοκία των τραπεζών ως ενδιάμεσων και προαναγγέλλει την ανάδειξη καινοτόμων και διψασμένων για ρίσκο «σκιωδών» τραπεζών και κεφαλαιαγορών. Σήμερα, οι κεντρικές τράπεζες δεν έχουν την πολυτέλεια να μην «λερώνουν τα χέρια τους» στην Wall Street και αλλού, λειτουργώντας σαν γιγάντιοι marketmakers.

Ένα δημόσιο με μόνιμα διευρυμένη και βαθύτερη πρόσβαση σε όλη την οικονομία, σημειώνει ο συντάκτης του Economist, δημιουργεί όμως και ορισμένες ευκαιρίες. Τα χαμηλά επιτόκια καθιστούν φθηνότερο τον εκ μέρους των κυβερνήσεων δανεισμό για την δημιουργία νέων υποδομών: από ερευνητικά εργαστήρια μέχρι ηλεκτρικά δίκτυα. Τέτοιες υποδομές θα δώσουν ώθηση στην ανάπτυξη και θα αποτελέσουν όπλα στη μάχη κατά των πανδημιών και της κλιματικής αλλαγής.

Καθώς οι κοινωνίες μας γερνούν, η αύξηση των δαπανών για υγεία και συντάξεις είναι αναπόφευκτη- αν τα ελλείμματα που θα δημιουργηθούν τονώσουν και την οικονομία, τόσο το καλύτερο.

Όμως η νέα εποχή περιλαμβάνει και σημαντικούς κινδύνους. Αν ο πληθωρισμός εκτιναχθεί απροσδόκητα, ολόκληρο το οικοδόμημα του χρέους θα κλονιστεί, καθώς οι κεντρικές τράπεζες θα πρέπει να αυξήσουν τα επιτόκια και κατόπιν να πληρώσουν τα μεγάλα ποσά τόκων επί των νέων αποθεμάτων που δημιούργησαν, ώστε να αγοράσουν ομόλογα. Ένα από τα βασικά χαρακτηριστικά του μονεταρισμού ήταν ότι η ολοένα και μεγαλύτερη μακροοικονομική διοίκηση από τους πολιτικούς, οδηγεί σε απεριόριστες ευκαιρίες για «χατήρια», όπως οι φοροαπαλλαγές συγκεκριμένων εταιριών και οι επιλεκτικές χρηματοδοτήσεις.

Κάτι τέτοιο, σημειώνει ο συντάκτης του Economist, ακόμη και αν δώσει μια παροδική ώθηση, οδηγεί σε στρεβλώσεις, ηθικούς κινδύνους και χαμηλή ανάπτυξη.

Ο φόβος για την «μυωπία» των πολιτικών ήταν ο λόγος που αρκετές χώρες έδωσαν εξουσία σε ανεξάρτητες κεντρικές τράπεζες, κάτι το οποίο οδήγησε στην ύπαρξη ενός και μόνο εργαλείου για την διαχείριση των αγορών: τα επιτόκια. Σήμερα όμως τα επιτόκια είναι τόσο κοντά στο μηδέν, ώστε δεν έχουν τέτοια δυνατότητα και οι μονάρχες που διοικούν τις κεντρικές τράπεζες του κόσμου μοιάζουν περισσότερο με υπαλλήλους, που απασχολούνται στο πόστο της διαχείρισης του κρατικού δανεισμού.

Σήμερα η αποστολή του πολιτικού κόσμου είναι η δημιουργία ενός πλαισίου που θα επιτρέψει την χριστή διαχείριση του οικονομικού κύκλου και την καταπολέμηση των οικονομικών κρίσεων. Το στοίχημα δεν είναι μικρό. Μια αποτυχία θα σημαίνει ότι η εποχή του δωρεάν χρήματος τελικά θα έχει έρθει με τεράστιο κόστος.