Η Εθνική Τράπεζα της Ελλάδος κυκλοφόρησε το τεύχος Νοεμβρίου 2007 της περιοδικής έκδοσης South Eastern Europe and Mediterranean Emerging Market Economies Bulletin.

Είναι το τρίτο ειδικό τεύχος υπό τον τίτλο ”Ειδική έκδοση: Περιφερειακά Τραπεζικά Συστήματα” στο οποίο παρουσιάζονται για κάθε μία από τις υπό ανάλυση χώρες (Αίγυπτο, Αλβανία, Βουλγαρία, Κύπρο, Ουκρανία, Ρουμανία, Σερβία, Τουρκία και FYROM):

• Σύντομη επισκόπηση του μακροοικονομικού περιβάλλοντος των ετών 2006 και 2007

• Ο τραπεζικός τομέας στο σύνολό του και,

• Οι τρείς ή τέσσερις μεγάλες τράπεζες της χώρας.

Οι επιδόσεις των τραπεζών των πέντε υπό ανάλυση χωρών της Νοτιανατολικής Ευρώπης (ΝΑΕ-5) – Αλβανία, Βουλγαρία, Σερβία, Ρουμανία και FYROM – καθώς και της Τουρκίας, της Ουκρανίας, της Κύπρου και της Αιγύπτου ήταν εντυπωσιακές το 2006.

Η ζήτηση για δάνεια αυξήθηκε ραγδαία, υποστηριζόμενη από το θετικό μακροοικονομικό περιβάλλον, ενώ η ποιότητα του ενεργητικού διατηρήθηκε σε ικανοποιητικά επίπεδα με αποτέλεσμα η κερδοφορία των τραπεζών να βελτιωθεί σημαντικά. Λόγω των καλών αποδόσεων συνεχίζεται η προσέλκυση ξένων τραπεζών στην περιοχή, οι οποίες ελέγχουν 84% του συνολικού ενεργητικού των χωρών της ΝΑΕ-5 και 13% στην Τουρκία.

Στο μακροοικονομικό πεδίο, η ανάπτυξη της περιοχής αναμένεται να ξεπεράσει το 6% το 2008, ελαφρά υψηλότερα σε σύγκριση με το 2007. Ο πληθωρισμός κινείται ανοδικά κατά το τρέχον έτος ως αποτέλεσμα της ενίσχυσης της εγχώριας ζήτησης και απότομων μεταβολών που επιφέρουν αλλαγές των τιμών της ενέργειας και των τροφίμων.

Πιο ανησυχητική εξέλιξη αποτελεί η διεύρυνση των ελλειμμάτων του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών, κυρίως ως αποτέλεσμα της επιτάχυνσης της οικονομικής δραστηριότητας – σε 14% του μέσου ΑΕΠ στις χώρες της ΝΑΕ-5, 7% του ΑΕΠ στην Τουρκία και 3,5% του ΑΕΠ, ανοδικά κινούμενου, στην Ουκρανία.

Παρά το γεγονός ότι το μεγαλύτερο μέρος του εξωτερικού ανοίγματος καλύπτεται από άμεσες ξένες επενδύσεις – 56% στις χώρες της ΝΑΕ-5 και 55% στην Τουρκία το 2007 – η συνεχιζόμενη τάση διεύρυνσής του προβληματίζει τις αρχές και τις οδηγεί σε εφαρμογή περιοριστικής πολιτικής – η δημοσιονομική πολιτική είναι σχεδόν ισοσκελισμένη στην περιοχή. Έχουν επίσης εισαχθεί διοικητικά μέτρα περιορισμού της δυναμικής πιστωτικής επέκτασης.

Πάντως, με εξαίρεση την Τουρκία, η νομισματική πολιτική παραμένει χαλαρή – με τα πραγματικά επιτόκια κοντά στο 2% στις χώρες της ΝΑΕ-5 και σε αρνητικά επίπεδα στην Ουκρανία και την Αίγυπτο – γεγονός που αντικατοπτρίζει, μεταξύ άλλων, την προσπάθεια των νομισματικών αρχών να αποτρέψουν υψηλές κεφαλαιακές εισροές και την συνακόλουθη ανατίμηση των συναλλαγματικών ισοτιμιών. Στην ίδια κατεύθυνση είναι έτοιμη να ακολουθήσει και η Τουρκία, με την μεγάλη μείωση των επιτοκίων που αναμένεται το 2008 και 2009.

Το ισχυρό οικονομικό περιβάλλον και οι θετικές προοπτικές για μελλοντική ανάπτυξη οδήγησαν σε ταχύ ρυθμό πιστωτικής επέκτασης (της τάξης του 50% στις χώρες της ΝΑΕ-5, 75% στην Ουκρανία και χαμηλότερο αλλά γρήγορα επιταχυνόμενο στην Τουρκία και σε μικρότερη έκταση στην Αίγυπτο).

Κινητήρια δύναμη ήταν τα δάνεια προς τους ιδιώτες και τις μικρομεσαίες επιχειρήσεις, τα τμήματα δηλαδή της αγοράς με περιορισμένη σχετικά ανάπτυξη εξαιτίας προγενέστερων ασταθών μακροοικονομικών συνθηκών.

Πράγματι, ο δανεισμός προς τα νοικοκυριά αποτελεί περίπου το 15% του ΑΕΠ σε όλες σχεδόν τις υπό ανάλυση χώρες, λιγότερο από το ένα τρίτο του αντίστοιχου ποσοστού στην ευρωζώνη. Ο ταχύς ρυθμός πιστωτικής επέκτασης οδήγησε τις αρχές ορισμένων χωρών στην επιβολή διοικητικών περιορισμών όπως αύξηση του ποσοστού των υποχρεωτικών καταθέσεων στην κεντρική τράπεζα, τριμηνιαία όρια στην πιστωτική επέκταση, περιορισμούς στό ύψος των δανείων σε σχέση με τα ίδια κεφάλαια της τράπεζας, καθώς και εφαρμογή αυστηρότερων εποπτικών κανόνων.

Η αποτελεσματικότητα των μέτρων αυτών περιορίσθηκε μερικώς σε σχέση με τους αρχικούς σχεδιασμούς καθώς οι τράπεζες εδειξαν μεγάλη εφευρετικότητα στην παράκαμψή τους, μεταξύ άλλων μέσω και της διοχέτευσης δανείων σε εξωχώριες τράπεζες

Περισσότερο αποτελεσματικό μέσο περιορισμού της πιστωτικής επέκτασης, αποτελεί η έλλειψη ρευστότητας, ιδίως σε εγχώριο νόμισμα, με το λόγο δανείων προς καταθέσεις να έχει ξεπεράσει το 100% στις χώρες της ΝΑΕ-5 και την Ουκρανία και με την Τουρκία να κινείται προς αυτό το όριο. Λόγω του ανωτέρω περιορισμού, αλλά και της αυξανόμενης εμπιστοσύνης στη σταθερότητα των εγχώριων νομισμάτων, ο δανεισμός σε ξένο νόμισμα άρχισε να επιταχύνεται στη Βουλγαρία, τη Ρουμανία και την Ουκρανία, αυξάνοντας έτσι τη σημασία της αποτελεσματικής διαχείρισης κινδύνου στις ανωτέρω χώρες.

Όσον αφορά την κερδοφορία, θετική εξέλιξη υπήρξε η επιβράδυνση της συμπίεσης του καθαρού επιτοκιακού περιθωρίου σε σχετικώς ελκυστικά επίπεδα, κοντά στο 4% για τις χώρες της ΝΑΕ-5 και πλησιέστερα στο 5% στην Τουρκία και την Ουκρανία. Η Ρουμανία μειώνει τον μέσο όρο των χωρών της ΝΑΕ-5, λόγω έντονου ανταγωνισμού και υψηλών υποχρεωτικών καταθέσεων, με τις τελευταίες να αποσπούν περίπου 100 μονάδες βάσης από το καθαρό επιτοκιακό περιθώριο.

Η κάλυψη των δανείων από προβλέψεις έχει μειωθεί σημαντικά και κυμαίνεται σε ποσοστό 1-1,5 ποσοστιαίων μονάδων δεδομένου ότι η ποιότητα του χαρτοφυλακίου χορηγήσεων παραμένει υψηλή λόγω του καλού οικονομικού περιβάλλοντος σε συνδυασμό με το χαμηλό βαθμό μόχλευσης των νοικοκυριών και των επιχειρήσεων.

Ο λόγος κόστους / εσόδων κυμαίνεται μεταξύ 50-60%, και σε ελαφρά χαμηλότερα επίπεδα στην Τουρκία, παρά τα προγράμματα ταχείας επέκτασης των καταστημάτων με στόχο την αξιοποίηση ευκαιριών στη λιανική τραπεζική. Στη συνέχεια, αναμένεται νέα μείωση μετά την υλοποίηση των ανωτέρω προγραμμάτων των τραπεζών.

Συνολικά, η κερδοφορία βελτιώθηκε σημαντικά σε όλη την περιοχή, με εξαίρεση τη Ρουμανία. Στην Τουρκία και τη Βουλγαρία, ο συντελεστής απόδοσης μέσων ιδίων κεφαλαίων κυμαίνεται γύρω στο 20% και σε ελαφρά χαμηλότερα αλλά γρήγορα αυξανόμενα επίπεδα στις μικρότερες χώρες. Η Ρουμανία αποτελεί εξαίρεση εξαιτίας των υψηλών υποχρεωτικών διαθεσίμων.

Στην ενίσχυση της κερδοφορίας συνέβαλαν και οι χαμηλοί συντελεστές φορολόγησης επιχειρηματικών κερδών σε όλη την περιοχή – της τάξης του 10-25%.