Οι νέες γεωπολιτικές κρίσεις απαιτούν μια πιο δυναμική πολιτική γειτονίας της ΕΕ

Καθώς οι διαιρέσεις στην Ευρώπη σκληραίνουν υπό την πίεση της μεγαλύτερης ροής προσφύγων από το Β ‘Παγκόσμιο Πόλεμο, οι ειδικοί υποστηρίζουν την προσαρμογή της Ευρωπαϊκή Πολιτική Γειτονίας (ΕΠΓ), έτσι ώστε να είναι σε θεση να καταστήσει την Ένωση ανθεκτική στις ταχείες γεωπολιτικές αλλαγές.

«Ζούμε σε μια εποχή αστάθειας. Έχει αρχίσει να καθίσταται σαφές στο μυαλό των ανθρώπων. Πρέπει να αναπτύξουμε στρατηγικές διαχείρισης κρίσεων, καθώς οι κρίσεις έχουν γίνει μέρος του κανόνα», δήλωσε ο Δημήτρης Παπαδημητρίου, συνιδρυτής του Ινστιτούτου Μεταναστευτικής Πολιτικής και του Προέδρου του ΙΜΠ στην Ευρώπη.

«Πρέπει να μάθουμε πώς να μην υποκύπτουμε στην τυραννία των απλών απαντήσεων και των γρήγορων λύσεων. Δεν υπάρχουν εύκολες λύσεις, πρέπει να αποδίδουμε εξαιρετικά καλά σε όλα τα χαρτοφυλάκια», πρόσθεσε σε μια πρόσφατη συνάντηση στο Σάλτσμπουργκ, η οποία διοργανώθηκε από το Ίδρυμα Bertelsmann.

Τα τελευταία χρόνια, πολιτικοί παρατηρητές αιφνιδιάστηκαν επανειλημμένα από την Αραβική Άνοιξη, την προσφυγική κρίση, την ψηφοφορία υπέρ του Brexit, και τις τρομοκρατικές επιθέσεις σε ολόκληρη την ήπειρο.

Ζώνη πυρός

Οι ειδικοί επιχειρηματολογούν ότι η ΕΕ πρέπει να εμπλακεί πιο βαθιά στις εξελίξεις που λαμβάνουν χώρα στις γειτονικές χώρες ώστε να εντοπίζουν έγκαιρα τα σημάδια θεμελιωδών αλλαγών.

«Αυτό που υποτίθεται ότι θα γινόταν ζώνη φιλίας γύρω από την Ευρώπη έχει μετατραπεί σε ζώνη του πυρός, με ολέθριες συνέπειες για την ΕΕ όσον αφορά τη μετανάστευση και την τρομοκρατία, συνέπειες που μεταφέρουν σπινθήρες αστάθειας στην καρδιά της Ευρωπαϊκής Ένωσης», δήλωσε ο Βόλφγκανγκ Σούσελ, πρώην καγκελάριος της Αυστρίας και μέλος του συμβουλίου Επιτρόπων του Ιδρύματος Bertelsmann.

Η κατάσταση έχει αλλάξει δραματικά τα τελευταία δέκα χρόνια από την έναρξη της πολιτικής γειτονίας της ΕΕ. Επί του παρόντος, δώδεκα από τις δεκαέξι χώρες στη γειτονιά της ΕΕ είναι εκτεθειμενες σε συγκρούσεις, εμφυλίους πολέμους, εδαφική κατοχή.

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή παρουσίασε μια επισκόπηση της ΕΠΓ τον περασμένο Νοέμβριο, ωστόσο οι ειδικοί πιστεύουν ότι πρέπει να γίνουν μικροδιορθώσεις, έτσι ώστε να λαμβάνονται αμέσως δράσεις.

Αλλαγή νοοτροπίας

Κατ ‘αρχάς, η ΕΕ πρέπει να ευθυγραμμίσει τις προτεραιότητές της με αυτές των διαφόρων γειτόνων της. Πρέπει να ξεφύγει από την ιδέα «ένα μέγεθος για όλους» σχετικά με τη γειτονιά της και να αναπτύξει μια πιο εξατομικευμένη προσέγγιση, λαμβάνοντας υπόψη τις προσδοκίες των ενδιαφερομένων, χωρίς να παραμελεί το περιφερειακό πλαίσιο, δήλωσαν οι εμπειρογνώμονες που συγκεντρώθηκαν στο Σάλτσμπουργκ.

Ταυτόχρονα, πρέπει να προχωρήσει πέρα από τη συνήθη ημερήσια ατζέντα με θέματα εμπορίου ή ασφάλειας και να προωθήσει πολιτιστικές ανταλλαγές, τη συνεργασία στον τομέα της εκπαίδευσης, συμπεριλαμβανομένης της ανταλλαγής ακαδημαϊκών, αλλά και κοινές αποστολές για να ξεπεραστούν οι ιστορικές διαφορές.

Ας πάρουμε την περίπτωση της Τουρκίας, για παράδειγμα. Η Ένωση πρέπει να αναδιατυπώσει την προσέγγισή της. «Αν θέλουμε η Τουρκία να είναι συνεργάσιμη και εταίρος, πρέπει απεγνωσμένα να αλλάξουμε τον τρόπο με τον οποίο βλέπουμε την Τουρκία», δήλωσε ο Jan Jabbour, ερευνητικός συνεργάτης στο Sciences Po του Παρισιού.

«Μέσα από τη συμφωνία της ΕΕ για τους πρόσφυγες, η Τουρκία ήθελε απλά να μοιραστεί το βάρος των ευρωπαϊκών χωρών, προκειμένου να πάρει κομμάτι της εξουσίας, με την έννοια της αναγνώρισης ενός πραγματικού εταίρου», πρόσθεσε ο Jabbour, σημειώνοντας ότι υπάρχει σαφής ανάγκη για καλύτερη κατανόηση των κινήτρων των εταίρων και απομάκρυνση από τη σκέψη ότι η Ευρώπη είναι το απόλυτο πρότυπο της νεωτερικότητας με βάση αξίες. «Τι γίνεται με το ενδεχόμενο ενός εναλλακτικού οράματος;»

Όχι μόνο δημόσια τάξη, αλλά και πρακτικές στον ιδιωτικό τομέα

Σε αυτό, οι επιχειρήσεις και η κοινωνία των πολιτών μπορεί να βοηθήσουν στην υποστήριξη της δημοκρατικής ανάπτυξης και το εμπορίου. Η ΕΕ και τα κράτη μέλη δεν μπορούν να λειτουργούν μεμονωμένα και πρέπει να αποτελέσει προτεραιότητα τους η ενίσχυση της συνεργασίας με τις ΜΚΟ, τα μέσα ενημέρωσης και τις μικρομεσαίες επιχειρήσεις, υποστήριξαν οι εμπειρογνώμονες.

Η κατάρτιση ενός καταλόγου «πρακτικών καλής γειτονιάς» για να ξεπεραστούν οι συγκρούσεις και να ενισχυθούν καλύτερες διμερείς σχέσεις θα μπορούσε να αποδειχθεί εύχρηστη. Αυτό μπορεί να γίνει, επίσης, συμπεριλαμβάνοντας μοντέλα εργασίας από άλλες περιοχές του κόσμου, συγκεκριμένα τις πολιτικές γειτονίας της Κίνας με τις ΗΠΑ.

Μια σειρά από παραδείγματα υπάρχουν ήδη με εταιρείες όπως η Siemens και η Daimler να δείχνουν το δρόμο, σύμφωνα με την Αϊρίν Νατιβιδάδ, Πρόεδρο της Παγκόσμιας Συνόδου Κορυφής των Γυναικών.

Γιατί να μην εκπαιδεύσουμε νοσηλευτές, ώστε να μπορούν να ανοίξουν τις δικές τους κλινικές, πρότειναν εμπειρογνώμονες, τονίζοντας την ανάγκη να γίνουν οι γειτονικές χώρες πιο ανθεκτικές στις αλλαγές αντί να δίνουμε χρήματα ως οικονομική βοήθεια.

Η οικονομική βοήθεια, η οικονομική συνεργασία και οι άμεσες ξένες επενδύσεις αποτελούν σημαντικά εργαλεία για την απόκτηση φίλων και την αύξηση της επιρροής στην περιοχή αν επικεντρωθούν στρατηγικά και εξυπηρετούν και τις δύο πλευρές, αντί να την κατανέμουν σε μια πληθώρα προγραμμάτων, επέμειναν οι εμπειρογνώμονες του ιδρύματος Bertelsmann.

Για παράδειγμα, μια πρόσφατη αξιολόγηση από το Ελεγκτικό Συνέδριο κατέληξε στο συμπέρασμα ότι οι μεταναστευτικές πολιτικές της ΕΠΓ αφήνουν περιθώρια για βελτίωση. Δεδομένου ότι ούτε οι μετανάστες ούτε οι χώρες υποδοχής φαίνεται να συνυπάρχουν ευτυχισμένοι, είναι σημαντικό να γίνουν πιο στοχευμένες επενδύσεις.

«Πρέπει να επενδύσουμε με μεγαλύτερη γενναιοδωρία για να τους [μετανάστες] αποτρέπουμε από το να φεύγουν και να τους κάνουμε να αισθανθούν πιο άνετα σαν στο σπίτι τους. Εταιρείες ξοδεύουν περισσότερα χρήματα για σοκολάτες από ότι ξοδεύει ο ΟΗΕ για τα ανθρώπινα δικαιώματα», δήλωσε η Σαφάκ Πεβέι, μέλος του κοινοβουλίου με Τουρκική καταγωγή.

Κατά την περίοδο 2007-2013, η χρηματοδοτική βοήθεια που προσφέρθηκε μέσω της ΕΠΓ στις 16 γειτονικές χώρες ήταν 11 δισεκατομμύρια ευρώ. Πολλοί ειδικοί έχουν αμφισβητήσει το κατά πόσο η βοήθεια αυτή είναι επαρκής.

Η τελευταία αναθεώρηση δεν οδήγησε σε περισσότερα χρήματα, με 128 εκατομμύρια ευρώ ανά χώρα ετησίως μέχρι το 2020. Είναι πολύ νωρίς για να κρίνουμε αν το νέο πλαίσιο για τη μετανάστευση που παρουσιάστηκε τον Ιούνιο θα κάνει τη διαφορά. Τουλάχιστον 8 δισεκατομμύρια ευρώ θα διατεθούν για τα επόμενα πέντε χρόνια για να υποστηριχτούν τρίτες χώρες, αλλά φαίνεται να υπάρχει μια σταθερή βάση για αυξημένη συνεργασία δημόσιου και ιδιωτικού τομέα.

Μερικοί υποστηρίζουν επίσης την ανάγκη για κατανομή του 10% του προϋπολογισμού της ΕΕ για μεταναστευτικούς σκοπούς, αφαιρώντας το από άλλες πολιτικές όπως η γεωργία.

Αρμόδια η Μοργκερίνι;

Στο πλαίσιο αυτό, οι ειδικοί τονίζουν επίσης ότι η πολιτική γειτονίας πρέπει να θεωρηθεί ως μέρος της εξωτερικής πολιτικής και όχι της διεύρυνσης.

Είναι αμφίβολο εάν η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, η οποία μοιράζεται αρμοδιότητες για θέματα εξωτερικής πολιτικής με τα κράτη μέλη της σε περιορισμένο μόνο βαθμό, μπορεί να χειριστεί με επιτυχία το φάκελο γειτονιά, υποστήριξαν εμπειρογνώμονες.

Σε συνέντευξη στη EurActiv.com, ο πρώην επικεφαλής του ΠΟΕ τάχθηκε υπέρ της ανάθεσης της πλήρους ηγεσίας της ΕΠΓ στην Ύπατη Εκπρόσωπο για την εξωτερική πολιτική και την ασφάλεια Φεντερίκα Μοργκερίνι.

«Η ανάθεση του συντονισμού στη Μοργκερίνι δεν είναι πανάκεια, αλλά αποτελεί σίγουρα μια επιλογή η οποία πρέπει να εξεταστεί. Η πολιτική γειτονίας αποτελεί μέρος της εξωτερικής πολιτικής », δήλωσε ο Λάμι.

Αυτή τη στιγμή, ο Επίτροπος Γιοχάνες Χαν είναι υπεύθυνος για την ΕΠΓ, και τις διαπραγματεύσεις για τη διεύρυνση της Ένωσης.