Mπορεί τα εκτενή μέτρα τόνωσης των κυβερνήσεων, τα τραπεζικά πακέτα και η επεκτατική νομισματική πολιτική να έχουν βελτιώσει το οικονομικό σκηνικό, ο Πρόεδρος των ΗΠΑ κ. Μπαράκ Ομπάμα να δηλώνει πως «η καταιγίδα της οικονομικής κρίσης υποχωρεί» και ο πρόεδρος της Κεντρικής Τράπεζας των ΗΠΑ (Fed) να μας διαβεβαιώνει ότι «από τεχνική άποψη η ύφεση έχει περάσει», εντούτοις, όπως εκτιμάται, το ζητούμενο της αυτοτροφοδοτούμενης παγκόσμιας ανάπτυξης δεν έχει ακόμη επιτευχθεί.

Την ίδια στιγμή τα αρνητικά όπως και τα θετικά σενάρια των οικονομολόγων αφθονούν, απόρροια κυρίως της αβεβαιότητας αναφορικά με τον αληθινό αντίκτυπο των πρωτοφανών παρεμβάσεων από τις κυβερνήσεις και της πολιτικής για τόνωση των κεντρικών τραπεζών, όπως και του αβέβαιου συγχρονισμού αναφορικά με την αναπόφευκτη αντιστροφή των μεθόδων αυτών.

Αν και αρκετοί αναμένουν γρήγορη επάνοδο στα υψηλά επίπεδα οικονομικής ανάπτυξης που είδαμε πριν από το 2008, ενώ άλλοι δεν αποκλείουν διπλή βουτιά στην παγκόσμια οικονομική δραστηριότητα, η μέση εκτίμηση δείχνει να παραπέμπει σε χλιαρή ανάκαμψη, που μάλλον βολεύει στην παρούσα χρονική στιγμή το παγκόσμιο οικονομικό σύστημα.

Στο σενάριο αυτό, η ανάκαμψη διεθνώς που άρχισε το δεύτερο εξάμηνο του τρέχοντος έτους θα συνεχιστεί τόσο το 2010 όσο και το 2011, αλλά θα είναι σχετικά ισχνή. Ο ρυθμός αύξησης του παγκόσμιου ΑΕΠ θα είναι περισσότερο από 1% χαμηλότερος από εκείνον του προηγούμενου οικονομικού κύκλου, αλλά όπως εκτιμάται αυτό μπορεί να περιορίσει την περίπτωση νέας ανάλογης ιστορικών διαστάσεων οικονομικής κρίσης.

Σε αυτό το περιβάλλον οι περισσότερες προβλέψεις των οικονομολόγων κάνουν λόγο για συρρίκνωση του ΑΕΠ της ελληνικής οικονομίας το 2009, όμως το ενδεχόμενο οριακής ανάπτυξης το 2010 δείχνει πλέον να έχει επανέλθει στο προσκήνιο.

Ωστόσο το πρόβλημα της ελληνικής οικονομίας, και σε αυτό συμφωνούν όλοι οι οικονομολόγοι, είναι ότι δύσκολα η χώρα θα μπορέσει να ξεφύγει από οριακούς πλέον ρυθμούς ανάπτυξης μέσα στα επόμενα χρόνια, καθώς οι ανισορροπίες της οικονομίας μας είναι τέτοιες που απαιτούν παρεμβάσεις τις οποίες το πολιτικό κατεστημένο στην Ελλάδα αλλά και η ίδια η κοινωνία δεν είναι διατεθειμένοι να αναλάβουν.

Συνολικά, οι νέες προβλέψεις για την παγκόσμια οικονομία κάνουν λόγο για ρυθμό αύξησης του παγκόσμιου ΑΕΠ 3% - 3,7% το 2010 έναντι συρρίκνωσης 1% - 1,3% το τρέχον έτος και αυτό παρά τους επιβραδυνόμενους ρυθμούς της νομισματικής ανάπτυξης, που μοιάζουν ανίσχυροι να υποστηρίξουν οτιδήποτε πέρα από μια ασθενική άνοδο των οικονομιών.

Ισχυρή και διατηρήσιμη ανάκαμψη, εξάλλου, απαιτεί και βελτίωση της κατανάλωσης. Το ισοζύγιο των καταναλωτών όμως παραμένει επιβαρημένο με χρέη μεγαλύτερα από ποτέ.

Οι καταναλωτές άρχισαν να συνηθίζουν στα χαμηλά επιτόκια, τα οποία έχουν διαρκέσει για το μεγαλύτερο διάστημα από κάθε προηγούμενο μέσα στην τελευταία δεκαετία, αλλά τα χαμηλά επιτόκια δεν θα ενεργοποιήσουν αυξημένες καταναλωτικές δαπάνες στον βαθμό που συνέβαινε στο παρελθόν, καθώς ο στόχος πλέον είναι η μείωση των δανεικών.

Οι καταναλωτές του ανεπτυγμένου κόσμου, που αποτελούν το 70% του ΑΕΠ, γερνάνε και αυτό σημαίνει πως οι μεγαλύτεροι σε ηλικία θα τείνουν να αγοράζουν λιγότερα αγαθά, όπως συνέβη και στην Ιαπωνία.

Εν μέρει αυτό αντισταθμίζεται από την ανάπτυξη της κατανάλωσης των αναδυομένων χωρών, όμως προς το παρόν οι αναδυόμενες αγορές ευθύνονται μόνο για το 25% - 30% της παγκόσμιας κατανάλωσης.

Οι καταναλωτές της Δύσης, εξάλλου, είναι πολύ πιθανόν να έρθουν αντιμέτωποι με πολύ χαμηλή αύξηση του πραγματικού εισοδήματός τους μέσα στο 2010 και στο 2011, καθώς οι περικοπές κόστους θα παραμείνουν στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος των διοικήσεων των εταιρειών.

Ταυτόχρονα, έρχονται αντιμέτωποι και με τις ανοδικές πιέσεις στις τιμές των εμπορευμάτων που δημιουργεί η ζήτηση των αναδυομένων αγορών.

Θετικά μηνύματα

Ο ρυθμός περιστολής των οικονομιών, πάντως, επιβραδύνθηκε τους τελευταίους μήνες ραγδαία. Η μείωση στην ένταση της περιστολής της παγκόσμιας οικονομίας ήταν σύμφωνη με τις προσδοκίες που δημιούργησαν διάφοροι πρόδρομοι οικονομικοί δείκτες.

Τα στατιστικά στοιχεία σχετικά με το διεθνές εμπόριο και τη μεταποίηση έπαψαν να υποχωρούν και παρουσίασαν ελαφρά άνοδο. Αυτό ήταν εμφανές στην Ασία, η οποία επωφελείται περισσότερο από την ευρείας κλίμακας κρατική στήριξη της οικονομίας της Κίνας, ενώ η τάση αυτή μπορεί να εντοπιστεί πλέον και στην Ευρώπη και στις ΗΠΑ.

Ένας ιδιαίτερα ενθαρρυντικός οιωνός είναι, επίσης, οι αυξανόμενες ενδείξεις σταθεροποίησης της αγοράς κατοικίας. Οι πωλήσεις κατοικιών, επίσης, πάνε καλύτερα, ενώ ο αριθμός των αδιάθετων σπιτιών άρχισε να περιορίζεται. Αυτό δείχνει ότι ο ρυθμός κάμψης των τιμών θα συνεχίσει να επιβραδύνεται. Απόρροια της ποσότητας των αδιάθετων κατοικιών είναι το γεγονός ότι οι τιμές των κατοικιών υπολογίζεται πως θα υποχωρήσουν μέσα στο 2009.

Η βελτίωση των ρυθμών ανάπτυξης κατά το δεύτερο ήμισυ του 2009 οφείλεται σε μεγάλο βαθμό σε τρεις παράγοντες, η επίδραση των οποίων για ορισμένους οικονομολόγους ίσως να είναι πρόσκαιρη:

* Πρώτος παράγοντας είναι η αποκατάσταση των αποθεμάτων των εταιρειών που ενισχύει την παραγωγική δραστηριότητα. Η θετική επίδραση στην ανάπτυξη αυτή θα φθίνει όταν οι επιχειρήσεις επανέλθουν στα επιθυμητά επίπεδα αποθεμάτων.

* Ο δεύτερος παράγοντας αφορά στη δημοσιονομική στήριξη από τις κυβερνήσεις. Οδεύοντας προς το 2010 η θετική επίδραση της επεκτατικής δημοσιονομικής πολιτικής θα περιορίζεται.

* Τέλος, οι ρυθμοί ανάπτυξης τροφοδοτούνται και από τις εξελίξεις στο χρηματοπιστωτικό σύστημα. Οι χρηματοοικονομικές συνθήκες (επιτόκια, ρευστότητα) στις ανεπτυγμένες οικονομίες έχουν βελτιωθεί ραγδαία κατά τους πρόσφατους μήνες, λόγω του ράλι στις μετοχές και στα εταιρικά ομόλογα.

Αν και μία μη συντονισμένη απόσυρση των μη συμβατικών μέτρων στήριξης του χρηματοπιστωτικού συστήματος θα μπορούσε να βάλει τις οικονομίες σε περιπέτειες, το θέμα είναι πως, ακόμα και να μη συμβεί αυτό τους επόμενους μήνες, ενδέχεται να καταγραφεί άνοδος της ζήτησης για δάνεια, όμως καθώς τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα έχουν γίνει πιο φειδωλά στην παροχή δανείων, επηρεάζεται αρνητικά η προσφορά πίστωσης, γεγονός που συνιστά ούτως ή άλλως ανασχετικό παράγοντα για την οικονομία.

Συνολικά πάντως η παγκόσμια οικονομική δραστηριότητα απέχει ακόμα πολύ από την κορύφωσή της που καταγράφηκε το διάστημα 2007 - 2008. Η μεταβολή της καταναλωτικής δαπάνης στις ανεπτυγμένες οικονομίες επανήλθε σε θετικό έδαφος μόλις τους τελευταίους μήνες, έπειτα από μία κατά μέσο όρο κάμψη 1,6% τα προηγούμενα τέσσερα τρίμηνα.

Η Morgan Stanley, ωστόσο, αναθεώρησε σημαντικά τις προβλέψεις της για την παγκόσμια ανάπτυξη, καθώς θεωρεί πως η καλύτερη εικόνα των οικονομιών της Κίνας και της Ασίας ήδη από το δεύτερο τρίμηνο του τρέχοντος έτους, που την ακολουθούν πλέον οι ΗΠΑ και η Ευρώπη, θα οδηγήσει σε άνοδο κατά 3,7% το παγκόσμιο ΑΕΠ το 2010, αν και οι φόβοι για ανώμαλη ανάκαμψη ή ακόμη χειρότερα για διπλό πάτο στην οικονομία θα μπορούσαν να επανέλθουν στο προσκήνιο.

Σύμφωνα με τις νέες προβλέψεις της χρηματιστηριακής για το 2011, η παγκόσμια ανάπτυξη (+3,7%) θα κινηθεί εξαιτίας της νομισματικής και φορολογικής πολιτικής στα ίδια επίπεδα με το 2010, αφού σε μερικές χώρες, όπως οι ΗΠΑ, η Κίνα, η Ινδία και η Κορέα, αναμένεται επιβράδυνση (τέταρτο τρίμηνο 2010 - τέταρτο τρίμηνο 2011), ενώ σε άλλα κράτη, όπως η Ιαπωνία, η Αυστραλία, η Βρετανία, η Σουηδία, η Ρωσία και η Βραζιλία, προβλέπεται ότι θα σημειωθεί επιτάχυνση της ανάπτυξης.

Ωστόσο, το 2011 αναμένεται η παγκόσμια οικονομία να αποκτήσει περισσότερα χαρακτηριστικά που θα παραπέμπουν σε αυτοτροφοδοτούμενη ανάπτυξη, παράμετρος η οποία απουσιάζει σήμερα.

Οι κίνδυνοι

Ενώ ο παγκόσμιος πληθωρισμός το 2011 υπολογίζεται να κυμανθεί στο 3,3% (κάτω του υψηλού +5% του 2008), οι κίνδυνοι ανοδικών εκλείψεων δεν μπορούν να αποκλειστούν, την ώρα που σήμερα οι προβλέψεις για τα βασικά επιτόκια αναφοράς στις ΗΠΑ και στην ευρωζώνη, που πιστεύεται πως θα αρχίσουν να αυξάνονται το τρίτο τρίμηνο του επόμενου έτους, θα φτάσουν μόλις στο 2,75% μέχρι το τέλος του 2011.

Οι μεγαλύτεροι κίνδυνοι για την παγκόσμια οικονομία θεωρείται ότι μπορεί να προέλθουν από την πρόωρη νομισματική ή φορολογική μεταστροφή.

Μικρότεροι κίνδυνοι αφορούν σε ένα πιθανό νέο ανοδικό κύμα των τιμών του πετρελαίου που ενδεχομένως θα «γονάτιζε» εκ νέου την κατανάλωση, στην κατάρρευση των κυβερνητικών ομολόγων σε περίπτωση που οι επενδυτές χάσουν την εμπιστοσύνη τους στη δυνατότητα των κυβερνήσεων να χαλιναγωγήσουν τα δημοσιονομικά ελλείμματα, αλλά και στη δυνατότητα των κεντρικών τραπεζών να ελέγξουν τον πληθωρισμό.

Από την άλλη πλευρά, σε ένα ακραίο σενάριο έκρηξης της ανάπτυξης η Morgan Stanley εξετάζει την πιθανότητα ο ρυθμός αύξησης του ΑΕΠ στον κόσμο να συνεχίσει ανοδικά επωφελούμενος από τη νομισματική και φορολογική πολιτική των πιστωτικών ιδρυμάτων.

Στο παραπάνω σενάριο ο μέσος ρυθμός αύξησης του ΑΕΠ την περίοδο 2010 - 2011 υπολογίζεται ότι θα ξεπερνά το 5% στις ΗΠΑ, το 11% στην Κίνα και το 3% στην ευρωζώνη, γεγονός που οδηγεί αντίστοιχα την παγκόσμια ανάπτυξη στο 5,7%!

Ο πληθωρισμός σε αυτό το σενάριο θα ξεπερνούσε τις προσδοκίες και αυτό θα προκαλούσε επιθετική πολιτική στα επιτόκια από την πλευρά των κεντρικών τραπεζών, κυρίως όμως το 2011. Στην πιθανότητα αυτή έπειτα από δύο χρόνια η παγκόσμια ανάπτυξη εκτιμάται ότι θα έπαιρνε εκ νέου την κατιούσα.

Όπως και να έχει η κατάσταση, τα αρνητικά όπως και τα θετικά σενάρια αφθονούν, απόρροια κυρίως της αβεβαιότητας αναφορικά με τον αληθινό αντίκτυπο των πρωτοφανών παρεμβάσεων από τις κυβερνήσεις και της πολιτικής για τόνωση των κεντρικών τραπεζών, όπως και του αβέβαιου συγχρονισμού σχετικά με την αναπόφευκτη αντιστροφή των μεθόδων αυτών.

Στο βασικό σενάριο της Morgan Stanley, πάντως, η παγκόσμια ανάκαμψη που άρχισε το δεύτερο εξάμηνο του τρέχοντος έτους θα συνεχιστεί τόσο το 2010 όσο και το 2011, όμως θα είναι σχετικά ισχνή. Ο ρυθμός αύξησης του παγκόσμιου ΑΕΠ θα είναι περισσότερο από 1% χαμηλότερος από εκείνον του προηγούμενου κύκλου, όμως, όπως εκτιμάται, αυτό μπορεί να περιορίσει την περίπτωση νέας, ανάλογων ιστορικών διαστάσεων, κρίσης.

* Αναλυτικός πίνακας με παγκόσμια μακροοικονομικά μεγέθη ανά χώρα (ΑΕΠ, πληθωρισμός, ελλείμματα) και προβλέψεις για τα εμπορεύματα δημοσιεύεται στη δεξιά στήλη "Συνοδευτικό Υλικό".  

** Αναδημοσίευση από το 600ο φύλλο της εβδομαδιαίας εφημερίδας ΜΕΤΟΧΟΣ & ΕΠΕΝΔΥΣΕΙΣ, 18-22 Σεπτεμβρίου 2009.