Eκρηξη στο πλαστικό χρήμα

Όλο και περισσότερο, ο Έλληνας καταναλωτής αποκτά συνείδηση πλαστικού χρήματος. Αν και απέχουμε πολύ σαν αγορά από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο, έχουμε ως καταναλωτές σημειώσει μεγάλη πρόοδο στη χρήση καρτών και μάλιστα, το πιο ενθαρρυντικό είναι ότι πλέον χρησιμοποιούμε τις κάρτες για πληρωμή μικρής αξίας συναλλαγών – κάτι που για τους εκδότες καρτών αποτελεί ζητούμενο και πρόκληση.

Ο μέσος Έλληνας πληρώνει σήμερα κυρίως με πλαστικό χρήμα και ό,τι αυτό σημαίνει, είτε με πιστωτική κάρτα (εκμεταλλευόμενος ή όχι το σύστημα δόσεων, άτοκων ή μη) είτε με χρεωστική κάρτα (σαν επέκταση του τραπεζικού του λογαριασμού), ενώ ως ένα βαθμό έχει μπει στη ζωή μας και η προπληρωμένη (prepaid) κάρτα.

Στην αύξηση της χρήσης καρτών - αύξηση τζίρου κατά 47% το πρώτο εξάμηνο - βοήθησε κατά μεγάλο ποσοστό η επιβολή των capital controls. Αναγκαστικά στην αρχή, ο κόσμος άρχισε να χρησιμοποιεί την πιστωτική του κάρτα, ενώ δυναμικά κινήθηκε η χρήση της χρεωστικής που εν πολλοίς, ήταν συγκριτικά, υποτονική.

Λόγω της κρίσης, βέβαια, αλλά και των ορίων των capital controls, μειώθηκε η αξία των συναλλαγών, αλλά ταυτόχρονα πολλαπλασιάστηκε ο όγκος τους και ο τζίρος κινήθηκε ανοδικά σε όλες τις τράπεζες. Ένα από τα πιο χαρακτηριστικά συμπεράσματα που προέκυψαν από την περίοδο μετά τους πιστωτικούς περιορισμούς, είναι ότι αυξήθηκαν οι συναλλαγές μικροποσών, ακόμη και για αξίες του ενός ευρώ και άρχισαν να δέχονται κάρτες ακόμα και τα περίπτερα! Σε αυτό, βέβαια, συντέλεσε και η «επιχείρηση pos», όπου σε σχετικά μικρό χρονικό διάστημα, εγκαταστάθηκαν μηχανάκια για τη διευκόλυνση των πληρωμών με κάρτα.

Έντονα ανοδική τάση

Την ίδια στιγμή, αρχίζει και κερδίζει έδαφος η χρήση ανέπαφων συναλλαγών. Ήδη, άνω του 10% των συναλλαγών πραγματοποιείται με αυτό τον τρόπο.

Όπως εξηγεί o Διευθυντής της Διεύθυνσης Καρτών της Εθνικής Τράπεζας, κ. Γιώργος Χατζηανδρέου, το ποσοστό της χρήσης καρτών επί της ιδιωτικής κατανάλωσης αυξάνεται ραγδαία την τελευταία τριετία. Χαρακτηριστικό είναι ότι, την περίοδο πριν την επιβολή των capital controls, το ποσοστό χρήσης καρτών (πιστωτικών και χρεωστικών) επί της ιδιωτικής κατανάλωσης, ήταν μόλις 7,5%. Με απλά λόγια, οι πελάτες χρησιμοποιούσαν πλαστικό χρήμα κατά το 7,5% των αγορών τους. Σήμερα, το ποσοστό αυτό είναι πολλαπλάσιο, κοντεύει να προσεγγίσει το 18% και η τάση είναι ανοδική. Η εκτίμηση, μάλιστα, είναι ότι η χρήση πλαστικού θα συνεχίσει με την ίδια ένταση και ότι θα αυξηθεί ακόμη περαιτέρω την προσεχή τριετία.

Στην αγορά υπολογίζεται ότι κυκλοφορούν περίπου 12 εκατομμύρια χρεωστικές κάρτες και 3 εκατομμύρια πιστωτικές και η τάση είναι αυξανόμενη, ιδιαίτερα στις χρεωστικές. Βάσει αυτών των μεγεθών, θεωρείται ότι η συντριπτική πλειοψηφία των καταναλωτών διαθέτουν κάρτα.

Ειδικότερα, ο τζίρος αγορών των χρεωστικών, συνεπικουρούμενος μάλιστα από την εισαγωγή του υπολογισμού του αφορολογήτου μόνο μέσω ηλεκτρονικών συναλλαγών, έχει αυξηθεί σχεδόν κατά 60% σε σχέση με τον προηγούμενο Σεπτέμβριο, ενώ οι πιστωτικές αυξήθηκαν και αυτές κατά 15%. Είναι μάλιστα χαρακτηριστικό ότι οι καταναλωτές χρησιμοποιούν πλέον τις κάρτες τους και για μικρά ποσά.

Η μέση συναλλαγή έχει πέσει από 46 σε 39 ευρώ τον μήνα για τις χρεωστικές και από 59 σε 53 για τις πιστωτικές κάρτες, ενώ άνω του 20% των συναλλαγών είναι για ποσά έως 20 ευρώ. Επιπλέον άνω του 10% των συναλλαγών πραγματοποιούνται ανέπαφα.

Ειδικότερα, με βάση τα στοιχεία:

• Ο τζίρος των καρτών ανέρχεται σε περίπου 10 δισ. ευρώ (α΄ εξάμηνο του 2017) παρουσιάζοντας αύξηση 47% σε σύγκριση με το α΄ εξάμηνο του 2016.
• Εκτιμάται ότι το 2017 ο τζίρος θα ανέλθει στα περίπου 23 δισ. ευρώ.

Γινόμαστε… Ευρωπαίοι

Σύμφωνα με τον κ. Γιάννη Γραμματικό, Βοηθό Γενικό Διευθυντή Λιανικής Τραπεζικής, Δικτύων και Καταθέσεων της Τράπεζας Πειραιώς, «Η χρήση καρτών πληρωμών (χρεωστικές, πιστωτικές, προπληρωμένες) στην Ελλάδα γνωρίζει τα τελευταία 2½ χρόνια μια εκρηκτική και άνευ προηγουμένου ανάπτυξη.

Με αφορμή τον εξωγενή παράγοντα των κεφαλαιακών ελέγχων που επιβλήθηκαν το καλοκαίρι του 2015, ο Έλληνας καταναλωτής «υποχρεώθηκε» να χρησιμοποιήσει την κάρτα του για την κάλυψη των καθημερινών του αγορών για αγαθά και υπηρεσίες. Έτσι, αντιλήφθηκε την ευκολία και την άνεση που προσφέρει η χρήση της κάρτας αφού και αποφεύγει μια παραπάνω ενέργεια (ανάληψη από ΑΤΜ) και μπορεί να ελέγξει τον προϋπολογισμό του καλύτερα, έχοντας αναλυτικό ιστορικό των συναλλαγών του. Παράλληλα, νιώθει μεγαλύτερη ασφάλεια, ενώ σε πολλές περιπτώσεις επωφελείται από εκπτώσεις ή διάφορα προγράμματα πιστότητας.

Η επιρροή στα αποτελέσματα είναι αξιοσημείωτη: η Τράπεζα Πειραιώς, από το 2014 έως σήμερα τριπλασίασε τον συνολικό τζίρο αγορών με κάρτα, ενώ διπλασιάστηκε ο αριθμός ενεργών κατόχων χρεωστικών καρτών. Η εξέλιξη των προηγούμενων ετών αναμένεται να συνεχιστεί και τα επόμενα χρόνια, οπότε και η Ελλάδα θα φθάσει και πιθανότατα θα ξεπεράσει τον μέσο όρο χρήσης καρτών στην Ευρωπαϊκή Ένωση».

Ο μέσος αριθμός συναλλαγών ανά κάρτα φτάνει πλέον τις 35 και κινείται με ρυθμούς αύξησης κατά 15% κάθε τρίμηνο, το 2017. Η χρήση των καρτών ως ποσοστό κατανάλωσης στην Ελλάδα, αυξήθηκε από 5% το 2014 (προ capital controls) σε 7% το 2015 και η εκτίμηση για τέλος έτους είναι στο 20%, όταν η μέση χρήση στην Ε.Ε. βρίσκεται στο περίπου 40%.

Η μέση προμήθεια έχει μειωθεί κατά 15% (μέσος όρος) και διαμορφώνεται κάτω από το 0,80% για κάρτες Visa/MC (χαμηλότερα από τον μέσο όρο της Ε.Ε.), αντικατοπτρίζοντας τον έντονο ανταγωνισμό των τραπεζών, αναλόγως του μεγέθους και της δραστηριότητας της εταιρείας. Η αξία της μέσης συναλλαγής έχει μειωθεί στα 50 ευρώ, από 60 ευρώ το 2016, ενώ το πλήθος των συναλλαγών παρουσιάζει αύξηση περίπου 70%.

Η αγορά αναλυτικά

Σχεδόν τριπλάσια σε σύγκριση με το 2015 θα είναι φέτος η συνολική αξία συναλλαγών με χρήση καρτών (πιστωτικών, χρεωστικών, προπληρωμένων) σύμφωνα με εκτιμήσεις τραπεζικών στελεχών και παραγόντων της αγοράς ηλεκτρονικών πληρωμών. Η αξία των συναλλαγών με κάρτες έφτασε το 2015 τα 8,8 δισ. ευρώ και εκτοξεύθηκε πέρσι στα 15,4 δισ. ευρώ. Φέτος, με τη συνδρομή και των ρυθμίσεων για την αναγκαστική χρήση POS σε καταστήματα και πολλές άλλες δραστηριότητες, προβλέπεται πως θα αυξηθεί περαιτέρω κατά 45% σε σύγκριση με το 2016 και θα φτάσει τα 22-23 δισ. ευρώ.

Από τα ίδια στοιχεία προκύπτει πως οι μεγαλύτερες αυξήσεις στον όγκο συναλλαγών με κάρτες εντοπίζονται στη λιανική (+41%), στις υπηρεσίες (+77%), στον τουριστικό κλάδο (+75%) και λιγότερο στο ηλεκτρονικό εμπόριο (+16%), κλάδος ο οποίος ούτως ή άλλως είχε ήδη χρήση καρτών υψηλότερη του μέσου όρου. Στην αγορά επισημαίνουν πως χαρακτηριστικό της ευρείας χρήσης καρτών στις συναλλαγές είναι οι εκτιμήσεις στελεχών μεγάλων αλυσίδων σούπερ μάρκετ, τα οποία υπολογίζουν πως σχεδόν το 40%-45% του τζίρου τους στο εννεάμηνο του 2017 έγινε με αγορές μέσω πιστωτικών καρτών.

Οι πελάτες των σούπερ μάρκετ, ακόμα και για μικρού ύψους συναλλαγές, χρησιμοποιούν πλέον ευρέως την πιστωτική ή τη χρεωστική τους κάρτα. Έτσι, καλύπτουν και τις απαιτήσεις της φορολογικής νομοθεσίας για συγκεκριμένο ύψος ηλεκτρονικών συναλλαγών.

Άνοδος των χρεωστικών

Σύμφωνα με τα στοιχεία της Τράπεζας της Ελλάδος (ΤτΕ), ο συνολικός αριθμός των ενεργών καρτών πληρωμών σε κυκλοφορία στο τέλος του 2016 ανήλθε σε 15 εκατ. κάρτες παρουσιάζοντας αύξηση κατά 5% σε σχέση με το προηγούμενο έτος.

Το 80% των συγκεκριμένων καρτών ήταν χρεωστικές και το 20% πιστωτικές. Μάλιστα, εξαιτίας της πολυετούς οικονομικής κρίσης καταγράφεται συνεχής μείωση στον αριθμό των πιστωτικών καρτών. Για το 2016 καταγράφεται μείωση 4% στον αριθμό των πιστωτικών καρτών, οι οποίες ανήλθαν σε 2,6 εκατ. κάρτες στο τέλος του 2016.

Σύμφωνα με την έκθεση της TτΕ, «η εξέλιξη αυτή συνδέεται άμεσα με την αρνητική οικονομική συγκυρία και την αντίστοιχη αδυναμία κατόχων καρτών να ανταποκριθούν στους μηνιαίους λογαριασμούς των πιστωτικών καρτών τους, με αποτέλεσμα είτε τη μη χρήση και την επιστροφή των καρτών στους εκδότες είτε την καταγγελία των συμβάσεων και την απενεργοποίηση των καρτών από τους ίδιους τους εκδότες».

Όπως επισημαίνεται, «κατόπιν της σημαντικής αύξησης του αριθμού των καρτών πληρωμών, η οποία καταγράφηκε μεταξύ β΄ και α΄ εξαμήνου του 2015 (μεταβολή +11,26%), προκειμένου οι συναλλασσόμενοι να ανταποκριθούν στις νέες συνθήκες διενέργειας των πληρωμών, παρατηρείται έκτοτε σταδιακή εξομάλυνση στον ρυθμό της έκδοσής τους. Πιο συγκεκριμένα, η μεταβολή μεταξύ α΄ εξαμήνου 2016 και β΄ εξαμήνου 2015 κυμάνθηκε στο +3%, ενώ ο αριθμός των καρτών το β΄ εξάμηνο του 2016 αυξήθηκε κατά 1,8% συγκριτικά με το α΄ εξάμηνο του ίδιου έτους».

Σύμφωνα με την TτΕ, η οποία συμπεριλαμβάνει στις μετρήσεις της και τις αναλήψεις (ενώ τα μεγέθη που αναφέρονται στην εισαγωγή αφορούν τις αγορές με κάρτες), η μέση αξία συναλλαγών ανά κάρτα μειώθηκε κατά 1% σε 3.704 ευρώ το 2016 από 3.742 ευρώ το 2015. Περαιτέρω, η μέση αξία συναλλαγών ανά χρεωστική κάρτα παρουσίασε μείωση κατά 3% σε 4.066 ευρώ από 4.188 ευρώ, ενώ η μέση αξία συναλλαγών ανά πιστωτική κάρτα αυξήθηκε κατά 7% σε 1.995 ευρώ από 1.862 ευρώ το 2015. H αύξηση της μέσης αξίας ανά πιστωτική κάρτα αποδίδεται κυρίως στη δυνατότητα εξόφληση των φορολογικών υποχρεώσεων φυσικών και νομικών προσώπων μέσω πιστωτικών καρτών και με τη χρήση μηνιαίων άτοκων δόσεων το 2016.

Τέλος, σε ό,τι αφορά τη μέση αξία ανά συναλλαγή καταγράφηκε πτώση της κατά 22% και κυμάνθηκε σε 108 ευρώ από 140 ευρώ το 2015, με τα στελέχη της TτΕ να θεωρούν πως από «τη σημαντική αύξηση του συνολικού αριθμού συναλλαγών συγκριτικά με την αύξηση της συνολικής αξίας των συναλλαγών, συμπεραίνεται ότι οι κάρτες χρησιμοποιούνται πλέον και για μεγάλο αριθμό πληρωμών μικρής αξίας».

Τα στοιχεία της Τράπεζας της Ελλάδος δείχνουν, επίσης, πως τα περιστατικά απάτης με κάρτες, είναι εξαιρετικά περιορισμένα και σε καμία περίπτωση δεν συνδέονται με την επιφυλακτικότητα των καταναλωτών.

Οι Έλληνες όταν αγοράζουν από ηλεκτρονικό κατάστημα προτιμούν – σε ποσοστό περί το 65% των συναλλαγών – να πληρώνουν με αντικαταβολή παρά με πιστωτική ή άλλη κάρτα. Στην TτΕ επισημαίνουν πως «ο δείκτης της έντασης της απάτης, που αφορά στην αναλογία των περιστατικών απάτης και της αντίστοιχης αξίας τους προς τον αριθμό και την αξία των συναλλαγών με κάρτες, παρέμεινε σταθερός στο 0,01%, αναλογώντας σε 1 ευρώ αξίας απάτης ανά 10.000 ευρώ αξία συναλλαγών. Στα περιστατικά απάτης, ο δείκτης κυμάνθηκε στο επίπεδο του 0,01% όπως τα προηγούμενα έτη, αναλογώντας σε μία συναλλαγή απάτης ανά 8.000 συναλλαγές.

Βεβαίως, από την ανάλυση της απάτης ανά τύπο συναλλαγής με κάρτες πληρωμών προκύπτει πως στις εξ αποστάσεως (card not present) συναλλαγές μέσω Διαδικτύου ή ταχυδρομείου/τηλεφώνου εκδηλώνονται τα περισσότερα περιστατικά απάτης. Η περαιτέρω ανάλυση των περιστατικών απάτης στις εξ αποστάσεως συναλλαγές «κατέδειξε πως τα περιστατικά αυτά αφορούσαν διαδικτυακές συναλλαγές αγορών προϊόντων σε εμπόρους του εξωτερικού με κάρτες που έχουν εκδοθεί στην Ελλάδα».

Κι όμως υπάρχουν καθυστερήσεις 

Στην αγορά επισημαίνουν πως μολονότι οι πολίτες έχουν ανταποκριθεί και αυξάνουν καθημερινά τη χρήση καρτών με υψηλά ποσοστά, οι υπόχρεες επιχειρήσεις εγκατέστησαν POS, η Ανεξάρτητη Αρχή Δημοσίων Εσόδων (ΑΑΔΕ) και το Υπουργείο Οικονομικών δεν έχουν εφαρμόσει ακόμη, αν και έχουν περάσει δέκα μήνες, τον νόμο 4446 του 2016, «με εξαιρετικά αρνητικές συνέπειες στα δημόσια έσοδα, αλλά και τη σταθερότητα του χρηματοπιστωτικού συστήματος». Εξαιτίας των καθυστερήσεων στην πλήρη εφαρμογή του νόμου «αφήνει ανεξέλεγκτες πολλές επιχειρήσεις και αλλοδαπούς παρόχους κατά την πραγματοποίηση συναλλαγών».

Μέχρι σήμερα εκκρεμεί η εφαρμογή δεκάδων διατάξεων του συγκεκριμένου νόμου μεταξύ των οποίων περιλαμβάνονται:

• Η ΑΑΔΕ με δική της ευθύνη δεν έχει ακόμη ολοκληρώσει τις τεχνικές διαδικασίες και διασυνδέσεις που προβλέπει το Άρθρο 71, παρ.1 (διασύνδεση με ΣΜΤΛ &ΛΠ) ώστε όλοι οι πάροχοι υπηρεσιών πληρωμών (εγχώριοι και κυρίως οι αλλοδαποί) να τροφοδοτούν με στοιχεία συναλλαγών των επιχειρήσεων. Συνεπώς ένα μεγάλο μέρος των συναλλαγών παραμένει ακόμη χωρίς καταγραφή και διασταύρωση, όπως άλλωστε ήταν ο σκοπός του νόμου, με προφανή αρνητική επίπτωση στα δημόσια έσοδα.

• Η ΑΑΔΕ δεν έχει δημιουργήσει ούτε το προβλεπόμενο μητρώο, ούτε τις απαραίτητες διαδικασίες που προβλέπει το Άρθρο 71. παρ. 2, του Ν. 4446/2016 ώστε να καταχωρίζονται και να γνωρίζει ποιες επιχειρήσεις συνεργάζονται με ποιους παρόχους υπηρεσιών πληρωμών (εγχώριους και αλλοδαπούς). Ως αποτέλεσμα, υπάρχουν πληροφορίες (ιδιαιτέρως σε τουριστικές περιοχές) για πλήρως ανεξέλεγκτη χρήση συσκευών POS από αλλοδαπούς παρόχους, που εκκαθαρίζουν παρανόμως όλες τις εισπράξεις συναλλαγών από κάρτες εξωτερικού απευθείας στο εξωτερικό, σπάζοντας πρακτικά τα capital controls.

• Σε αντίθεση με τα προβλεπόμενα στο Άρθρο 71, παρ. 3 του Ν. 4446/2016, το Υπουργείο Οικονομικών και η Τράπεζα της Ελλάδος, δεν έχουν σταματήσει την παράνομη είσπραξη για λογαριασμό τρίτων (με μετρητά και κάρτες) που πραγματοποιούν παρανόμως σημεία λιανικής που ΔΕΝ είναι Αντιπρόσωποι Ιδρυμάτων Πληρωμών και Ιδρυμάτων Ηλεκτρονικού Χρήματος. Ως αποτέλεσμα, δημιουργούνται πολλαπλά κρούσματα απάτης εις βάρος των καταναλωτών από τέτοια σημεία είσπραξης, που λειτουργούν παρανόμως ως σημεία εξόφλησης λογαριασμών των τραπεζών. Σημειωτέον ότι όπως επισημαίνει και ο ν.3862/2010 και ο ν.4446/2017 , δεν υφίσταται έννοια Αντιπροσώπου τράπεζας.

• Το Υπουργείο Οικονομικών, ενώ έχει την υποχρέωση σταδιακής υποχρεωτικής εφαρμογής της εγκατάστασης μέσων αποδοχής καρτών σε όλες τις κατηγορίες επιχειρήσεων εντός τριετίας, εν τούτοις μετά την εφαρμογή του πρώτου κύματος (βάσει ΚΑΔ) που ολοκληρώθηκε στις 28/7/2017 δεν έχει ενεργοποιήσει πρόσθετες εγκυκλίους ώστε να επεκταθεί η χρήση και σε άλλους κρίσιμους τομείς της οικονομίας.

• Το Υπουργείο Οικονομικών δεν έχει εφαρμόσει το Άρθρο 65 του νόμου, που απαγορεύει την είσπραξη για λογαριασμών τρίτων με κάρτες και μετρητά, εφόσον η επιχείρηση που εισπράττει δεν είναι Πάροχος Υπηρεσιών Πληρωμών. Ήτοι, η κυβέρνηση καλείται κάθε φορά να νομοθετεί ξεχωριστά για κάθε πλατφόρμα (AirBnB, Uber κ.λπ.) ενώ θα μπορούσε να εξασφαλίσει τα δημόσια έσοδα και την καταγραφή και διασταύρωση των συναλλαγών σε όλες τις πλατφόρμες που αφορούν σε εστίαση, διαμονή, μετακινήσεις, ηλεκτρονικό εμπόριο κλπ. χωρίς να δημιουργήσει οποιαδήποτε πρόσθετη αναστάτωση στην αγορά και στις πλατφόρμες, απλά εφαρμόζοντας το Άρθρο 65, παρ. 2 του ν. 4446/2016 που είναι ήδη σε ισχύ.