Η διεθνής κρίση πλήττει σημαντικά τις ελληνικές βιομηχανίες μετάλλων, καθώς ο κλάδος είναι σε μεγάλο βαθμό εξωστρεφής. Αν και η μεταποίηση βασικών μετάλλων συνεισφέρει μόνο το 0,5% του ΑΕΠ το 2007, καλύπτει το 15% της αξίας των εξαγωγών σε αγαθά, καθώς περισσότερο από το ½ της συνολικής παραγωγής εξάγεται (κυρίως στη Βουλγαρία, την Ιταλία, τις Η.Π.Α. και την ΠΓΔΜ).

Οι διεθνείς τιμές των μετάλλων στο διάστημα Μάρτιος 2008-Μάρτιος 2009, μειώθηκαν κατά 60% - με την ελληνική μεταλλουργία να έχει δυνατότητα μόνο μερικής αντιστάθμισης της επίδρασης στα περιθώρια κέρδους. Παράλληλα, οι κύριες πηγές ζήτησης – οι κατασκευές και η μεταποίηση – διανύουν περίοδο σημαντικών διορθώσεων.

Πέρα από τους παραπάνω κοινούς προσδιοριστικούς παράγοντες, η βιομηχανία κάθε μετάλλου αντιμετωπίζει ξεχωριστές προκλήσεις:

* Οι βιομηχανίες χάλυβα εξαρτώνται από την εισαγωγή πρώτων υλών, την έλλειψη συμβολαίων αντιστάθμισης κινδύνου και τη χαμηλή ανταγωνιστικότητα (κυρίως λόγω έλλειψης (i) οικονομιών κλίμακας και (ii) εξειδικευμένων προϊόντων υψηλού περιθωρίου κέρδους). 

*  Οι επιχειρήσεις αλουμινίου πιέσθηκαν από την κρίση στον τομέα της αυτοκινητοβιομηχανίας (λόγω του εξαγωγικού τους χαρακτήρα). Επιπλέον, η παραγωγή αλουμινίου επλήγη από τις υψηλότερες τιμές ηλεκτρικής ενέργειας. 

*  Ο κλάδος του χαλκού χαρακτηρίζεται από πιέσεις υποκατάστασης από φθηνότερα υλικά.

Σε αυτό το πλαίσιο, η μελέτη μας εστιάζει αρχικά στην εκτίμηση των προσδιοριστικών παραγόντων της πορείας των διεθνών τιμών και της ζήτησης για βασικά μέταλλα.

Βάσει των προβλέψεων μας για την πορεία των δύο αυτών μεγεθών μέχρι το 2012, εκτιμάμε την χρηματοοικονομική εικόνα της ελληνικής μεταλλουργίας τα επόμενα χρόνια.

Στη συνέχεια, αναφερόμαστε στη σημασία των θυγατρικών του εξωτερικού για την υγεία των ελληνικών ομίλων βασικών μετάλλων. Τέλος, παρουσιάζουμε κάποιες μακροπρόθεσμες ευκαιρίες για την περαιτέρω ανάπτυξη του κλάδου.

Οι διεθνείς τιμές των μετάλλων είναι υψηλότερα από το σημείο ισορροπίας τους
Η ανάλυσή μας υποδηλώνει ότι ο βασικός προσδιοριστικός παράγοντας της τιμής των μετάλλων είναι το επίπεδο υπερβάλλουσας ζήτησης της διεθνούς οικονομίας.

Μία άνοδος της ζήτησης αυξάνει τις τιμές των μετάλλων, καθώς οι παραγωγοί αναγκάζονται στην εξόρυξη κοιτασμάτων πιο υψηλού κόστους (αντίστοιχα, σε συνθήκες χαμηλής ζήτησης χρησιμοποιούν μόνο τους οικονομικότερους πόρους παραγωγής). Σημειώνουμε ότι το υψηλό μερίδιο της Κίνας στη ζήτηση βασικών μετάλλων (στο 30%-40% το 2009 από περίπου 10% το 1995) καθιστά την επίδραση της οικονομικής ανάπτυξης της Κίνας κρίσιμη για την πορεία των διεθνών τιμών.

Βάσει των προβλέψεών μας για αυτούς τους παράγοντες, εκτιμούμε ότι οι τιμές του χάλυβα και του χαλκού βρίσκονται υψηλότερα από το σημείο ισορροπίας τους κατά το τρίτο τρίμηνο του 2009.

Η συγκέντρωση αποθεμάτων από την Κίνα και τα μέτρα στήριξης της κατασκευαστικής δραστηριότητας (κυρίως στην Κίνα) φαίνεται να είναι οι βασικοί παράγοντες που διατηρούν βραχυπρόθεσμα τις τιμές υψηλότερα από τα επίπεδα που δικαιολογούνται από την πραγματική παγκόσμια ζήτηση – με το βαθμό απόκλισης ωστόσο να περιορίζεται σταδιακά, με αποτέλεσμα οι τιμές το 2010 να είναι κ.μ.ο. 15%-20% χαμηλότερες σε σχέση με το τρίτο τρίμηνο του 2009.

Στη συνέχεια, η ανάκαμψη της παγκόσμιας οικονομίας θα οδηγήσει σταδιακά μέχρι το 2012 τις τιμές βασικών μετάλλων κοντά στα επίπεδα του 2006. Τέλος, οι διεθνείς τιμές του αλουμινίου εκτιμάται ότι θα παραμείνουν κοντά στα επίπεδα του τρίτου τριμήνου 2009 μέχρι τα τέλη του πρώτου εξαμήνου του 2010 (καθώς οι τρέχουσες τιμές είναι κοντά στο επίπεδο ισορροπίας). Στη συνέχεια, εκτιμάται ήπια ανοδική πορεία των τιμών κατά 6%-7% ετησίως μέχρι το 2012, όπου θα επιστρέψουν κοντά στα επίπεδα του 2006.

Η εγχώρια ζήτηση της ελληνικής βιομηχανίας μετάλλων περιορίζεται από την αναιμική κατασκευαστική δραστηριότητα…

Υπό την παγκόσμια πίεση της αναιμικής ζήτησης, η παραγωγή του κλάδου βασικών μετάλλων στην Ελλάδα μειώθηκε κατά 8,8% το 2008 και 23,8% το πρώτο εξάμηνο του 2009 (σε σχέση με μία μέση ετήσια αύξηση της τάξης του 10,3% κατά την περίοδο 2000-2007). Ο περιορισμός της παραγωγής των μετάλλων αντανακλά σε μεγάλο βαθμό την πτωτική πορεία της κατασκευαστικής δραστηριότητας (η οποία απορροφά τα 2/3 της παραγωγής).

Όσον αφορά την ιδιωτική κατασκευαστική δραστηριότητα στην Ελλάδα, ο όγκος νέων οικοδομών μειώθηκε κατά 26,5% το πρώτο εξάμηνο του 2009 σε σχέση με το αντίστοιχο διάστημα του 2008. Οι προοπτικές του κλάδου ιδιωτικών κατασκευών στη χώρα μας, αν και βραχυπρόθεσμα είναι δυσοίωνες, αναμένεται να αποκτήσουν δυναμική μετά το 2010 – όταν θα έχει περιορισθεί το απόθεμα αδιάθετων κατοικιών.
 
Επίσης, σημειώνεται ότι η δημόσια κατασκευαστική δραστηριότητα με βάση τις δημοπρασίες δημοσίων έργων (αξίας €2-100 εκ.) εμφανίζεται ελαφρά ανοδική το πρώτο εξάμηνο του 2009 σε σχέση με το αντίστοιχο διάστημα του 2008 (€1,2 δισ. έναντι €0,95 δισ.), ενώ τα έργα από το ΕΣΠΑ 2007-2013 αναμένεται να δώσουν περαιτέρω δυναμική στον κλάδο.

… και η εξωτερική ζήτηση από την επιβράδυνση της διεθνούς οικονομίας και την χαμηλή ανταγωνιστικότητα κυρίως των σιδηρούχων μετάλλων

Η διεθνής επιβράδυνση της ζήτησης επηρέασε επίσης τις εξαγωγές του κλάδου βασικών μετάλλων, οι οποίες το πρώτο τετράμηνο του 2009 σημείωσαν πτώση 13% σε όρους όγκου συγκριτικά με το αντίστοιχο διάστημα του 2008. Πέρα από τις κυκλικές πιέσεις στη ζήτηση, επισημαίνονται και δομικές πιέσεις στον κλάδο. Συγκεριμένα, η απώλεια μεριδίου αγοράς στις αναπτυγμένες ευρωπαϊκές χώρες κυρίως όσον αφορά το χάλυβα υποδηλώνει προβλήματα ποιότητας και άρα δυνατοτήτων επέκτασης. Ακόμα πιο ανησυχητική είναι η αύξηση του μεριδίου των εισαγωγών στην εγχώρια φαινομενική κατανάλωση (70% το 2008 από 50% το 2000).

Η βιομηχανική παραγωγή μετάλλων ανακάμπτει μέσα στο 2010

Από την παραπάνω ανάλυση προκύπτει ότι οι κύριοι προσδιοριστικοί παράγοντες της ζήτησης μετάλλων στην Ελλάδα είναι η κατασκευαστική δραστηριότητα και η ανάπτυξη των μεγαλύτερων εξαγωγικών μας εταίρων. Βάσει των προβλέψεων μας για τους παράγοντες αυτούς, η βιομηχανική παραγωγή το 2009 θα περιοριστεί κατά 15% στο χάλυβα και το αλουμίνιο και 30% στο χαλκό.

Στη συνέχεια, η βιομηχανική παραγωγή βασικών μετάλλων θα ανακάμψει έντονα μέσα στο 2010 (με ρυθμό της τάξης του 10% για χάλυβα και αλουμίνιο και 20% για χαλκό) και στη συνέχεια θα αυξάνεται με μέσο ετήσιο ρυθμό 3%-5% μέχρι το 2012.

Η τάση συγκέντρωσης των ελληνικών εταιρειών έχει οδηγήσει στη δημιουργία ομίλων – μικρού, ωστόσο, μεγέθους για τα ευρωπαϊκά δεδομένα

Συμβατός με τις διεθνείς πρακτικές, ο βαθμός συγκέντρωσης του κλάδου είναι ιδιαίτερα υψηλός και σταθερός διαχρονικά, κυρίως λόγω σημαντικών οικονομιών κλίμακας, μεγάλων επενδύσεων και σχετικά περιορισμένων περιθωρίων κέρδους. Συγκεκριμένα, το περιθώριο μεικτού κέρδους του κλάδου (12% κατά μέσο όρο την τελευταία πενταετία) είναι σχεδόν το ήμισυ του συνόλου της μεταποίησης (20% στο αντίστοιχο διάστημα).

Δεδομένης της έντονης εξωστρέφειας της βιομηχανίας μετάλλων, το 1/3 της παραγωγικής δυναμικότητας των ελληνικών ομίλων μετάλλων είναι εγκατεστημένο στο εξωτερικό, με αρκετές θυγατρικές να βρίσκονται στην περιοχή της Νοτιοανατολικής Ευρώπης (κυρίως στη Ρουμανία και τη Βουλγαρία). Συγκεκριμένα, οι θυγατρικές του εξωτερικού πραγματοποιούν το 35%-50% των συνολικών πωλήσεων του ομίλου και συνεισφέρουν το 35%-65% της λειτουργικής κερδοφορίας.
 
Τα αποτελέσματα της προηγούμενης πενταετίας δείχνουν ότι η ανάπτυξη των ομίλων μέσω θυγατρικών οδήγησε σε εντονότερη ανάπτυξη του κύκλου εργασιών (13% ετησίως σε επίπεδο ομίλων, έναντι 7% σε επίπεδο εταιρειών). Ωστόσο, στα πλαίσια της τρέχουσας δυσμενούς συγκυρίας, οι θυγατρικές των ομίλων φαίνεται να πλήττονται περισσότερο σε σχέση με τις μητρικές εταιρείες. Ειδικότερα, ο κύκλος εργασιών των ομίλων περιορίστηκε κατά 37% το α’ εξάμηνο 2009 σε σχέση με το αντίστοιχο διάστημα του 2008, ενώ η αντίστοιχη μείωση ήταν 32% για τις μητρικές εταιρείες.

Ωστόσο, μια σύγκριση με τους ομίλους της ευρωζώνης δείχνει ότι οι ελληνικοί όμιλοι - κυρίως της βιομηχανίας χάλυβα - υστερούν σε όρους κερδοφορίας. Τα υψηλότερα περιθώρια κέρδους των ευρωπαϊκών ομίλων χάλυβα οφείλονται κυρίως: 

Μέγεθος ομίλων (οικονομίες κλίμακας)
Οι πωλήσεις των ελληνικών ομίλων χάλυβα αντιστοιχούν κ.μ.ο. στο 1/10 των ευρωπαϊκών (εξαιρώντας την ArcelorMittal). Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις μας, η αύξηση του κύκλου εργασιών κατά €1 δις. προσθέτει 0,7 ποσοστιαίες μονάδες στο λειτουργικό περιθώριο κέρδους. 

Καθετοποίηση ομίλων (ορυχεία)
Οι μεγάλοι ευρωπαϊκοί όμιλοι έχουν σχετική αυτάρκεια σε πρώτες ύλες (π.χ. ArcelorMittal περίπου 50% των απαιτήσεων σε σίδηρο). 

Μείγμα προϊόντων
Ορισμένοι ευρωπαϊκοί όμιλοι εστιάζουν σε εξειδικευμένα προϊόντα υψηλού περιθωρίου κέρδους, αποφεύγοντας τον έντονο ανταγωνισμό των τυποποιημένων προϊόντων.

Ανάκαμψη των πωλήσεων την περίοδο 2010-2012

Υπό την επίδραση i) της περιορισμένης ζήτησης, καθώς και ii) της ραγδαίας πτώσης στις διεθνείς τιμές μετάλλων (-60% στο διάστημα Μάρτιος 2008 – Μάρτιος 2009), ο κύκλος εργασιών των εισηγμένων εταιρειών του κλάδου μειώθηκε σημαντικά το πρώτο εξάμηνο του 2009 σε σχέση με την αντίστοιχη περίοδο του 2008 (33% στο χάλυβα, 22% στο αλουμίνιο και 52% στο χαλκό). Συνδυάζοντας τις προοπτικές εξωτερικής και εγχώριας ζήτησης, αναμένουμε τις πωλήσεις να επανακάμψουν κατά την περίοδο 2010-2012 (με μέσο ετήσιο ρυθμό 7%-8% στο χάλυβα και το αλουμίνιο και 15%-20% στο χαλκό).

Η πορεία των διεθνών τιμών επιδρά καθοριστικά στα περιθώρια κέρδους του κλάδου

Το τέλος του ράλι των διεθνών τιμών πλήττει τη βιομηχανία χάλυβα

Ενώ οι τιμές αγοράς και πώλησης ακολουθούν την ίδια πορεία, το γεγονός ότι η αγορά πρώτων υλών και η δημιουργία αποθεμάτων προηγείται χρονικά της πώλησης των τελικών προϊόντων οδηγεί στην αύξηση του μεικτού περιθωρίου κέρδους στην περίπτωση ανοδικών τιμών και τη μείωσή του στην περίπτωση πτωτικών τάσεων.

Ειδικότερα, η συσχέτιση των μεικτών περιθωρίων κέρδους της βιομηχανίας σιδηρούχων μετάλλων με τις αντίστοιχες διεθνείς τιμές αγγίζει το 95%. Δεδομένης της πρόσφατης εισαγωγής του χάλυβα σε διεθνή χρηματιστήρια μετάλλων, η διαθέσιμη αγορά παραγώγων είναι ακόμα ρηχή, με αποτέλεσμα να μην δίνεται στις εταιρείες η δυνατότητα χρήσης συμβολαίων αντιστάθμισης κινδύνου, τα οποία σε ένα βαθμό θα επέτρεπαν τη σταθεροποίηση των περιθωρίων κέρδους.

Συνεπώς, εκτιμούμε ότι το περιθώριο λειτουργικής ζημιάς για το 2009 θα είναι της τάξης του 3% (από 9% κ.μ.ο. την περίοδο 2004-2008). Στη συνέχεια, αναμένουμε ότι η κερδοφορία θα ανακάμψει σταδιακά, ακολουθώντας την αντίστοιχη πορεία των διεθνών τιμών χάλυβα και την αυξανόμενη ζήτηση, με το περιθώριο λειτουργικού κέρδους να επιστρέφει στο 9% το 2012.

Οι επιτυχημένες στρατηγικές hedging θωρακίζουν βραχυπρόθεσμα την κερδοφορία της βιομηχανίας αλουμινίου

Ομοίως με τις βιομηχανίες χάλυβα, το περιθώριο μεικτού κέρδους στον κλάδο αλουμινίου ακολουθεί τις μεταβολές των διεθνών τιμών, καθώς υπάρχει χρονική υστέρηση μεταξύ αγοράς πρώτων υλών και πώλησης του τελικού προϊόντος. Ωστόσο, η δυνατότητα χρήσης συμβολαίων αντιστάθμισης κινδύνου εξομαλύνει τις άνω επιδράσεις και θωρακίζει σε ένα βαθμό την κερδοφορία του κλάδου.

Για παράδειγμα, η πτώση κατά 10% στη διεθνή τιμή αλουμινίου το 2008 μείωσε το περιθώριο μεικτού κέρδους (κατά 4 ποσοστιαίες μονάδες), ενώ μία χαμηλότερη πτώση στην τιμή του χάλυβα (κατά 8%) οδήγησε σε μεγαλύτερη πτώση του περιθωρίου μεικτού κέρδους του κλάδου (κατά 6,3 ποσοστιαίες μονάδες).

Η χρήση συμβολαίων αντιστάθμισης κινδύνου θωρακίζει σε ένα βαθμό την κερδοφορία του κλάδου, με το περιθώριο λειτουργικού κέρδους να είναι της τάξης του 7%-8% τη διετία 2009-2010 και στη συνέχεια να σταθεροποιείται κοντά στο 10% μέχρι το 2012. Σημειώνεται ότι το επίπεδο αυτό είναι χαμηλότερο από του 2005 (όταν ξεπερνούσε το 12%), καθώς η κερδοφορία των εταιρειών παραγωγής αλουμινίου επιβαρύνεται σημαντικά από το κόστος ηλεκτρικής ενέργειας (40% του κόστους πωληθέντων), το οποίο είναι υπερδιπλάσιο σε σχέση με τα επίπεδα του 2005.

Οι χαμηλές τιμές ευνοούν τη βιομηχανία χαλκού

Όσον αφορά την κερδοφορία της βιομηχανίας χαλκού, επισημαίνουμε την πρακτική της σταθεροποίησης του μεικτού κέρδους ανά τόνο, ανεξαρτήτως τιμής πώλησης – μέσω της εφαρμογής εκτεταμένου προγράμματος αντιστάθμισης του κινδύνου μεταβολής των διεθνών τιμών (hedging) όσον αφορά τα αποθέματα αλλά και τις πρώτες ύλες.
 
Σε αυτό το περιβάλλον, η κερδοφορία της εταιρείας βελτιώνεται μόνο όταν αυξάνεται ο όγκος της ζητούμενης ποσότητας. Συνεπώς, οι περίοδοι υψηλών τιμών ουσιαστικά πλήττουν την κερδοφορία του κλάδου, στο βαθμό που δημιουργούνται πιέσεις υποκατάστασης (π.χ. των χαλκοσωλήνων από πλαστικούς), ενώ παράλληλα οι αυξημένες ανάγκες σε κεφάλαια κίνησης (λόγω ανόδου των τιμών πρώτων υλών αλλά και των αποθεμάτων) επιβαρύνουν τις χρηματοδοτικές δαπάνες και περιορίζουν τα περιθώρια καθαρού κέρδους των επιχειρήσεων. Υπό αυτές τις συνθήκες, το περιθώριο λειτουργικού κέρδους εκτιμάται ότι θα ακολουθήσει πτωτική πορεία φθάνοντας από 5% το 2009, στο 7% το 2010 και 6% το 2012 (κοντά στα επίπεδα του 2005).

Ενδεχόμενη μείωση παραγωγής θυγατρικών πλήττει την κερδοφορία των ομίλων

Πέρα από την πορεία των τιμών, ένας ακόμα κρίσιμος παράγοντας όσον αφορά την κερδοφορία των ομίλων είναι η εξέλιξη των θυγατρικών τους στο εξωτερικό. Συγκεκριμένα, σε περίπτωση περιορισμού της παραγωγής των θυγατρικών του εξωτερικού (κυρίως της ΝΑ Ευρώπης όπου είναι πιο ευάλωτες στην κρίση), η κερδοφορία των ομίλων πλήττεται σημαντικά. Ειδικότερα, ενδεχόμενη μείωση της παραγωγής των θυγατρικών κατά 50% περιορίζει το λειτουργικό περιθώριο κέρδους των ομίλων κατά 2-4 ποσοστιαίες μονάδες (πτώση 25%-35%) .
 
Η χαμηλότερη κερδοφορία των μη σιδηρούχων μετάλλων, θα οδηγούσε τους ομίλους σε οριακές καθαρές ζημιές κατά τη διετία 2011-2012 (της τάξης του -0,1% με -0,4%). Οι όμιλοι παραγωγής χάλυβα εκτιμάται ότι θα λειτουργούσαν με χαμηλότερη κερδοφορία, πραγματοποιώντας ωστόσο θετική απόδοση ιδίων κεφαλαίων (άνω του 4%).

Μακροπρόθεσμα παρουσιάζονται νέες ευκαιρίες διαφοροποιημένων προϊόντων

Μακροπρόθεσμα, οι δύο βασικές προκλήσεις είναι (i) οι περαιτέρω συγχωνεύσεις-εξαγορές για επίτευξη οικονομιών κλίμακας όπου οι ελληνικές εταιρείες υστερούν και (ii) η παραγωγή προϊόντων υψηλότερης προστιθέμενης αξίας με στόχο τη βελτίωση της ανταγωνιστικότητας.

Σε κάθε περίπτωση, οι προοπτικές του κλάδου εξαρτώνται από την πορεία των κατασκευών. Καθώς στην Ελλάδα εκτιμάται επιβράδυνση της δημόσιας κατασκευαστικής δραστηριότητας, οι βιομηχανίες είναι σημαντικό να στραφούν σε εξαγωγές – κυρίως προς βαλκανικές χώρες, όπου οι κατασκευές έχουν σημαντικά περιθώρια ανάπτυξης. Πέρα από αυτό, υπάρχουν και άλλες αξιοσημείωτες δυνατότητες επέκτασης: 

Χάλυβας: αντισεισμικοί θώρακες και προεντεταμένος χάλυβας, χαλυβδοσωλήνες για μεταφορά ενέργειας
Αλουμίνιο: πλαίσια και μετατροπείς εναλλασσομένου ρεύματος για φωτοβολταϊκά 
Χαλκός: καλώδια για ενεργειακά έργα

Το πλήρες κείμενο της ειδικής μελέτης της Εθνικής Τράπεζας της Ελλάδος για τη βιομηχανία βασικών μετάλλων μπορεί να ανευρεθεί στην ειδική ιστοσελίδα: http:/www.nbg.gr/Ανακοινώσεις-Εκδόσεις/Δημοσιεύματα-Εκδόσεις/ Κλαδικές Μελέτες