Στην εποχή της οικονομίας της γνώσης και των δημογραφικών προβλημάτων, ο πιο πολύτιμος πόρος είναι οι νέοι. Για να το πούμε με μια φράση, χρειάζονται «περισσότερα και καλύτερα μυαλά».
Ειδικά σε μια χώρα όπως η Ελλάδα, που δεν έχει ισχυρές πρωτογενείς πλουτοπαραγωγικές πηγές, κι από την άλλη διαθέτει έναν από τους μεγαλύτερους δείκτες υπογεννητικότητας παγκοσμίως, δύσκολα θα μπορούσε να βρει κάποιος πιο σημαντική «στρατηγική» επένδυση.
Το πρόβλημα γίνεται ολοένα και μεγαλύτερο. Ενδεικτικά, οι γεννήσεις τα τελευταία χρόνια είναι σχεδόν οι μισές από τους θανάτους, σε ετήσια βάση, ενώ μέσα στην πενταετή περίοδο 2019-2023 αυτό το έλλειμμα γεννήσεων, οι «απώλειες» σε μέγεθος πληθυσμού δηλαδή, έφτασαν σχεδόν τις 300.000.
Κι όμως όπως δείχνουν τα στοιχεία, ακόμη και αυτό το περιορισμένο νέο δυναμικό, σε σχέση με παλαιότερες εποχές, το χαραμίζουμε. Τα εκπαιδευτικά αποτελέσματα, όπως κρίνονται σε διάφορους διεθνείς διαγωνισμούς με κορυφαίο αυτόν της PISA, είναι απογοητευτικά. Τα παιδιά μας εθίζονται στην ανούσια παπαγαλία, ενώ ακόμη και οι επιδόσεις στις στρεβλές πανελλαδικές εξετάσεις, για την εισαγωγή σε ΑΕΙ δεν είναι ενθαρρυντικές, ειδικά τα τελευταία χρόνια.
Ταυτόχρονα, όπως ξέρουν καλύτερα από όλους οι γονείς, η νεανική παραβατικότητα και εγκληματικότητα έχει εκτοξευθεί κατακόρυφα, με τις εθιστικές ουσίες, σε παλιές και νεότερες μορφές, να κάνουν θραύση παντού, ακόμη και στα πιο ακριβά ιδιωτικά σχολεία.
Όλα αυτά δεν είναι άσχετα βέβαια με το κοινωνικοοικονομικό περιβάλλον, τη βαριά κρίση που μεσολάβησε, τα «πρότυπα» που αναπαράγονται στη μουσική υποκουλτούρα και τα social media, την υποχώρηση των αξιών έναντι του «γρήγορου χρήματος», την κατάπτωση των θεσμών, τις ανισότητες, την αβεβαιότητα και το άγχος για το μέλλον.
Ποια είναι όμως η αντίδραση της πολιτείας;
Στο κατά γενικό ομολογία εξαιρετικά κρίσιμο δημογραφικό ζήτημα, θα περίμενε κάποιος ένα συστηματικό διάλογο μεταξύ των πολιτικών κομμάτων, της κυβέρνησης, της επιστημονικής κοινότητας και των κοινωνικών εταίρων. Την απαραίτητη διαβούλευση προκειμένου να βρεθεί συναίνεση, για λύσεις που από τη φύση τους, υπερβαίνουν κατά πολύ τους εκλογικούς κύκλους.
Αντ’ αυτού, προ ημερών ανακοινώθηκε ένα κυβερνητικό πρόγραμμα με τίτλο «Εθνικό Σχέδιο Δράσης για το Δημογραφικό», το οποίο υποτίθεται ότι αποτελεί μια «ολιστική προσέγγιση» περιλαμβάνοντας μεταξύ άλλων την επαγγελματική εκπαίδευση, αλλά και τη γήρανση του πληθυσμού. Όλα σε ένα.
Στην πραγματικότητα έχει ένα και μόνο πλεονέκτημα. Σίγουρα είναι καλύτερο από το σχεδόν τίποτα του παρελθόντος. Δεν παύει όμως να είναι μια γενικόλογη παρουσίαση, ενώ ιδιαίτερη σημασία έχουν τα ποσά που τη συνοδεύουν. Διότι κακά τα ψέματα, το πόσο σημαντικό θεωρεί κάποιο πρόβλημα ένα κράτος φαίνεται κυρίως από τους πόρους που επενδύει για την αντιμετώπιση του. Για παράδειγμα, μία φρεγάτα Belhara για να κατασκευαστεί έχει κόστος περίπου 1 δισ. ευρώ, κι αγοράσαμε τελικά τέσσερεις.
Το σύνολο του υποπρογράμματος για την καταπολέμηση της υπογεννητικότητας και την ενίσχυση της οικογένειας, συνοδεύεται από δαπάνες μόλις 280 εκατ. ευρώ ετησίως. Σταγόνα στον ωκεανό όταν το ετήσιο χάσμα μεταξύ γεννήσεων και θανάτων, για να φτάσουμε απλώς σε επίπεδο ισορροπίας, κινείται στις 60.000 γεννήσεις!
Σκεφτείτε απλώς ότι κατόπιν των νέων μέτρων, για οικογένεια με ετήσιο εισόδημα 15.250 ευρώ που έχει 4 παιδιά, το μηνιαίο επίδομα ανά παιδί θα είναι περίπου… 65 ευρώ και για οικογένεια με τρία παιδιά στα 60 ευρώ.
Ομοίως, για το θέμα της νεανικής παραβατικότητας, ένα πολυπαραγοντικό και δυσεπίλυτο πρόβλημα, που επίσης απαιτεί μελέτη και συναίνεση, θέση της κυβέρνησης φαίνεται να είναι ότι η λύση βρίσκεται περίπου αποκλειστικά στην αύξηση των ποινών για παραβάτες και γονείς. Την εξέφρασε γλαφυρά από τηλεοράσεως ο σχεδόν 70χρονός υπουργός Δικαιοσύνης, Γιώργος Φλωρίδης, μιλώντας για τα «παιδαγωγικά» χαστούκια που έτρωγε στο Σταυροχώρι του Κιλκίς, από δασκάλους και γονείς, πριν από… 55-60 χρόνια.
Όσο για το μείζον θέμα των social media, σε σχέση με τους νέους, ο πρωθυπουργός το παρέπεμψε κανονιστικά στη Κομισιόν, όπως πράττει και με σειρά άλλων θεμάτων. Λησμονώντας ίσως ότι πέρα από όσα όντως μπορεί να κάνει μόνο η Ευρώπη (σε θέματα όπως οι αλγόριθμοι που χρησιμοποιούνται) υπάρχουν και ρυθμίσεις που μπορεί να υιοθετήσει η Ελλάδα, όπως τα αυξημένα όρια ηλικίας με ταυτοποίηση, η υποχρεωτική γονική συναίνεση και άλλα πολλά.
Ίσως για ένα μέρος του πολιτικού συστήματος, το σημαντικότερο εμπόδιο στην αντιμετώπιση προβλημάτων, όπως το δημογραφικό και η νεανική εγκληματικότητα, να είναι και ιδεολογικό.
Σε μεγάλο βαθμό τα προβλήματα αυτά έχουν ανακύψει ως αποτέλεσμα της «προόδου», έννοιας που έχουμε πρακτικά-και λανθασμένα- ταυτίσει με τη διαρκή βελτίωση. Κατά κάποιο τρόπο έφτασαν να θεωρούνται φαινόμενα σχεδόν αναπότρεπτα. Συμβαίνουν άλλωστε στις περισσότερες ανεπτυγμένες χώρες. Οπότε δεν υπάρχει λόγος μια κυβέρνηση, που πάντα κοιτά την επανεκλογή της. να δαπανά ιδιαίτερο κεφάλαιο σε αυτά, «ματαιοπονώντας». Αρκεί να δείχνει ότι κάτι κάνει.
Όμως, όσο παράλογο είναι να αναμένουμε αποτελέσματα, επιχειρώντας την επιστροφή στην εποχή του χωροφύλακα, που φαίνεται να προμοτάρει ο κ. Φλωρίδης, άλλο τόσο είναι και να παραγνωρίζουμε ότι οι επιπτώσεις που έχουν ήδη το δημογραφικό και η αυξανόμενη αλλοτρίωση της νεολαίας, θα γίνουν πολύ βαρύτερες στο όχι και τόσο μακρινό μέλλον. Κάνοντας την κοινωνία μας ακόμη πιο δυσλειτουργική.
Και πτωχότερη.