Λίγους μήνες μετά την έναρξη του πολέμου στην Ουκρανία, είχαμε γράψει για τα μαθήματα που πρέπει να πάρει η χώρα μας, μαθήματα που ισχύουν ακόμη περισσότερο σήμερα, αλλά δεν φαίνεται να έχουν γίνει πλήρως αντιληπτά από το πολιτικό σύστημα.
Λίγο αργότερα, εξηγήσαμε γιατί ο πόλεμος στην Ουκρανία καίει την Ελλάδα ενισχύοντας τον απανταχού «αναθεωρητισμό», ενώ πέρυσι τον Ιούλιο, καθώς ακόμη ήταν σε εξέλιξη η «μεγάλη ουκρανική αντεπίθεση» που απέτυχε και πριν υπάρξει οποιαδήποτε υποψία για ανάφλεξη στη Μέση Ανατολή, είχαμε σημειώσει ότι «τα κακά μαντάτα από την Ουκρανία» δεν αφήνουν ιδιαίτερα περιθώρια αισιοδοξίας για τον ελληνοτουρκικό διάλογο.
Κατόπιν και της ανάφλεξης στο Ισραήλ, κι ενώ η κατάσταση στην Ουκρανία πηγαίνει από το κακό στο χειρότερο για τη Δύση, η τάση αυτονόμησης του Ερντογάν από την τροχιά της δυτικής συμμαχίας βαίνει αυξανόμενη, όπως προκύπτει από τη στάση του απέναντι στο Ισραήλ, υπέρ της Χαμάς.
Αυτή η τάση πιστοποιείται και από την αιφνιδιαστική αναβολή της συνάντησής του με τον πρόεδρο Μπάιντεν, λίγες μέρες πριν την προγραμματισμένη πραγματοποίησή της, με αντικείμενο που οι πληροφορίες έλεγαν ότι αφορούσε τον εξοπλισμό της Τουρκίας με νέα F-16 κι άλλα σημαντικά θέματα.
Οι εξελίξεις εύλογα προβληματίζουν την ελληνική πολιτική ηγεσία, που προσπαθεί να διατηρήσει το κλίμα ηρεμίας στις ελληνοτουρκικές σχέσεις, καθώς εισάγουν νέα στοιχεία, οι συνέπειες των οποίων, δεδομένης και της πολιτικής ιδιοσυγκρασίας του Τούρκου ηγέτη, είναι πολύ δύσκολο να προβλεφθούν.
Υπάρχουν όμως κάποια δεδομένα που πρέπει να επισημανθούν.
Το πρώτο και κυριότερο σε αυτή τη φάση είναι ότι η ανάφλεξη στη Μέση Ανατολή έχει εκτοξεύσει τη στρατηγική σημασία της Τουρκίας. Επί δεκαετίες η συγκεκριμένη χώρα των πάνω από 80 εκατ. κατοίκων με τις πολυάριθμες Ένοπλες Δυνάμεις έχει αποτελέσει ευμετάβλητο σύμμαχο για τις ΗΠΑ, που όμως έχουν συνηθίσει να μη διαθέτουν πιστούς συμμάχους στην περιοχή, πέραν του Ισραήλ και του κουρδικού στοιχείου, το οποίο όμως έχουν συχνά «πουλήσει» για να μη δυσαρεστήσουν την Τουρκία.
Όσο διαρκεί λοιπόν η απειλή γενικευμένης σύγκρουσης στη Μέση Ανατολή, κάτι που θα κρατήσει όχι απλώς μήνες αλλά ενδεχομένως και χρόνια, οι ΗΠΑ θα κάνουν ό,τι μπορούν για να μη χάσουν την Τουρκία, προς όφελος των αντιπάλων τους. Το πόσο μακριά μπορούν να φτάσουν για να το πετύχουν, παρά τις αντιδράσεις στο Κογκρέσο, μένει να φανεί.
Για όσους δυσκολεύονται ίσως να κατανοήσουν και τη γενικότερη σημασία της Τουρκίας στο τρέχον γεωπολιτικό τοπίο, αντιγράφουμε από πρόσφατο άρθρο υψηλόβαθμων εκφραστών της αμερικανικής στρατηγικής, στο Foreign Αffairs:
«Έξι "ταλαντευόμενα κράτη" θα είναι ιδιαίτερα σημαντικά διεθνώς: Η Βραζιλία, η Ινδία, η Ινδονησία, η Σαουδική Αραβία, η Νότια Αφρική και η Τουρκία είναι όλες μεσαίες δυνάμεις με αρκετό συλλογικό γεωπολιτικό βάρος, ώστε οι πολιτικές τους προτιμήσεις να επηρεάσουν τη μελλοντική κατεύθυνση της διεθνούς τάξης».
Το δεύτερο στοιχείο που θα πρέπει να έχουμε υπόψη μας είναι ότι οι συρράξεις στη Μέση Ανατολή και στην Ουκρανία λειτουργούν σε μεγάλο βαθμό ανταγωνιστικά, για τα συμφέροντα των ΗΠΑ. Ανταγωνίζονται όχι μόνο ως δέκτες προσοχής των ομάδων που καθορίζουν πολιτικές και στρατηγικές, αλλά και ως δέκτης πολεμοφοδίων, σε μια περίοδο που η αμυντική βιομηχανία των ΗΠΑ δεν είναι προετοιμασμένη για την παραγωγή των τεράστιων ποσοτήτων που απαιτεί ο σύγχρονος πόλεμος.
Πρόκειται για μια κατάσταση που δεν επιτρέπει «καθαρές λύσεις», ούτε στη μία περίπτωση ούτε στην άλλη. Τουναντίον, στην Ουκρανία καθίσταται ολοένα και περισσότερο προφανές ότι εκτός πολύ σημαντικού απροόπτου, ο πόλεμος είτε θα οδηγηθεί σε συνθηκολόγηση δυσάρεστη για τα δυτικά συμφέροντα είτε θα κρατήσει ακόμη τουλάχιστον 2-3 χρόνια, καθώς υπάρχουν ήδη προβλέψεις δυτικών αναλυτών για συνέχιση της σύρραξης και το 2027!
Ομοίως στο Ισραήλ, όσοι ήθελαν να πιστέψουν σε μια γρήγορη και αποτελεσματική νίκη του, έχουν αντιληφθεί πως όχι μόνο αυτό δεν πρόκειται να συμβεί, αλλά ότι βρισκόμαστε μπροστά στη συνεχή απειλή κλιμάκωσης των εχθροπραξιών, εν μέρει για λόγους που σχετίζονται και με τις εσωτερικές πολιτικές επιδιώξεις της κυβέρνησης Νετανιάχου. Το τελευταίο πράγμα που θα ήθελαν να συμβεί οι Ηνωμένες Πολιτείες είναι να επεκταθεί ο πόλεμος και να έχουν χάσει την Τουρκία.
Σε αυτό το αβέβαιο γεωστρατηγικό περιβάλλον, που ενισχύει τον αναθεωρητισμό, το μόνο ενθαρρυντικό στοιχείο για την Ελλάδα είναι ότι η Τουρκία φαίνεται να έχει σήμερα πολύ μεγαλύτερα συμφέροντα να προωθήσει στην ευρύτερη περιοχή. Γεγονός που καθιστά τις ελληνοτουρκικές διαφορές δευτερεύουσες, τουλάχιστον στον βαθμό που επικρατεί διμερώς η πολιτική της ακινησίας, ως προς την ανάδειξη ή τη διευθέτησή τους.
Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι οι τουρκικές αξιώσεις θα μεταβληθούν ή θα κατευναστούν, όπως φαίνεται άλλωστε και από τις ρητορικές κορώνες που συνεχίζονται από καιρού εις καιρόν, αλλά και την αντίδραση σε οποιαδήποτε ελληνική κίνηση ερμηνεύεται από την άλλη πλευρά ως ενδεχόμενη διατάραξη του status quo.
Αποτελούν άλλωστε αυτές οι επιδιώξεις, πάγια έκφραση της τουρκικής πολιτικής προ Ερντογάν και πιθανότατα θα συνεχίσουν να είναι και μετά τον Ερντογάν. Εμείς οφείλουμε να είμαστε σωστά προετοιμασμένοι. Πολιτικά, διπλωματικά και στρατιωτικά, χωρίς να τρέφουμε φρούδες ελπίδες.