Το νέο έτος έρχεται με μεγάλες προσδοκίες αλλά και εξίσου σοβαρές ανησυχίες, σε διεθνές επίπεδο. Οι προσδοκίες αφορούν περισσότερο οικονομικά θέματα, με επίκεντρο την ανάπτυξη, τον πληθωρισμό και τα επιτόκια, ενώ οι ανησυχίες, γεωπολιτικά ζητήματα με κύρια εστία τη σύγκρουση μεταξύ της Δύσης και των αποκαλούμενων «αναθεωριστών», στην οποία όμως πολύ σημαντικό ρόλο παίζει η στάση των υπόλοιπων, λιγότερο ή περισσότερο «ουδέτερων» κρατών, που αποκαλούμε πλέον «Παγκόσμιο Νότο».
Από το τι θα συμβεί σε αυτά τα μέτωπα εξαρτάται εν πολλοίς και η πορεία των εξελίξεων στην Ελλάδα, η οποία, όπως έχουμε τονίσει και σε προηγούμενα σημειώματα, απηχώντας την άποψη παραγόντων της αγοράς, διαθέτει πολιτική σταθερότητα αλλά και θετική οικονομική τάση, με αποτέλεσμα να κινδυνεύει πλέον περισσότερο από εξωγενείς παρά από ενδογενείς παράγοντες.
Αυτό που ενδεχομένως διαφεύγει από ορισμένους αναλυτές, εξαιτίας της περιορισμένης επίδρασης των γεωπολιτικών παραγόντων στις οικονομικές εξελίξεις, επί πολλές δεκαετίες, είναι ότι το 2024 ίσως αποδειχθεί η χρονιά κατά την οποία πολιτικές και γεωπολιτικές εξελίξεις θα έχουν απολύτως καθοριστική επίδραση στις οικονομίες και τις αγορές. Ακολουθώντας μια τάση που εκδηλώθηκε με επίκεντρο την Ευρώπη το 2022 αλλά και το τρέχον έτος.
Εκτός σημαντικού απροόπτου, κορυφαίο γεγονός του 2024 με παγκόσμιες πολιτικές, γεωπολιτικές και οικονομικές προεκτάσεις θα είναι η εκλογή νέου προέδρου στις ΗΠΑ. Τυχόν νέα εκλογή του Ντόναλντ Τραμπ (που προηγείται σταθερά στις δημοσκοπήσεις, τόσο έναντι των εσωκομματικών αντιπάλων του όσο και του προέδρου Τζο Μπάιντεν) εκτιμάται ότι θα προκαλέσει σημαντική στροφή στη διεθνή πολιτική των Ηνωμένων Πολιτειών, ενδεχομένως και στη λειτουργία της αμερικανικής δημοκρατίας. Ωστόσο, απρόβλεπτες εσωτερικές συνέπειες μπορεί να προκύψουν και στην περίπτωση που παρεμποδιστεί η υποψηφιότητά του με δικαστικά μέσα, καθώς η χώρα έχει κυριολεκτικά διχαστεί γύρω από το πρόσωπό του.
Στην Ευρώπη, περισσότερο κρίσιμη από οποιαδήποτε άλλη φορά είναι η εκλογή του Ευρωκοινοβουλίου, καθώς η ακροδεξιά βρίσκεται σε εντυπωσιακή άνοδο σε πολλές χώρες της Ευρώπης. Εφόσον οι τάσεις επιβεβαιωθούν, είναι πιθανό ότι θα ξεκινήσει μια διαδικασία αλλαγής της ευρωπαϊκής στάσης, σε σειρά θεμάτων που συγκροτούν με παραπλήσιο τρόπο την «ατζέντα» της απανταχού ευρωπαϊκής ακροδεξιάς.
Κύριος αλλά όχι μόνος άξονας αυτών των αλλαγών, το μεταναστευτικό, αφού επιπτώσεις μπορεί να υπάρξουν σε πολλά ακόμη θέματα, από το Ουκρανικό μέχρι την καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής και τη διεύρυνση της ΕΕ.
Οι σοβαροί κίνδυνοι στα γεωπολιτικά μέτωπα
Σε καθαρά γεωπολιτικό επίπεδο κυριαρχούν οι εξελίξεις σε Ισραήλ και Ουκρανία, με φόντο την ολοένα εντονότερη αντιπαράθεση μεταξύ ΗΠΑ και Κίνας, στον γεωοικονομικό τομέα και προβαλλόμενο διακύβευμα την ανεξαρτησία της Ταϊβάν.
Δυστυχώς, οι εξελίξεις στα συγκεκριμένα μέτωπα προδιαθέτουν για δυσάρεστα γεγονότα μέσα στο ερχόμενο έτος, όπως έχουμε παρουσιάσει και σε προηγούμενα σημειώματα.
Στην Ουκρανία η προοπτική μιας ήττας για τη Δύση είναι πλέον ορατή, καθώς ο πόλεμος φθοράς ταιριάζει γάντι στην πολιτική της Ρωσίας, η Ουκρανία παρουσιάζει μεγάλα κενά σε ανθρώπινο δυναμικό και εξοπλισμό, οι κυρώσεις στη Ρωσία έχουν αποτύχει, ενώ η διάθεση των κρατών της Δύσης να στηρίξουν, έχει μειωθεί δραστικά.
Ακόμη και οι δηλώσεις αλλάζουν. Από το «θα στηρίξουμε για όσο χρειαστεί» του προέδρου Μπάιντεν, περάσαμε πρόσφατα στο «θα στηρίξουμε για όσο μπορούμε». Στα πεδία των μαχών, η πρωτοβουλία των κινήσεων έχει περάσει στη Ρωσία, με τις δυνάμεις της να προελαύνουν σε περιορισμένο βάθος, αλλά σχεδόν σε όλο το εύρος του μετώπου, πιέζοντας περαιτέρω την κατάσταση, όπως παραδέχεται πλέον και ο αμερικανικός Τύπος.
Η Δύση βρίσκεται πλέον σε πολύ οδυνηρό δίλημμα. Δεν είναι εύκολο να κηρύξει «νίκη» (σε σχέση με την πλήρη κατάληψη της Ουκρανίας από το τους Ρώσους) και να οπισθοχωρήσει. Όμως, όσο περνά ο χρόνος τόσο αυξάνονται και οι πιθανότητες για διεύρυνση του μεγέθους της ήττας, με παγκόσμιες συνέπειες, σε ό,τι αφορά την προβολή της στρατιωτικής και γεωπολιτικής ισχύος της.
Ενδεχομένως χειρότερα εξελίσσεται η σύρραξη στο Ισραήλ, μαζί με το οποίο κινδυνεύουν να απομονωθούν διεθνώς και οι -περιορισμένοι πλέον-υποστηρικτές του, κυρίως δε οι Ηνωμένες Πολιτείες που κατηγορούνται ανοιχτά για υποκρισία. Τα τελευταία ψηφίσματα στον ΟΗΕ είναι ενδεικτικά, καθώς έδειξαν ότι ακόμη και παραδοσιακοί σύμμαχοι των ΗΠΑ, όπως η Μεγάλη Βρετανία και ο Καναδάς, αρνούνται να ακολουθήσουν.
Ωστόσο, εάν δεν αλλάξει ρότα ή δεν χάσει την εξουσία η κυβέρνηση Νετανιάχου (κάτι που προς το παρόν δεν φαίνεται πιθανό), δύσκολα το Ισραήλ θα αλλάξει γραμμή, παρότι σχεδόν άπαντες στο διεθνές σκηνικό έχουν αντιληφθεί πως η πορεία που ακολουθεί είναι μεσο-μακροπρόθεσμα αυτοκαταστροφική. Μεταξύ άλλων, διότι δεν διαθέτει σχέδιο για την επίλυση του Παλαιστινιακού, ούτε καν για την επόμενη μέρα στη Γάζα.
Ο κίνδυνος ευρύτερης ανάφλεξης στην περιοχή παραμένει απόλυτα υπαρκτός, ενώ όπως έχει ήδη φανεί από τα χτυπήματα των Χούθι της Υεμένης στην Ερυθρά Θάλασσα, έχει ήδη ξεκινήσει νέα διατάραξη των αλυσίδων εφοδιασμού, που ενδέχεται να λάβει πολύ μεγαλύτερες διαστάσεις τους επόμενους μήνες, ανάλογα με την πορεία των εξελίξεων και τη στάση (κυρίως) του Ιράν.
Σημειώνουμε σχετικά ότι τυχόν διατάραξη των ροών πετρελαίου θα έχει ως αποτέλεσμα την εκτόξευση της τιμής του και την άνοδο του πληθωρισμού στη Δύση και ότι το Κατάρ είναι από τους κυρίαρχους παίκτες στην αγορά φυσικού αερίου (που έχει αποδειχτεί ακόμη πιο ευάλωτο σε μεγάλες διακυμάνσεις τιμής), αλλά και η μεγάλη ελπίδα της Ευρώπης για αύξηση της επάρκειας σε φυσικό αέριο, από το 2025.
Η μάχη για την ανάπτυξη, ο πληθωρισμός και η υπερχρέωση
Πέρα από τις κατά τόπους πολιτικές επιλογές, από τις παραπάνω εξελίξεις θα εξαρτηθεί σε μεγάλο βαθμό και η έκβαση της μάχης που δίνεται στις ΗΠΑ, πολύ περισσότερο όμως στην Ευρώπη, για να παταχθεί ο πληθωρισμός, να μειωθούν τα επιτόκια και να ενισχυθεί ξανά η ανάπτυξη. Τα σημάδια στο μέτωπο του πληθωρισμού είναι μεν ενθαρρυντικά, ωστόσο οι φόβοι κάθε άλλο παρά έχουν εκλείψει.
Αντίθετα με τις ΗΠΑ, που οικονομικά έχουν κερδίσει πολλαπλά από τη σύρραξη στην Ουκρανία (κυρίως διότι κατέστησαν ο βασικός προμηθευτής φυσικού αερίου στην Ευρώπη ενώ επλήγησαν πολύ λιγότερο από την αύξηση των ενεργειακών τιμών) η Ευρώπη έχει ήδη βρεθεί σε συμπληγάδες, με βασικότερο -αλλά όχι μόνο-θύμα τη βιομηχανική Γερμανία.
Τυχόν επιβεβαίωση αρνητικών σεναρίων στη Μέση Ανατολή, θα επηρεάσει εκ νέου κυρίως την Ευρώπη, η οποία, σε αντίθεση με τις Ηνωμένες Πολιτείες δεν διαθέτει ενεργειακή αυτάρκεια σε κανένα καύσιμο. Καθαρά αρνητικός οικονομικός παράγοντας εντός του 2024 αναμένεται να είναι και η ενίσχυση της τάσης αποπαγκοσμιοποίησης, για γεωπολιτικούς λόγους, ακόμη περισσότερο όμως αν στις Ηνωμένες Πολιτείες κερδίσει την προεδρία ο Τραμπ.
Είτε κερδίσει είτε χάσει όμως, η άποψη αρκετών -κυρίως πολιτικών- ότι η αποπαγκοσμιοποίηση μπορεί να περιοριστεί σε τομείς που σχετίζονται μόνο με θέματα εθνικής ασφάλειας είναι δύσκολο να εφαρμοστεί στην πράξη, όταν ο κόσμος έχει κατακλυστεί από τεχνολογίες «διπλής χρήσης» (στον στρατιωτικό και τον πολιτικό τομέα) κι όταν έχει αρχίσει ήδη πόλεμος για τις σπάνιες πρώτες ύλες.
Τουναντίον, οι γεωπολιτικές εντάσεις θα έχουν επιπτώσεις και στην καταπολέμηση της κλιματικής κρίσης, αυξάνοντας δραστικά το κόστος. Το είδαμε ήδη μέσα στο τρέχον έτος, η τάση όμως αναμένεται να ενισχυθεί καθώς βασικός προμηθευτής σε μια σειρά απαραίτητων υλικών «πράσινης ενέργειας», από τα πυρηνικά καύσιμα και τις μπαταρίες, μέχρι τα φωτοβολταϊκά πάνελ και τα ηλεκτρικά αυτοκίνητα, έχουν καταστεί εταιρείες και χώρες που βρίσκονται στο αντίπαλο μπλοκ.
Ένας ακόμη τομέας που πρέπει να προσεχθεί το 2024, αλλά και τα επόμενα χρόνια, αφορά τον βαθμό υπερχρέωσης και τα ελλείμματα, τόσο στις ΗΠΑ όσο και σε πολλές χώρες της Ευρώπης, μεταξύ των οποίων και η Ελλάδα. Στην Ευρώπη, συνηθισμένοι στα λογιστικά ευρω-μαγειρέματα, πανηγυρίζουμε για την εξαίρεση των αμυντικών δαπανών από τα ελλείμματα.
Ο στόχος είναι εμφανής. Η Ευρώπη πρέπει να επενδύσει βαριά στην ψηφιοποίηση, στην πράσινη ενέργεια, στην κλιματική προστασία, αλλά ταυτόχρονα πρέπει να ενισχύσει και τις αμυντικές δαπάνες. Όμως οι λογιστικού τύπου πολιτικοί χειρισμοί δεν αλλάζουν στην πράξη ελλείμματα και χρέη. Αντιθέτως ενθαρρύνουν τις κυβερνήσεις να ξοδέψουν περισσότερα από όσα μπορούν, με την προσδοκία είτε ότι όλα θα πάνε καλά είτε ότι θα πληρώσουν το μάρμαρο επόμενες κυβερνήσεις. Οι αγορές γνωρίζουν και παρακολουθούν.
Στις ΗΠΑ, παρά τις φασαρίες που γίνονται κάθε τόσο στο Κογκρέσο, το χρέος αντιμετωπίζεται στην πράξη ως κάτι θεωρητικό, όπως και τα μεγάλα ελλείμματα, καθώς χρηματοδοτούνται άνευ πολλών ερωτήσεων από τα διεθνή κεφάλαια, δεδομένης της παγκόσμιας συναλλακτικής ισχύος του δολαρίου. Όμως το παρελθόν δεν εγγυάται το μέλλον, ιδίως σε περιόδους στις οποίες σημειώνονται τεκτονικές γεωπολιτικές και γεωοικονομικές μεταβολές.
Δεδομένων των εορταστικών ημερών αλλά και της πραγματικής ανάγκης για διεθνείς συναινέσεις προκειμένου να αντιμετωπιστεί η κλιματική αλλαγή, η μεγαλύτερη απειλή για τον πλανήτη στον οποίο όλοι ζούμε, η ευχή να βρεθούν λύσεις σε όσα περιγράφηκαν παραπάνω και να επικρατήσουν αισιόδοξα σενάρια, είναι κοινή ανάμεσα στους εχέφρονες.
Εντούτοις, σε όσους διαπνέονται από υπεραισιοδοξία απέναντι στα δυσμενή σενάρια, επειδή κάποτε φάνταζαν απίστευτα, ταιριάζει να θυμίσουμε την περίφημη απάντηση ενός προσώπου από το βιβλίο του Έρνεστ Χέμινγουεϊ, «Κι ο ήλιος ανατέλλει», στην ερώτηση πώς έφτασε στη χρεοκοπία.
«Με δύο τρόπους. Σταδιακά και μετά… απότομα».
Καλη χρονιά, ραντεβού τη δεύτερη εβδομάδα του Ιανουαρίου