Ένα από τα στρατηγικά πλεονεκτήματα της Δύσης, στα χρόνια της κυριαρχίας της, αποτέλεσε η ορθή λειτουργία του συστήματος εξουσίας στις περισσότερες εκφάνσεις του, προς όφελος της εκάστοτε κοινωνίας και οικονομίας, αλλά και στην ευρύτερη σφαίρα των διακρατικών σχέσεων.
Τα τελευταία χρόνια ωστόσο -και ιδιαίτερα τον τελευταίο χρόνο- υπάρχουν σαφείς ενδείξεις ότι αυτό το σύστημα εξουσίας, τόσο σε επίπεδο κρατών όσο και σε επίπεδο υπερεθνικών σχηματισμών, αδυνατεί να ανταποκριθεί στις αυξημένες απαιτήσεις των καιρών, καθώς πλήττεται όχι μόνο από εσωτερικές αντιφάσεις αλλά και από μοιραίες επιλογές προσώπων σε υψηλά, ενίοτε απολύτως ηγετικά επίπεδα. Από ηγέτες που εμφανίζονται να λειτουργούν ως «μαθητευόμενοι μάγοι», ικανοί για στρατηγικά λάθη ολκής.
Τα παραδείγματα είναι πολλά, ωστόσο, κοιτώντας διαδοχικά προς τα πίσω, δεν είναι δύσκολο να ξεχωρίσουμε ορισμένα, τα οποία έχουν ήδη πολύ σημαντικές επιπτώσεις. Τελευταίο παράδειγμα αποτελεί η κυβέρνηση της Λιζ Τρας στη Βρετανία, η οποία αντιμετωπίζει σοβαρό κίνδυνο κατάρρευσης, περίπου… 40 μέρες μετά τον σχηματισμό της, αφού προηγουμένως προκάλεσε σοβαρή κρίση στην τοπική αγορά ομολόγων, αλλά και κρίση εμπιστοσύνης προς τη βρετανική οικονομία, με ευρύτερο διεθνή αντίκτυπο. Το περίεργο είναι ότι η κα Τρας είχε ήδη γίνει αντικείμενο διεθνούς χλεύης για τις επιδόσεις της στο υπουργείο Εξωτερικών, κι όμως εκλέχθηκε ανταγωνιστικά από το κόμμα της, ως η «καταλληλότερη» για τη θέση της πρωθυπουργού!
Λιγότερο εντυπωσιακή ως προς την προβολή της, αλλά πολύ περισσότερο σημαντική για την ευρωπαϊκή οικονομία, είναι η ολιγωρία και η ανικανότητα που συνεχίζει να εμφανίζει η Κομισιόν σε ό,τι αφορά την αντιμετώπιση των συνεπειών της ενεργειακής κρίσης.
Έπρεπε να περάσει σχεδόν ένας χρόνος υψηλότατων τιμών για να αρχίσει να ασχολείται σοβαρά η Κομισιόν με τρόπους αντιμετώπισης ενός φαινομένου, εν μέρει ξεκάθαρα κερδοσκοπικού, με αποτέλεσμα να βρισκόμαστε ακόμη στη φάση της… συζήτησης, την ώρα που ο χειμώνας ξεκινάει!
Δεν είναι τυχαίο ότι η πρόεδρός της, Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, δέχεται σκληρή κριτική για τις ικανότητες αλλά και τις «αγκυλώσεις» της, την ίδια ώρα που αρχίζει να εξετάζεται από τον αρμόδιο ευρωπαϊκό εισαγγελέα και η υπόθεση των δισεκατομμυρίων για τα εμβόλια Covid, που δόθηκαν από την Κομισιόν επί των ημερών της.
Το mea culpa των Κεντρικών Τραπεζών και η ενεργειακή μετάβαση
Τα φαινόμενα όμως αυτά δεν περιορίζονται σε αμιγώς πολιτικούς κύκλους και συστήματα. Σε μεγάλο λάθος υπέπεσαν σχεδόν όλες ανεξαιρέτως οι Κεντρικές Τράπεζες της Δύσης, όταν πριν από 1-1,5 χρόνο καθησύχαζαν συστηματικά, παρά τις αντιρρήσεις γνωστών αναλυτών, μιλώντας επίμονα και με σιγουριά για «προσωρινό πληθωρισμό». Τώρα προσπαθούν να αντιμετωπίσουν πυροσβεστικά και με μεγάλη καθυστέρηση (κάτι που μπορεί να προκαλέσει εξίσου σοβαρά προβλήματα στο προσεχές μέλλον) μια από τις μεγαλύτερες πληθωριστικές κρίσεις των τελευταίων δεκαετιών, με την πρόσθετη δυσκολία ότι πρόκειται για κρίση έλλειψης προσφοράς και όχι υπερβάλλουσας ζήτησης.
Πηγαίνοντας λίγο πιο πίσω, δεν μπορεί να μη μείνει κάποιος έκπληκτος από την πλήρη αποτυχία του ευρωπαϊκού συστήματος συνολικά (και λιγότερο του αμερικανικού) να αντιληφθεί εγκαίρως ότι με τον τρόπο που επιχείρησε την περίφημη «ενεργειακή μετάβαση», χωρίς να μελετήσει καθόλου δυσάρεστα σενάρια, έκανε ένα πραγματικό άλμα στο κενό. Με αποτέλεσμα να αντιμετωπίζουμε σήμερα πρωτόγνωρες συνέπειες.
Κύριο χαρακτηριστικό, ότι το σύστημα απέτυχε να «προβλέψει» τις επιπτώσεις που θα είχε η στροφή των επενδύσεων στις ανανεώσιμες πηγές (μέσω και της συστηματικής αποθάρρυνσης επενδύσεων σε παραδοσιακές πηγές), ενώ δεν υπήρχε (και δεν υπάρχει ακόμη) δυνατότητα αποθήκευσης αυτής της ενέργειας στα μεγέθη που απαιτούνται, ούτε επαρκής παραγωγή. Αυτός άλλωστε είναι ο λόγος που τόσο οι τιμές του πετρελαίου όσο και του αερίου είχαν ξεκινήσει τη μεγάλη κούρσα πολύ πριν εκδηλωθεί ο πόλεμος στην Ουκρανία, ο οποίος επιδείνωσε την κατάσταση.
Τα παραπάνω θέματα, όλα κορυφαίας σημασίας, δείχνουν πως στην πραγματικότητα, το «σύστημα» δεν λειτουργεί αποτελεσματικά και ότι εξαιρετικά σημαντικές αποφάσεις έχουν ληφθεί χωρίς να «ζυγιστούν» διεξοδικά οι κολοσσιαίες επιπτώσεις τους.
Οι κυρώσεις στη Ρωσία και η «λειψανδρία» στις ΗΠΑ
Το ίδιο άλλωστε φαίνεται να συμβαίνει και με τις κυρώσεις κατά της Ρωσίας, οι οποίες έως στιγμής δεν έχουν επιφέρει βαριές μεταβολές στον οικονομικό και στρατιωτικό μηχανισμό του αντιπάλου (σύμφωνα με τον ίδιο τον Economist), έχουν όμως πολύ σημαντικές συνέπειες στην οικονομία και την κοινωνία της Ευρώπης, που φαίνεται ήδη να προκαλούν κοινωνικές και πολιτικές αναταράξεις.
Δεν είναι ίσως τυχαίο ότι και τα σχέδια για την επιβολή «πλαφόν» στο ρωσικό πετρέλαιο, τα οποία έχουν αποφασιστεί σε επίπεδο G7 αλλά δεν έχουν εφαρμοστεί, αμφισβητούνται εκ των προτέρων έντονα ως προς το αποτέλεσμα που θα έχουν, από ειδήμονες του κλάδου. Οι περισσότεροι εκ των οποίων πιστεύουν ότι θα οδηγήσουν σε αύξηση των τιμών του πετρελαίου, στην πλέον ακατάλληλη περίοδο.
Το γεγονός ότι οι ΗΠΑ εμφανίζονται να βρίσκονται σε καλύτερη θέση από την Ευρώπη, τουλάχιστον από οικονομικής πλευράς, δεν πρέπει να δημιουργεί εντυπώσεις. Διότι σε μεγάλο βαθμό οφείλεται αφενός στην κατοχή του «παγκόσμιου αποθεματικού νομίσματος» και αφετέρου στην ενεργειακή της ανεξαρτησία αλλά και τη δύναμη της αδράνειας που προσφέρει η ως τώρα κυρίαρχη οικονομική και γεωπολιτική θέση της.
Αντίστοιχα προβλήματα ηγεσίας και λειτουργίας του συστήματος εξουσίας, ενδεχομένως πολύ χειρότερα σε βαθύτερη ανάλυση, εμφανίζουν και οι Ηνωμένες Πολιτείες. Έκφανσή τους η ανάδυση του «τραμπισμού», τα παρατράγουδα της τελευταίας εκλογικής διαδικασίας, η ολοένα βαθύτερη διχοτόμηση της κοινωνίας, αλλά και το φαινόμενο ενός γηρασμένου και με περιορισμένες φυσικές δυνατότητες προέδρου, που αναδείχθηκε στην πιο ισχυρή θέση του «ελεύθερου κόσμου», όπως έλεγαν οι παλαιότεροι, ελλείψει άλλων ελκυστικότερων υποψηφίων.
Κι αυτό το τελευταίο, από μόνο του, είναι μια προφανής ένδειξη «λειψανδρίας».
Αρκετοί έχουν υποστηρίξει στο παρελθόν ότι οι πραγματικοί ηγέτες εμφανίζονται σε δύσκολες περιόδους και «αποστρατεύονται» σε περιόδους ευμάρειας, καθώς δεν είναι αρεστοί στα διάφορα υπομόχλια της εξουσίας. Με αυτή τη συλλογιστική είναι μάλλον φυσιολογικό ότι μετά από περίοδο ειρήνης και ευμάρειας που κράτησε πολλές δεκαετίες στη Δύση, στα υψίπεδα της ηγεσίας βρέθηκαν «διαχειριστές», συχνά άνευ πολλών ικανοτήτων, πέραν ίσως της δυνατότητας να ισορροπούν, να γίνονται αρεστοί και να περνούν τη σωστή εικόνα στα κυρίαρχα MME.
Το κακό είναι ότι οι εποχές φαίνεται να έχουν αλλάξει, οι προκλήσεις είναι πλέον μεγάλες και σύνθετες, από την κλιματική αλλαγή και τη μετατόπιση του οικονομικού κέντρου βάρους προς την Ασία, έως την αμφισβήτηση της οικονομικής, γεωπολιτικής, αλλά και πολιτισμικής κυριαρχίας της Δύσης, εμφανώς από το «δίπολο» Ρωσίας - Κίνας, εμμέσως πλην σαφώς και από πολλές άλλες χώρες.
Ένα ρητό λέει ότι «στον πόλεμο πας με τον στρατό που έχεις, όχι με αυτόν που θα ήθελες να έχεις». Παραφράζοντας, σε αυτές τις κρίσεις, έχουμε μπει με τις ηγεσίες που έχουμε. Το ερώτημα τώρα είναι αν η σκληρή συγκυρία θα φέρει μια καλύτερη επόμενη φουρνιά -και πότε. Γιατί ως τότε μπορεί να προκύψουν πολύ περισσότερα παραδείγματα σαν αυτά που προαναφέραμε.