Ένα από τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα της κρίσης που προκαλεί διεθνώς η πανδημία αφορά την «ασυμμετρία» της.
Αναμφίβολα, ο κίνδυνος ολικής συμπίεσης των οικονομιών είναι απόλυτα υπαρκτός, ωστόσο ο βαθμός «καταστροφής» που προκαλεί, είναι εντελώς διαφορετικός π.χ. για την εστίαση και τον τουρισμό, ή και συνολικά, στον τομέα των υπηρεσιών (με εξαίρεση τις τεχνολογικές εκφάνσεις του), σε σχέση με τoν πρωτογενή και δευτερογενή τομέα, όπου τα αποτελέσματα είναι κυρίως «εξ αντανακλάσεως».
Αντίστοιχα, οι επιπτώσεις είναι και πάλι ασύμμετρες, ανάλογα με το μορφωτικό επίπεδο και τις δεξιότητες. Διότι ενώ οι εργασίες του «λευκού κολάρου» σε μεγάλο βαθμό συνεχίζονται απρόσκοπτα μέσω τηλεργασίας, το μέγιστο πλήγμα δέχονται εργαζόμενοι του τομέα υπηρεσιών (που είτε διακόπτουν την εργασία τους είτε συνεχίζουν να εργάζονται ερχόμενοι σε επαφή κατά τη διάρκεια του απαγορευτικού, όταν άλλοι μένουν ασφαλείς), ενώ υπό την ίδια έννοια, σε επαφή μένουν και τα «μπλe κολάρα» της βιομηχανίας κι άλλων «βαρέων» κλάδων, όπως οι κατασκευές, που δεν δύνανται να τηλεργαστούν.
Κοινό σημείο: Όσο πιο μικρή και με μικρές οικονομικές αντοχές είναι μια επιχείρηση, όσο πιο ευάλωτος ένας ιδιώτης, τόσο χειρότερες κατά κανόνα οι επιπτώσεις.
Το γεγονός ότι η πανδημία επέστρεψε και μάλιστα δριμύτερη, πριν ακόμη μπει ο χειμώνας, ακυρώνει τις όποιες προσδοκίες ανάκαμψης για το 2021, θέτει σε κίνδυνο πιθανώς και το 2022 (καθώς όσο μεγαλώνει το διάστημα κρίσης τόσο μονιμοποιούνται οι συνέπειες) κι εν ολίγοις, καθιστά ανεπαρκή τα σχέδια ανάκαμψης, που είχαν προηγουμένως εκπονηθεί, προκειμένου να διασωθούν οι οικονομίες και οι ευάλωτοι κλάδοι.
Ο συνδυασμός της σφοδρότητας του πλήγματος που προκαλεί η πανδημία, με την προαναφερθείσα ασυμμετρία των επιπτώσεων, εάν αφεθεί να λειτουργήσει απρόσκοπτα, είναι ικανός να δυναμιτίσει περαιτέρω τα θεμέλια των κοινωνιών της Δύσης. Διότι θα εξοντώσει ολόκληρους τομείς οικονομικής δραστηριότητας, αλλά και θα φέρει σε απόγνωση μεγάλο τμήμα της κοινωνίας, με ακόμη μεγαλύτερη ένταση σε αυτούς που αποκαλούμε «μη προνομιούχους».
Δεν θέλει ιδιαίτερη φαντασία για να αντιληφθεί κάποιος ότι με δεδομένη την όξυνση και την πόλωση που παρατηρείται ήδη στις κοινωνικοπολιτικές αντιπαραθέσεις στις ΗΠΑ αλλά και sτην Ευρώπη (από τα Κίτρινα Γιλέκα και το Black Lives Matter, μέχρι τις διαδηλώσεις στην Πολωνία για το θέμα των αμβλώσεων, ή τις συγκρούσεις για τα ίδια τα lockdowns και τις θεωρίες συνωμοσίας για τον κορωνοϊό), κάτι τέτοιο θα μπορούσε να επιφέρει ολέθριες συνέπειες, όχι μόνο στην κοινωνική συνοχή αλλά και στην πολιτική σταθερότητα.
Εν ολίγοις, η πανδημία κινδυνεύει να μετατραπεί σε υπαρξιακό κίνδυνο για το δημοκρατικό μέλλον των κοινωνιών μας. Η διάσταση αυτή προφανώς δεν είναι άγνωστη στις πολιτικές ηγεσίες, εύλογο λοιπόν είναι να παραμείνει με ακόμη μεγαλύτερη ένταση το «whatever it takes» στην οικονομική πολιτική της Ευρώπης αλλά και των επιμέρους κρατών, αλλάζοντας έως και εντελώς τα έως πρότινος δεδομένα, με τα οποία κινήθηκαν την προηγούμενη δεκαετία.
Κάθε τι άλλο, στην περίπτωση της Ευρώπης, δεν θα είναι υπερβολή να πούμε ότι θα ισοδυναμεί με τη συνειδητή ή ασυνείδητη αυτοκτονία της, εάν δηλαδή επικρατήσουν λογικές έλλειψης αλληλεγγύης, στην πιο κρίσιμη περίοδο των τελευταίων 75 ετών.
Το γεγονός ότι η πανδημία πλήττει σχεδόν συμμετρικά (με διαφορές ανάλογα με τη διάρθρωσή τους αλλά σε κάθε περίπτωση με ένταση) τις επιμέρους εθνικές οικονομίες, από τις μεγαλύτερες έως τις μικρότερες, αποτελεί θετικό παράγοντα, υπό την έννοια ότι το συμφέρον είναι κοινό και αδιάκριτο.
Ασφαλώς κάθε οικονομία έχει διαφορετικό σημείο εκκίνησης σε ό,τι αφορά τα ελλείμματα και τα χρέη, με την Ελλάδα να συγκαταλέγεται ανάμεσα στις χώρες που μειονεκτούν αισθητά, για λόγους που όλοι γνωρίζουμε. Εντούτοις, ήδη από τώρα αρχίζει και φαίνεται καθαρά ότι τα χρέη αρκετών άλλων χωρών πλην της Ελλάδος, κατά πάσα πιθανότητα θα κινηθούν σε επίπεδα που έως πρότινος θεωρούντο «μη διατηρήσιμα». Κι αυτό σημαίνει ότι είτε μέσω πληθωρισμού είτε μέσω άλλων δραστικών λύσεων, τα χρέη αυτά θα «εξορθολογιστούν». Διότι αν κάποιοι λίγοι χρωστάνε πολλά, τότε θα πρέπει να πληρώσουν, αν όμως όλοι χρωστάνε πολλά, έρχεται η ώρα της «σεισάχθειας», όπως κι αν βαπτιστεί.
Προσοχή, όμως, ακόμη και σε μια περίοδο στην οποία μπορεί να δούμε εθνικές κεντρικές τράπεζες να τυπώνουν χρήμα, αγοράζοντας απευθείας το χρέος των κυβερνήσεών τους εντελώς απροκάλυπτα, ή οίκους αξιολόγησης να βαφτίζουν το κρέας… ψάρι για τις ανάγκες της περίστασης, όπως ήδη έχει αρχίσει να συμβαίνει, η όλη διαδικασία δεν θα αποτελέσει «συγχωροχάρτι» για αλόγιστες σπατάλες, καθώς ο πληθωρισμός του χρήματος μπορεί να οδηγήσει στην απαξίωσή του. Τα παραπάνω λοιπόν με κανένα τρόπο δεν σημαίνουν ότι βρέθηκε, υπό συνθήκες πανδημίας, «η κότα με τα χρυσά αβγά».
Τουναντίον, σημαίνουν ότι οι κυβερνήσεις και οι κεντρικές τράπεζες όχι μόνο θα κληθούν να κινηθούν σε περίπου «αχαρτογράφητα ύδατα», με υψηλό βαθμό μεταγενέστερου κινδύνου, αλλά και ότι θα πρέπει να μελετήσουν πολύ προσεκτικά όχι μόνον τον «χρονισμό» των μέτρων (προκειμένου να είναι έγκαιρη η θετική επίπτωση στην οικονομία και την κοινωνία, στηρίζοντας π.χ. την εσωτερική ζήτηση) αλλά και τους μηχανισμούς διάχυσης, προκειμένου να καταλήξει το «πρόσθετο», για να το πούμε… μπακάλικα, χρήμα στις τσέπες εκείνων που το έχουν ανάγκη.
Εάν, δε, κρίνουμε από το πώς κινήθηκε η Ευρώπη στην πρώτη φάση της πανδημίας (καθώς το περίφημο Ταμείο Ανάκαμψης είναι ακόμη στο στάδιο του σχεδιασμού των ενισχύσεων), δεν αποκλείεται το πότε και πού θα κάνει ρίψεις το ελικόπτερο να αποδειχθεί πολύ πιο δύσκολο έργο, από το «φόρτωμά» του με χρήμα!