Επειδή γράφονται διάφορα από διάφορους, με αποτέλεσμα να μπερδεύεται και η κοινή γνώμη, θα επιχειρήσουμε να κάνουμε μια «χαρτογράφηση» του διαφαινόμενου «σχεδίου Ερντογάν», με βάση τις μέχρι τώρα κινήσεις του και να χτυπήσουμε κάποιους μύθους, χωρίς όμως αυτό να μας κάνει να ξεχάσουμε πως όταν υπάρχουν αντικρουόμενα συμφέροντα, ακόμη και σε επίπεδο διαπραγμάτευσης, πρέπει να είσαι πολύ προσεκτικός για το κατά πόσο... ανοίγεις την όρεξη της άλλης πλευράς, είτε μέσω παραχωρήσεων είτε λόγω ορατής αδυναμίας/απροθυμίας αντίδρασης.
Μύθος πρώτος: Ο Ερντογάν «αμφισβητεί» τα σύνορα της Ευρώπης. Για να δικαιολογήσουμε αυτή την άποψη, ως απόρροια των ενεργειών του αυτό το διάστημα, θα πρέπει κυριολεκτικά να κάνουμε τον όρο «σύνορα της Ευρώπης» λάστιχο.
Αφενός, διότι όσον αφορά στον εναέριο χώρο των 10 μιλίων, η Τουρκία τον αμφισβητεί θεωρητικώς και εμπράκτως εδώ και δεκαετίες, με χαρακτηριστικό παράδειγμα τις γνωστές σε όλους «παραβιάσεις» από τουρκικά μαχητικά, κάτι που ανέκαθεν ήταν σε γνώση τόσο του ΝΑΤΟ όσο και της ΕΕ, χωρίς συνέπειες. Κι αφετέρου, επειδή στον χώρο των 6 ναυτικών μιλίων στον οποίο εκτείνονται τα χωρικά μας ύδατα, προς το παρόν τουλάχιστον, η Τουρκία δεν έχει προχωρήσει σε προκλήσεις και δεν τα αμφισβητεί.
Μύθος δεύτερος: Ή καλύτερα ένα μεγάλο μπέρδεμα μεταξύ «εθνικής κυριαρχίας» και «κυριαρχικών δικαιωμάτων», που δεν είναι καθόλου το ίδιο πράγμα. Η Ελλάδα έχει «εθνική κυριαρχία» και απόλυτο κατοχυρωμένο δικαίωμα υπεράσπισης, στα εδάφη, στα χωρικά ύδατα και στον εναέριο χώρο της. Τα κυριαρχικά δικαιώματα απορρέουν από την εθνική κυριαρχία, πλην όμως σε πολλές περιπτώσεις (με χαρακτηριστικό παράδειγμα τις ΑΟΖ), καθορίζονται, σύμφωνα με το Διεθνές Δίκαιο, κατόπιν διαλόγου (και συμφωνίας ή διεθνούς διαιτησίας) με τις εκάστοτε γειτνιάζουσες χώρες.
Υπό αυτή την έννοια, ο Ερντογάν «προκαλεί», ενώ εμείς όχι, επειδή κάνει έρευνες σε θαλάσσια ύδατα που δεν έχει συμφωνηθεί μεταξύ μας τίνος είναι. Τίποτε λιγότερο και τίποτε περισσότερο. Μάλλον δεν θα το έκανε, αν είχε απέναντί του τις ΗΠΑ, την Κίνα, ή το Ισραήλ, αλλά αυτό ουδόλως σχετίζεται με το Διεθνές Δίκαιο...
Μύθος τρίτος: Το Διεθνές Δίκαιο έχει απόλυτες λύσεις και η σύμβαση για το Δίκαιο της Θάλασσας κατοχυρώνει τα δικαιώματά μας. Τόσο η εμπειρία από τη σύγχρονη και την παλαιότερη Ιστορία όσο και τα πεπραγμένα χωρών που είχαν διαφορές (π.χ. σε θέματα ΑΟΖ) καταδεικνύουν ότι εμείς μπορούμε να ισχυριζόμαστε ό,τι θέλουμε και οι Τούρκοι το ίδιο, εάν όμως καταφύγουμε σε Διεθνές Δικαστήριο, είναι απίθανο να φύγει είτε η μία είτε η άλλη πλευρά με όσα διεκδικούσε, ιδίως σε περίπλοκες περιπτώσεις όπως αυτή της περιοχής μας. Ομοίως, όλοι γνωρίζουν ότι το Διεθνές Δίκαιο «ερμηνεύεται» (για να το πούμε ευγενικά) από τη διεθνή κοινότητα πολύ συχνά υπέρ του ισχυρότερου, ιδίως αν είναι μεγάλη δύναμη.
Επικουρικά, θα πρέπει επίσης να προσθέσουμε ορισμένα στοιχεία σε σχέση με την UNKLOS, δηλαδή τη σύμβαση του Δικαίου της Θάλασσας. Οι μεν ΗΠΑ, το ρόλο των οποίων επιζητούμε, δεν την έχουν επικυρώσει, ενώ κι ένα ακόμη κράτος της περιοχής μας, πέραν της Τουρκίας, το Ισραήλ, δεν την έχει υπογράψει, ακριβώς για να αποφύγει το ενδεχόμενο μιας διεθνούς διαιτησίας!
Τέλος, δεν γίνεται να μην αναφέρουμε ότι η Κίνα, η ανατέλλουσα υπερδύναμη, ενώ έχει υπογράψει και επικυρώσει την UNCLOS, κατά πλήρη παραβίαση του Διεθνούς Δικαίου, κάνει πολύ χειρότερες ενέργειες από την Τουρκία, στη Θάλασσα της Νότιας Κίνας, μη αποδεχόμενη τις εις βάρος της διαιτητικές αποφάσεις αλλά και χωρίς οιεσδήποτε σοβαρές συνέπειες από τον διεθνή παράγοντα.
Όμορφος κόσμος, ηθικός κι αγγελικά πλασμένος; Δεν θα διαφωνήσω, πλην όμως η πραγματικότητα είναι αυτή που είναι.
Γιατί έχουν σημασία όμως τα παραπάνω;
Διότι όχι μόνο «εξηγούν» τη στάση των διαφόρων κρατών-μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, που μας σπρώχνουν «να τα βρούμε» με την Τουρκία (και σε θέματα όπως η έρευνα και διάσωση στην ευρύτερη περιοχή), αλλά καθιστούν και περίπου ουτοπικό να αναμένουμε οποιοδήποτε σημαντικό αποτέλεσμα σε σχέση με τα διαβήματά μας, είτε για σημαντικές κυρώσεις, είτε για εμπάργκο στις πωλήσεις όπλων, είτε και για διάλυση της ειδικής τελωνειακής σχέσης με τη γείτονα. Εκτός, ίσως, αν συμβούν εξαιρετικά -και ίσως άκρως δυσάρεστα για μας- γεγονότα.
Πολύ ενδιαφέρον και αποκαλυπτικό για τα παραπάνω είναι και πρόσφατο άρθρο του καθηγητή και πρώην πρεσβευτή-συμβούλου στο ΥΠΕΞ Παναγιώτη Ιωακειμίδη, ιδιαιτέρως έμπειρου στην ευρωπαϊκή διπλωματία, που εξηγεί -με στοιχεία- την αδράνεια των Ευρωπαίων, πέραν της λεκτικής υποστήριξης!
Τα παραπάνω, βεβαίως, ουδόλως εμποδίζουν τον Ερντογάν να «τεστάρει» αντανακλαστικά, αποφασιστικότητα και «όρια» (χωρίς προσώρας να παραβιάζει με νέους τρόπους την «εθνική κυριαρχία» μας), προσπαθώντας να δημιουργήσει τετελεσμένα, σε επίπεδο κυριαρχικών δικαιωμάτων.
Δεν θα μπούμε στο παρόν σε πιο «λεπτές υποθέσεις», όπως για παράδειγμα, το τι επιπτώσεις μπορεί να έχουν οι «λεπτομέρειες» των συμφωνιών μας με Ιταλία και Αίγυπτο, ή ένας συμβιβασμός στη Χάγη με την Αλβανία, για τον ορισμό των αντίστοιχων ΑΟΖ, σε τυχόν διαπραγμάτευση με τους Τούρκους για το ίδιο θέμα.
Θα παραπέμψουμε όμως σε ένα ενδιαφέρον άρθρο (στα αγγλικά) της καθηγήτριας Διεθνούς Δικαίου Μαρίας Γουβανέλη για τη νομική άποψη των διαφορών (περισσότερο και λιγότερο «καυτών», από ΑΟΖ- υφαλοκρηπίδα έως τον εναέριο χώρο και την αποστρατικοποίηση των νήσων), που έχουμε με την Τουρκία, κρίνοντας ότι αποτελεί μια ενδιαφέρουσα «συνολική» απεικόνιση.
Δεν είναι καθόλου περίεργο το γεγονός ότι η ίδια, αν και νομικός, καταλήγει λέγοντας ότι η ουσία των διαφορών των δύο κρατών είναι εξαιρετικά «πολιτική», παρά τον νομικό τους χαρακτήρα, μια διάσταση που εντέλει έχει να κάνει και με την «κρατούσα αντίληψη» που επί δεκαετίες έχει χτίσει το πολιτικό σύστημα της κάθε χώρας, στην εσωτερική κοινή γνώμη.
Από την πλευρά της Τουρκίας, η τελευταία επιστολή προς τα Ηνωμένα Έθνη, που αποκαλύφθηκε χθες, φαίνεται να σκιαγραφεί το εύρος των τουρκικών επιδιώξεων, που πέρα απο το θέμα υφαλοκρηπίδας/ΑΟΖ περιλαμβάνουν τη διαφορά μιλίων μεταξύ του εναέριου χώρου και των χωρικών υδάτων μας, αλλά και το καθεστώς στρατιωτικής παρουσίας σε ορισμένα ελληνικά νησιά, σε σχέση και με τις διεθνείς συνθήκες που έχουν υπογραφεί. Το κακό είναι ότι και πάλι πληροφορούμαστε με κάθε επισημότητα την τουρκική «ατζέντα» για τον διάλογο, όχι από την ελληνική κυβέρνηση αλλά από τρίτες πηγές!
Σε κάθε περίπτωση, με τα σημερινά δεδομένα, εάν δεν υπάρξει διάλογος με τον τρόπο και τα θέματα που θέλει η Τουρκία, μάλλον θα πρέπει να αναμένουμε συντόμως δύο νέες ενέργειες από την πλευρά Ερντογάν στο μοτίβο που έχει ακολουθήσει ως τώρα, δηλαδή να κλιμακώνει τις προκλήσεις και να επιδεικνύει ισχύ, χωρίς όμως να αμφισβητεί ανοιχτά τα όρια της ελληνικής «εθνικής κυριαρχίας» στη θάλασσα, κινούμενος όλο και πιο βαθιά στην «γκρίζα περιοχή».
Πρώτον, πρέπει να αναμένουμε τη διεύρυνση της περιοχής ερευνών του Oruc Reis νότια της Κρήτης (στην περιοχή του περιβόητου τουρκολιβυκού μνημονίου), όπου ιδιαίτερα «λεπτό» για την Ελλάδα θα είναι το ενδεχόμενο ερευνών στην περιοχή που έχουμε οριοθετήσει ΑΟΖ με την Αίγυπτο και άρα έχουμε πλέον κατοχυρώσει «κυριαρχικά δικαιώματα», μέσω διακρατικής συμφωνίας.
Δεύτερον, την έλευση γεωτρύπανου που θα θέσει σε νέο δίλημμα την ελληνική κυβέρνηση. Διότι γεώτρηση σημαίνει παρέμβαση στον βυθό, στην υφαλοκρηπίδα, που θεωρούμε «δική μας» κι όχι απλώς στην ΑΟΖ, κι αντίθετα με την ΑΟΖ, στην περίπτωση της υφαλοκρηπίδας, η διακηρυγμένη ελληνική θέση, σύμφωνα με το Διεθνές Δίκαιο, είναι ότι έχουμε κυριαρχικά δικαιώματα ipso facto (εκ του γεγονότος) και ab initio (εξαρχής). Κάτι που θα καταστήσει την τουρκική πρόκληση βαρύτερη.
Πώς θα αντιδράσουν σε αυτές τις περιπτώσεις, η ελληνική κυβέρνηση αλλά και ο «διεθνής παράγοντας»; Τα μέχρι τώρα γεγονότα δεν παραπέμπουν σε προσδοκίες αλλαγής στάσης...
Μια απρόβλεπτη εξέλιξη που ίσως περιπλέξει την κατάσταση πάντως αφορά τα γεγονότα των τελευταίων ημερών, με τις δηλώσεις Μακρόν και τη μετωπική του με τον Ερντογάν. Πρόκειται για μείζονα εξέλιξη, ιδίως, καθόσον φαίνεται να αναμειγνύονται και ευρύτερες πολιτικές δυνάμεις τόσο της Ευρώπης όσο και του μουσουλμανικού κόσμου, με λεπτό σημείο το ότι η διένεξη εμφανίζεται να μην αφορά τον «ισλαμικό εξτρεμισμό» αλλά γενικότερα το Ισλάμ, με τρόπο που μπορεί να οδηγήσει σε δυσάρεστες εξελίξεις.
ΥΓ: Στενά συνδεδεμένο με τα ελληνοτουρκικά παραμένει βεβαίως και το Κυπριακό. Κατά την άποψη του υπογράφοντος, η απόρριψη του σχεδίου Ανάν (σωστή ή λάθος, μικρή πρακτική σημασία έχει για τα περαιτέρω), καθώς και το γεγονός ότι έχουν πια περάσει 46 χρόνια από την τουρκική εισβολή, έχουν ανοίξει διάπλατα την πόρτα στην οριστική και αμετάκλητη διχοτόμηση της νήσου, σε δύο ξεχωριστές οντότητες.
Αν μάλιστα ευσταθούν ορισμένες πληροφορίες, μακριά από τα φώτα της δημοσιότητας, η «λύση» αυτή φαίνεται σταδιακά να βρίσκει έδαφος και σε Κυπρίους, που θεωρούν ότι οποιαδήποτε από τις έως τώρα προτεινόμενες μορφές ενός περίπλοκου ενιαίου διζωνικού κράτους δημιουργεί πολύ μεγαλύτερους κινδύνους για το μέλλον.