Είτε τα φάγαμε μαζί είτε... χώρια, το γεγονός παραμένει ότι η σταδιακή διολίσθηση της χώρας σε κατάσταση πτώχευσης, ηθικής και υλικής, που απλώς κορυφώθηκε το 2009-2010, αποτέλεσε «εθνικό έγκλημα», για το οποίο, το μόνο που μπορούν να ισχυριστούν οι δράστες είναι ότι ήταν «εξ αμελείας».
«Βαρείς χαρακτηρισμοί», θα πουν ορισμένοι, κυρίως διότι θεωρούσαν, κι ενδεχομένως θεωρούν ακόμη, ότι οι διαστάσεις αυτού του εγκλήματος περιορίζονται στις οικονομικές και κοινωνικές απώλειες, που όλοι νιώσαμε τα προηγούμενα χρόνια, παρότι μόνο περιορισμένες δεν ήταν.
Πρόκειται για άποψη που αποδεικνύεται, μέρα τη μέρα και μήνα τον μήνα, εντελώς λανθασμένη. Οι συνέπειες του εγκλήματος είναι διαρκείς. Αποτέλεσμα της de facto ελληνικής χρεοκοπίας είναι η δυσχερέστατη θέση στην οποία βρίσκεται η χώρα μας σήμερα, απέναντι σε δυο «στρατηγικές απειλές». Την πανδημία του κορωνοϊού με τις βαρύτατες οικονομικές συνέπειές της, αλλά και τη ραγδαία επιδείνωση των ελληνοτουρκικών.
Κοινός τόπος, μεταξύ των δύο, η οικονομική αδυναμία της χώρας μας, που βρίσκεται ενώπιον αυτών των δύο απειλών καταχρεωμένη (περισσότερο από οιαδήποτε άλλη χώρα της Ευρώπης), φέροντας δε και το βάρος των συνεπειών που επέφερε η προηγούμενη κρίση, τόσο στο σύστημα και στις δομές υγείας όσο και στις αμυντικές δαπάνες και στην «ισορροπία δυνάμεων» με την Τουρκία.
Ακόμη χειρότερα, «οι ζητιάνοι δεν έχουν πολλές επιλογές», λέει η αγγλοσαξονική παροιμία (beggars can’t be choosers). Κι αυτό στην περίπτωσή μας αντανακλάται γενικότερα στα ρεαλιστικά περιθώρια «ενεργητικών επιλογών» που μπορεί να έχει μια καταχρεωμένη χώρα, σε μεγάλο βαθμό όμηρος πλέον των αποφάσεων των εταίρων της (στους οποίους χρωστά τεράστια ποσά), τόσο αναφορικά με την ενίσχυση των προαναφερθέντων τομέων (και ευρύτερα στην ανάταξη της οικονομίας) όσο και στη χάραξη πολιτικής και αμυντικής πολιτικής, με ιδιαίτερα χαρακτηριστικά αυτονομίας.
Προφανώς κι εμείς, ο «κυρίαρχος λαός», που πάντα… σοφά επιλέγει (όπως αρέσκονται να λένε οι πολιτικοί), δεν είμαστε άμοιροι ευθυνών για τα όσα συνέβησαν στο παρελθόν και μας έφεραν στη δυσμενή αυτή θέση. Διότι όπως λέει μια άλλη πασίγνωστη ρήση, «κάθε κοινωνία έχει τους πολιτικούς που της αξίζουν».
Υπό αυτή την έννοια, έχει σημασία να σκεφτούμε όχι μόνο το πόσο -και αν- άλλαξε η πολιτική μας σκηνή (όχι απλά σε επίπεδο προσώπων αλλά σε επίπεδο συμπεριφορών, νοοτροπίας και πολιτικής πρακτικής), μετά από μια δεκαετία κρίσης, αλλά και πόσο έχουμε αλλάξει εμείς οι ίδιοι, ως κοινωνία αλλά και ο καθένας ξεχωριστά, σε ό,τι αφορά τις αντιλήψεις, τη νοοτροπία και τον τρόπο με τον οποίο αντιμετωπίζουμε την πολιτική, τον ρόλο του κράτους κι εντέλει την «ατομική ευθύνη» μας . Όχι μόνο έναντι της πανδημίας, όπως προστάζει η συγκυρία, αλλά ευρύτερα, ως πολίτες και ψηφοφόροι.
Χρήσιμο επίσης θα ήταν να κοιτάξουμε γύρω μας, να δούμε τα πιο μεγάλα κράτη και να αντλήσουμε συμπεράσματα που μπορεί να είναι πανάρχαια, τείνουμε όμως να τα παραγνωρίζουμε, για διάφορους λόγους.
Η Γερμανία και ο μύθος του Αισώπου
Μεγάλο κράτος η Βρετανία, μεγάλο η Γαλλία, μεγάλη και η Γερμανία. Δεν χωρά όμως αμφιβολία ότι η τελευταία αναδεικνύεται στην τελευταία κρίση ως παράδειγμα προς μίμηση απέναντι στις απαιτήσεις της συγκυρίας. Διότι τα έφερε έτσι η μοίρα, ώστε η Γερμανία όχι μόνο να αποτελεί μοντέλο διαχείρισης σε ό,τι αφορά την πανδημία, σε σχέση με την υπόλοιπη ανεπτυγμένη Δυτική Ευρώπη, αλλά και να είναι σε θέση να εφαρμόσει στην οικονομία της το πιο «πλουσιοπάροχο» πρόγραμμα ενίσχυσης. Διότι πολύ απλά, μπορεί. Ως τώρα ούτε ελλείμματα είχε, ούτε υψηλό δανεισμό. Ο αισώπειος μύθος του τζίτζικα και του μέρμηγκα μετουσιωμένος στην πραγματικότητα!
Ασφαλώς, η Ελλάδα δεν είναι Γερμανία, ούτε μπορεί ούτε και απαιτείται «να γίνει Γερμανία», για να θυμηθούμε και τα «μοντέλα» που κατά καιρούς πλασάρονται ως πρότυπα, από την Ιρλανδία ως τη Σουηδία. Καλό είναι να αντιληφθούμε όμως όλοι την ουσία του θέματος:
Σε μια περίοδο που, όπως όλα πλέον δείχνουν, δεν έχει καμία σχέση με τις τελευταίες δεκαετίες του 20ού αιώνα και τη «διαρκή ειρήνη» εκείνης της περιόδου, θα πρέπει κι εμείς να αντιληφθούμε ότι η κρατική οργάνωση και ισχύς (που, φευ, δεν μπορεί να υπάρχει χωρίς αντίστοιχα ισχυρά οικονομικά δεδομένα, αλλά και χωρίς την ανάλογη νοοτροπία στην κοινωνία) αποτελεί προαπαιτούμενο. Χωρίς το οποίο, μια χώρα αδυνατεί να υπερασπιστεί τα ζωτικά της συμφέροντα, απέναντι στο προβλέψιμο αλλά και στο απρόβλεπτο. Το δήθεν μοντέλο της «φτωχής χώρας με εύπορους κατοίκους», πονηρό και παράδοξο εκ γενετής, οδεύει προς την εξαφάνιση.
«Τι νόημα έχουν όλα αυτά, τη στιγμή που βρισκόμαστε στη θέση που βρισκόμαστε; Τι νόημα έχουν τώρα πια, όταν στην τροχιά της υπερχρέωσης θα βρεθούν και πάμπολλες άλλες χώρες εξαιτίας της πανδημίας;» θα ρωτήσει ίσως κάποιος αναγνώστης.
Έχουν σημασία, διότι για να προχωρήσει μια κοινωνία προς τα εμπρός, πρέπει να στηριχθεί στα διδάγματα του παρελθόντος, όσο σκληρά κι αν είναι αυτά. Κι αυτό, κατά την ταπεινή άποψη του υπογράφοντος, έως στιγμής δεν φαίνεται να έχει συμβεί…