Διαβάζοντας τις διάφορες προβλέψεις για τις οικονομικές συνέπειες της πανδημίας στην Ελλάδα και στον κόσμο, διαπιστώνει κάποιος δύο πολύ σημαντικά προβλήματα.
Το πρώτο έχει να κάνει με την απουσία «προηγούμενης εμπειρίας» σε σχέση με τα όσα έχουν συμβεί, καθώς η προηγούμενη μεγάλη πανδημία στη Δύση, αυτή της «Ισπανικής Γρίπης», συνέβη προς το τέλος του Α' Παγκοσμίου Πολέμου, ενώ οι συνέπειές της (που ούτως ή άλλως αφορούσε τις «πολεμικές οικονομίες» μιας άλλης εποχής) δεν έχουν καταγραφεί με τρόπο που θα μπορούσε να θεωρηθεί «λεπτομερής».
Επίσης, προς το παρόν δεν γνωρίζουμε αν, πότε, αλλά και πού μπορεί να εκδηλωθεί δεύτερο κύμα, τι σφοδρότητα θα έχει, ούτε πότε θα υπάρξει αποτελεσματική θεραπεία και, κυρίως, εμβόλιο. Με άλλα λόγια (κι αυτό άλλωστε φαίνεται από τις μεγάλες διαφορές ανάμεσα στις εκτιμήσεις), προς το παρόν οι προβλέψεις μάλλον είναι στην ουσία… μαντεψιές, στηριγμένες σε κάποια μοντέλα, με περιορισμένα όρια χρήσεως. Καλύτερες βέβαια από το τίποτε, όχι όμως επαρκείς προς το παρόν για να καταστρωθούν συγκροτημένα σχέδια, είτε από τις κυβερνήσεις είτε από τις επιχειρήσεις.
Το δεύτερο πρόβλημα, που ίσως αποδειχθεί και το σημαντικότερο, αφορά τη σχεδόν πλήρη απουσία των γεωπολιτικών παραγόντων, από τις περιρρέουσες προβλέψεις, ωσάν να ζούμε ακόμη με τα δεδομένα του τέλους του προηγούμενου αιώνα ή των αρχών του τρέχοντος, όταν εν πολλοίς ο πλανήτης βρισκόταν υπό την αιγίδα της «Pax Americana».
Παρότι η επιστροφή της γεωπολιτικής αβεβαιότητας επήλθε πολύ πριν εμφανιστεί ο κορωνοϊός (βλέπε τα γεγονότα στην Κριμαία και την Ουκρανία, στη Συρία, την ένταση μεταξύ ΗΠΑ και Κίνας, την επίδραση του «μεταναστευτικού» στην Ευρώπη), η πανδημία εκτιμάται από αρκετούς αναλυτές ότι μπορεί να επιδράσει ως καταλύτης, ωθώντας την πλέον στο προσκήνιο, με πρωταγωνιστές τα απολυταρχικής φύσεως καθεστώτα, τα οποία φαίνεται να ανταποκρίνονται πλήρως στο ρητό «Ο λύκος στην αναμπουμπούλα χαίρεται».
Δύο χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι η Κίνα και η Τουρκία, ενώ δεν αποκλείεται, ευκαιρίας δοθείσης, να δούμε σύντομα ανάλογες ενέργειες και από τη Ρωσία του Πούτιν.
Δεν είναι βεβαίως τυχαίο ότι δεν πρόλαβε καλά καλά να ξεκινήσει η οργανωμένη έξοδος από τις καραντίνες και η Κίνα έσπευσε να επιβάλει τη θέλησή της στο Χονγκ Κονγκ, προκαλώντας διεθνή (αλλά πρακτικά, έως στιγμής τουλάχιστον, άνευ σημασίας) κατακραυγή, ενώ η Τουρκία ξεκίνησε νέο κύκλο προκλήσεων κατά της Ελλάδας. Με παραβιάσεις του εναέριου χώρου μας, επεισόδια στις συνοριακές γραμμές, θαλάσσιες και χερσαίες, και βεβαίως με τις διακηρύξεις της για γεωτρήσεις στην Ανατολική Μεσόγειο, που προκάλεσαν τη σκληρή αντίδραση του υπουργού Άμυνας Νίκου Παναγιωτόπουλου, ότι η Ελλάδα «ενίοτε δείχνει και τα δόντια της».
Ουδείς άλλωστε μπορεί να αποκλείσει περαιτέρω «εργαλειοποίηση» των μεταναστών, είτε στον Εβρο είτε αλλού στα χερσαία και θαλάσσια σύνορα της Ελλάδας. Τουναντίον αρκετοί ειδικοί, τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό, προβλέπουν ότι είναι θέμα χρόνου να έχουμε επανάληψη των φαινομένων, στο πλαίσιο ενός ακήρυκτου «υβριδικού πολέμου». Τον οποίο φαίνεται ότι χρησιμοποιεί η Τουρκία, αξιοποιώντας ως «όπλα», από την προπαγάνδα και τα fake news (η δήθεν είδηση για νεκρούς μετανάστες έκανε τον γύρο του κόσμου) έως τους άτυχους μετανάστες, τις κρατικές της υπηρεσίες (που τους έστειλαν στα σύνορα), αλλά και την αεροναυτική της μηχανή που προκαλεί και απειλεί σχεδόν καθημερινά στο Αιγαίο (για όσους θέλουν να ασχοληθούν παραπάνω με το θέμα, δείτε ένα πολύ ενδιαφέρον ειδικό κείμενο πολιτικής για την κρίση στον Εβρο, από τον Δρα Αλέξανδρο Κολοβό).
Για ποιο λόγο, όμως, αποτελεί η πανδημία τον καταλύτη; Διότι στις ανεπτυγμένες οικονομίες που λειτουργούν υπό καθεστώς ελεύθερης δημοκρατίας, είναι επόμενο ότι οι συνέπειές της προκαλούν μια στροφή προς το εσωτερικό τους και προς καθαρά οικονομικής φύσεως ζητήματα, προκειμένου να αντιμετωπιστεί η ύφεση, να διατηρηθούν οι πολιτικές και κοινωνικές ισορροπίες, να αισθανθεί ασφάλεια η κοινή γνώμη, ιδίως μετά το «σοκ» του lockdown που προηγήθηκε.
Στις χώρες με απολυταρχικό καθεστώς, όμως, υπάρχουν εντελώς διαφορετικές δυνατότητες χειρισμού των παραπάνω παραγόντων, οι οποίες στηρίζονται όχι μόνο στους μονομερείς μηχανισμούς πληροφόρησης και προπαγάνδας, αλλά και στη διαφορετική «κουλτούρα» που έχει ούτως ή άλλως επιβληθεί στον πληθυσμό, επιτρέποντας έτσι πολύ πιο εύκολα, μεταξύ άλλων, και την «εξαγωγή της κρίσης» μέσα από γεωπολιτικές περιπέτειες.
Τα όσα περιγράψαμε παραπάνω, όλως περιέργως, δεν φαίνεται να ενσωματώνονται στα σενάρια περί την «επόμενη μέρα» της πανδημίας, παρότι τα περιστατικά που ήδη έχουν λάβει χώρα θα έπρεπε να οδηγήσουν προς το αντίθετο.
Κατά την ταπεινή άποψη του υπογράφοντος, πρόκειται για λανθασμένη αντίληψη, που προκύπτει από τη συσσωρευμένη εμπειρία των προηγούμενων δεκαετιών «ειρήνης» και «παγκοσμιοποίησης», η οποία προωθείται στο μέλλον ωσάν να πρόκειται για κάτι αναπόφευκτο.
Εντούτοις, η ίδια η Ιστορία δείχνει πως ακόμη και στο θέμα της ανάπτυξης των πολιτισμών, η κίνηση προς τα εμπρός δεν είναι συνεχής και αδιάλειπτη. Ότι η ανέλιξη έρχεται σε κύματα -με διαστήματα οπισθοχώρησης- κι ότι τίποτε δεν παραμένει «ίδιο».
Όσοι λοιπόν προσπαθούν να βγάλουν πορεία για το μέλλον κοιτώντας το παρελθόν, μάλλον αγνοούν σημαντικά γεγονότα, όπως η αλλαγή στάσης των ΗΠΑ στο θέμα της παγκοσμιοποίησης και η μερική -προς το παρόν- ανατροπή υπεροπλίας της «μόνης υπερδύναμης».
Όσοι, πάλι, κρίνουν τη στάση της Τουρκίας και τα ελληνοτουρκικά, με τα δεδομένα προηγούμενων δεκαετιών, μάλλον δεν έχουν καταλάβει ότι η γειτονική μας χώρα έχει πραγματοποιήσει στρατιωτικές εισβολές στη Συρία κι ότι έχει στείλει δυνάμεις της να πολεμήσουν στη Λιβύη!
Όσοι, τέλος, θέλουν να επαναπαύονται σε αφορισμούς του τύπου «δεν συμβαίνουν τέτοια πράγματα στην εποχή μας», ίσως θα πρέπει να σκεφτούν την κατάρρευση των δίδυμων πύργων στη Νέα Υόρκη το 2001 (που ξεπέρασε και τους πιο ευφάνταστους μυθιστοριογράφους θρίλερ δράσης), αλλά και τα πολύ πιο φρέσκα μαζικά “lockdown” της πανδημίας, που ως τον Μάρτιο ανήκαν αποκλειστικά σε κινηματογραφικά σενάρια και σε βιβλία που απορρίφθηκαν μάλιστα από εκδοτικούς οίκους ως… «εξωπραγματικά»!
Ο κόσμος που ζούμε είχε ήδη αρχίσει να μεταβάλλεται δραματικά με την αλλαγή του αιώνα, καθώς η παγκοσμιοποίηση μετέφερε το οικονομικό «κέντρο βάρους» της υδρογείου προς την Άπω Ανατολή και τον Ειρηνικό. Άλλαξε ακόμη περισσότερο στη διάρκεια της προηγούμενης δεκαετίας, καθώς οι Ηνωμένες Πολιτείες άρχισαν να νιώθουν «καυτή» την απειλή της Κίνας, οικονομικά αλλά και στρατιωτικά.
Το πιθανότερο λοιπόν είναι ότι η πανδημία, γεγονός κορυφαίας ίσως σημασίας για τούτο τον αιώνα, θα αποτελέσει καταλύτη για επιτάχυνση των αλλαγών κι ακόμη μεγαλύτερη αβεβαιότητα, οικονομική, πολιτική και γεωπολιτική.