** Δείτε τους αναλυτικούς πίνακες με τις αποδόσεις των τραπεζικών μετοχών ανά χώρα μετά το πρόσφατο ράλι και το ριμπάουντ των δεικτών και τις αποδόσεις από την αρχή του έτους, στη δεξιά στήλη "Συνοδευτικό Υλικό".  

Aλλαγή ψυχολογίας είναι να βλέπει σήμερα η αγορά το ποτήρι μισογεμάτο, όταν πριν από τρεις μήνες το έβλεπε... εντελώς άδειο.

Αλλαγή ψυχολογίας σημαίνει να βρισκόμαστε στο επίκεντρο μιας επώδυνης οικονομικής κρίσης και τα στελέχη των επιχειρήσεων να αισιοδοξούν ότι θα ξεκινήσει κάποια ανάκαμψη είτε μέσα στο καλοκαίρι είτε έστω από τους τελευταίους μήνες του έτους. Αλλαγή ψυχολογίας επίσης, είναι οι αγορές να αγνοούν επιδεικτικά το «sell in May and go away» παρότι σημειώνουν ισχυρές ημερήσιες ανόδους τιμών εδώ και δύο περίπου μήνες!

Όλα καλά ως εδώ, αλλά ο κίνδυνος ελλοχεύει. Η ψυχολογία αποτελεί μεν την κινητήριο δύναμη κάθε ανόδου, έχει όμως αποδειχτεί πως είναι εύθραυστη και ευμετάβλητη, αν σταδιακά δεν επιβεβαιώνεται και από τις εξελίξεις στην πραγματική οικονομία.

Οσο και αν ακούγεται παράξενο, ένας μήνας ανόδου ενδεχομένως να είναι αρκετός για να αρχίσει να αλλάζει η ψυχολογία των επενδυτών, δημιουργώντας την αίσθηση ότι ξεχάστηκαν οι βαριές απώλειες του 2008 και πως μάλλον η γενικότερη κατάσταση ομαλοποιείται.

Η ψυχολογία φαίνεται να έχει γυρίσει αφού στις αρχές του έτους οι περισσότεροι «ειδικοί» μιλούσαν για τη νέα Μεγάλη Ύφεση και τώρα, αφού βιώσαμε το πιο δυνατό σκέλος της διόρθωσης, έχουν ξεκινήσει οι ζητήσεις για κάποιου είδους... ανάκαμψη. Παράλληλα, το παλιό χρηματιστηριακό ρητό «sell in May and go away» δεν φαίνεται ότι βρίσκει αποδέκτες τουλάχιστον στις πρώτες συνεδριάσεις του Μαΐου, ειδικά τώρα που το momentum στις αγορές αρχίζει να αυξάνεται.

Στο εγχώριο μέτωπο, οι συνεδριάσεις στη Σοφοκλέους έγιναν και πάλι ενδιαφέρουσες, αφού φρέσκο χρήμα μπήκε στην αγορά και πολλοί τίτλοι γύρισαν σε θετικό πρόσημο από την αρχή του έτους, ενώ οι εισροές κεφαλαίων αποτελούν σαφέστατα το πιο bullish χαρακτηριστικό στα δεδομένα επίπεδα τιμών, καθώς το επενδυτικό ενδιαφέρον διαχέεται. Από την αρχή του 2008 ο Γενικός Δείκτης κινείται ανοδικά κατά 22,65% και ο αντίστοιχος της υψηλής κεφαλαιοποίησης κατά τι λιγότερο, ενώ αξιοσημείωτη είναι η υπεραπόδοση της μεσαίας κατηγορίας μετοχών με +30%.

Η υπεραντίδραση από τα χαμηλά του Μαρτίου μπορεί να σημαίνει πολλά, μπορεί όμως και τίποτα. Ο δείκτης-βαρόμετρο FTSE All-World έχει ενισχυθεί πάνω από 30% σε σχέση με τα χαμηλά στις αρχές Μαρτίου και ο VIX, εκείνος βάσει του οποίου υπολογίζεται η μεταβλητότητα των αγορών, έχει υποχωρήσει σχεδόν 50% σε σχέση με το υψηλό επίπεδό του από την αρχή του έτους, αν και παραμένει αρκετά πιο πάνω από τα όρια στα οποία βρισκόταν πριν ξεσπάσει η κρίση. Η μείωση της μεταβλητότητας και της ανησυχίας στις παγκόσμιες αγορές μπορεί να είναι τα κυρίαρχα στοιχεία των τελευταίων συνεδριάσεων, όχι μόνο στην εγχώρια αγορά μετοχών αλλά σε παγκόσμιο επίπεδο, παρ’ όλα αυτά το αν εισήλθαμε σε νέο bull market ή αν διανύουμε ένα ισχυρό bear market rally είναι στοιχείο που θα το ανακαλύψουμε στην πορεία.

Αλλαγή κλίματος και στις επιχειρήσεις

Αξιοσημείωτο είναι ότι έχουμε αρχίσει να βλέπουμε να υπάρχει μια τάση αισιοδοξίας ακόμη και μεταξύ των στελεχών των επιχειρήσεων. Παρά το γεγονός ότι τα εταιρικά αποτελέσματα του πρώτου εξαμήνου αναμένονται να είναι «μαύρα», οι πιο πολλοί ιδιοκτήτες εισηγμένων εταιρειών βλέπουν αντιστροφή της κατάστασης από το καλοκαίρι ή από το φθινόπωρο και μετά.

Στέλεχος μεγάλης εισηγμένης μεταλλουργικής εταιρείας υποστηρίζει πως «τα αποθέματα των πελατών μας τείνουν πλέον να εξαντληθούν και αυτό μας κάνει αισιόδοξους για τις πωλήσεις μας από τον Αύγουστο και μετά».

Άλλο υψηλόβαθμο στέλεχος εμπορικής εταιρείας δήλωσε ότι «οι τράπεζες πιστεύω πως σταδιακά θα ξεκινήσουν να ανοίγουν και πάλι τη στρόφιγγα των δανειοδοτήσεων και αυτό θα τονώσει την αγορά». Το ίδιο συμπλήρωσε: «Εδώ και έξι μήνες βλέπουμε πτώση στη ζήτηση που ξεκινά από το 20% και φτάνει έως και το 40%. Αυτό δεν συνέβη επειδή τα εισοδήματα του μέσου Έλληνα καταναλωτή υποχώρησαν τόσο, αλλά επειδή υπήρξε κλίμα τρομοκρατίας, επηρεασμένο και από τις υπερβολές των μέσων μαζικής ενημέρωσης. Η κατάσταση πιστεύω ότι θα αρχίσει να εξομαλύνεται από το φθινόπωρο και μετά».

Οι τράπεζες

Ειδικότερα για τον εγχώριο τραπεζικό κλάδο, μπορεί βέβαια να μην ακούγονται πολύ αισιόδοξα μηνύματα, τουλάχιστον όμως έχει σταματήσει το κλίμα της εντονότατης ανησυχίας που υπήρξε το πρώτο τρίμηνο του έτους: κανείς πλέον δεν μιλά για προβλήματα ρευστότητας, ελάχιστοι είναι εκείνοι που φοβούνται αναγκαστικές κρατικοποιήσεις μέσα στο επόμενο δωδεκάμηνο και λίγοι επίσης είναι αυτοί που αναμένουν επισφάλειες της τάξης του 20% και του 25% στις χώρες της ΝΑ. Ευρώπης.

Άρα, λοιπόν, μπορεί μεν να βρισκόμαστε στο κέντρο μιας μεγάλης κρίσης, ωστόσο έχουν πληθήνει οι φωνές που προβλέπουν την αρχή κάποιας εξομάλυνσής της από το φθινόπωρο και μετά. Ίσως και να έχουν δίκιο.

Ορατοί οι κίνδυνοι

Από τη μία πλευρά το αρνητικό κλίμα οροθετείται από τα μέτωπα του αποπληθωρισμού, της αρνητικής ανάπτυξης και της έντονης κερδοσκοπίας που παρατηρείται αυτήν τη χρονική στιγμή στις αγορές, ενώ τα αρνητικά σενάρια για τον τραπεζικό κλάδο μπορεί μετά τα stress tests στις ΗΠΑ να επανέλθουν δριμύτερα. Επίσης, είναι γνωστό ότι μέτρα που εφαρμόζονται σε όλο τον κόσμο για την αντιμετώπιση της τρέχουσας κρίσης επιβαρύνονται με τεράστια χρέη τα οποία με τη σειρά τους δεν είναι καθόλου απίθανο να ανοίξουν τον δρόμο για την επόμενη κρίση ή για τη συνέχιση της ήδη υπάρχουσας.

Ακόμα και αν αποφύγουμε τα χειρότερα στην παρούσα χρονική στιγμή με την ποσότητα του χρήματος που έχει τυπωθεί και έχει διοχετευτεί στην αγορά, οι αγορές κεφαλαίου εύκολα μπορεί να «ξεφύγουν», με τελικό αποτέλεσμα την απαρχή μιας μακράς περιόδου πληθωρισμού όταν έρθει τελικά η περιβόητη ανάκαμψη. Παρά τις θετικές ενδείξεις, υπάρχουν ακόμη έντονες ανησυχίες για την ύπαρξη σημαντικών πιέσεων στο τραπεζικό σύστημα και το ενδεχόμενο να κλείσουν μεγάλες αγορές άντλησης κεφαλαίων, όπως αυτή της τιτλοποίησης (securitization), με ό,τι θα σήμαινε κάτι τέτοιο για τις αγορές.

Σε αυτήν την αρνητική εικόνα, αξίζει να παρατεθεί το τελευταίο σχόλιο του κορυφαίου οικονομολόγου κ.Nouriel Roubini. Στην τελευταία του τοποθέτηση υποστήριξε πως το bear market rally στις αγορές θα διακοπεί εντός των επόμενων μηνών καθώς θα υπάρξουν νέες δυσμενείς ειδήσεις από την οικονομία και από επιχειρήσεις, ενώ παρέθεσε και τους λόγους που δικαιολογούν την άποψή του.

Ο κ. Roubini αναμένει δυσμενή μακροοικονομικά μεγέθη από τις κορυφαίες οικονομίες της υφηλίου, κέρδη χαμηλότερα του αναμενομένου από αρκετές εταιρείες και ακόμη πιο δυσάρεστες εκπλήξεις από τον τραπεζικό κλάδο, αφού αυτός θα βγαίνει σιγά-σιγά από την κρίση. Πιο συγκεκριμένα εξήγησε: «Θα ανακαλύψουμε ότι υπάρχουν κι άλλα χρηματοοικονομικά σοκ που πρέπει να αντιμετωπίσουμε. Οι αγορές μπορεί να τρέχουν, αλλά μάλλον έχουν ξεπεράσει τον εαυτό τους. Θα χρειαστεί να προετοιμαστούμε για νέες αρνητικές εκπλήξεις στα επόμενα τρίμηνα».

Ο αντίλογος των «ταύρων»

Από την άλλη πλευρά του νομίσματος, όμως, τα ψήγματα ανάκαμψης της παγκόσμιας οικονομίας, η σταθεροποίηση της εταιρικής κερδοφορίας σε παγκόσμιο επίπεδο όπως και οι αποτιμήσεις στην πλειονότητα των αγορών είναι στοιχεία ελκυστικά.

Οι τομείς που έχουν σημάνει την αλλαγή στην ψυχολογία των επενδυτών είναι η σαφής χαλάρωση των προβλημάτων στο διεθνές χρηματοοικονομικό σύστημα, η σταδιακή ανάκαμψη της κινεζικής οικονομίας, η βελτίωση των συνθηκών στην αμερικανική αγορά κατοικιών αλλά και η ελαφριά ανάκαμψη της κατανάλωσης στις ΗΠΑ. Σε σύγκριση με την εικόνα της στις αρχές του 2009, σαφώς η οικονομία έχει βελτιωθεί σημαντικά. Παρότι όλες οι μεγάλες οικονομίες του κόσμου εξακολουθούν να συρρικνώνονται, ορισμένα στοιχεία δείχνουν πως υπάρχει σαφής χαλάρωση των πιέσεων.

Βέβαια, η εικόνα βρίσκεται πολύ μακριά από το να χαρακτηριστεί ειδυλλιακή, αφού οι προοπτικές αρκετών χωρών της ευρύτερης Ευρωπαϊκής Ένωσης όπως της Βρετανίας και της Γερμανίας αλλά και στον υπόλοιπο κόσμο (Ιαπωνία) δεν έχουν βελτιωθεί, όμως οι οικονομίες των ΗΠΑ και της Κίνας εμφανίζουν σαφή σημάδια βελτίωσης ή σταθεροποίησης σε σχέση με αυτό που αναμενόταν έναν μήνα νωρίτερα.

Παράλληλα, μικρά δείγματα αισιοδοξίας αλλά αρκετά ισχυρά για να βελτιώσουν την ψυχολογία έχουν ήδη φανεί στον ορίζοντα. Το τρίμηνο επιτόκιο Libor του δολαρίου, με το οποίο δανείζονται μεταξύ τους οι μεγάλες τράπεζες, έπεσε κάτω από το 1% για πρώτη φορά στη διάρκεια του 2009 και στο χαμηλότερο επίπεδό του από την αρχή της κρίσης. Ταυτόχρονα, η ίδια η πορεία των μετοχικών αγορών αποτελεί σημαντικό δείγμα ότι κάτι αλλάζει. Οι διεθνείς αγορές κατέγραψαν ισχυρό ράλι μετά τα χαμηλά του Μαρτίου, σημειώνοντας άνοδο υψηλότερη του 30%, ενώ την ίδια περίοδο αρκετοί δείκτες που έδειχναν τη στενότητα του χρηματοοικονομικού κλάδου έχουν αρχίσει να βελτιώνονται.

Πλέον ελάχιστοι είναι εκείνοι που δηλώνουν ότι η παγκόσμια οικονομία θα καταρρεύσει, ενώ τα στοιχεία που υπολογίζουν τα επίπεδα stress των τραπεζών, όπως για παράδειγμα τα επιτόκια διατραπεζικού δανεισμού, έχουν παρουσιάσει βελτίωση. Το κόστος δανεισμού έχει υποχωρήσει σημαντικά ακόμη και για εταιρείες που θεωρούνται επικίνδυνες, δηλαδή για εκείνες οι οποίες εμφανίζονται υπερχρεωμένες, αφού θεωρείται πολύ πιθανό ότι θα μπορέσουν να καλύψουν τα χρέη τους.

Ταυτόχρονα, για πρώτη φορά έπειτα από καιρό οι διαχειριστές και οι επενδυτικοί οίκοι έχουν αρχίσει να εκφράζουν την άποψη ότι η ύφεση πλησιάζει στο τέλος της. Αυτό επισημαίνει ο κ. Larry Kantor της Barclays Capital που τονίζει ότι οι αγορές το έχουν κατανοήσει πλήρως, ενώ το τέλος της ύφεσης είναι κοντά καθώς η διεύθυνση διαχείρισης περιουσίας της Merrill Lynch μιλά για «τρισδιάστατη ανάκαμψη». Η Deutsche Bank δηλώνει ότι «μύρισε άνοιξη» και η JP Morgan πιστεύει πως «το τέλος της Μεγάλης Ύφεσης πλησιάζει».

Όλα τα παραπάνω δείχνουν ότι οι «ταύροι» και οι «αρκούδες» ετοιμάζονται και πάλι για μάχη, με τους πρώτους να φαίνεται πως έχουν το πάνω χέρι για την ώρα. Ωστόσο, η ισορροπία είναι οριακή. Αν τα χρηματιστήρια μπουν σε νέα κατάσταση πανικού και πωλήσεων, προεξοφλώντας και πάλι άσχημα σενάρια για τον τραπεζικό κλάδο, σε συνδυασμό με πιθανή επιβράδυνση της οικονομικής ανάπτυξης τα επόμενα τρίμηνα, τότε η εικόνα θα αλλάξει άρδην. Αυτήν τη φορά, όμως, προς το χειρότερο.

* Αναδημοσίευση από το 581ο φύλλο της εβδομαδιαίας εφημερίδας "ΜΕΤΟΧΟΣ & ΕΠΕΝΔΥΣΕΙΣ", 8– 12 Μαΐου 2009.

** Δείτε τους αναλυτικούς πίνακες με τις αποδόσεις των τραπεζικών μετοχών ανά χώρα μετά το πρόσφατο ράλι και το ριμπάουντ των δεικτών και τις αποδόσεις από την αρχή του έτους, στη δεξιά στήλη "Συνοδευτικό Υλικό"