Ο ευρωπαϊκός Νότος υποφέρει

Πιθανώς Ελλάδα, Ιταλία ή άλλες χώρες του ευρωπαϊκού Νότου να μην προτίθενται να εγκαταλείψουν την ευρωζώνη. Όμως υποφέρουν οικονομικά και πολιτικά και ταυτόχρονα χάνουν την ανταγωνιστικότητά τους.

Δημοσιεύθηκε: 27 Ιανουαρίου 2009 - 11:40

Gideon Rachman

Κάποτε γνώρισα ένα κορυφαίο στέλεχος της Ε.Ε. (από την Αυστρία) που υποστήριζε ότι η Ελλάδα δεν πρέπει να είναι μέλος της Ένωσης. "Από πλευράς κουλτούρας η Ελλάδα δεν είναι Ευρώπη, είναι μέλος της Μέσης Ανατολής", υποστήριζε. "Απλώς, άκουσε τη μουσική τους".

Φυσικά, σε αυτό οι Έλληνες, απόλυτα δικαιολογημένα, θα απαντήσουν: "Πλάτων, Αριστοτέλης και (από πλευράς μουσικής) Ντέμης Ρούσσος". Όμως, η άποψη του φίλου μου από την Αυστρία, αν και σαφώς εκκεντρική, άγγιζε ένα πραγματικό και ευαίσθητο θέμα που αφορά στην Ένωση: τον φόβο ότι οικονομικά και πολιτικά είναι διαιρεμένη μεταξύ του σκληρού και ανθεκτικού Βορρά και του περισσότερο χαλαρού Νότου.

Αυτή η διαίρεση κατέστη, παροδικά, λιγότερο σημαντική όταν στην Ε.Ε. εντάχθηκαν οι χώρες της ανατολικής Ευρώπης, οι οποίες έγιναν το αντικείμενο της επίθεσης που παλαιότερα δέχονταν κράτη όπως η Ελλάδα και η Πορτογαλία. Όμως, ο ευρωπαϊκός διαχωρισμός Βορρά - Νότου επανέρχεται στο προσκήνιο λόγω της κρίσης.

Η διαφορά στη συμπεριφορά των οικονομιών Βορρά και Νότου είναι τόσο έντονη ώστε ακόμη και ιδιαίτερα φιλικά προς την Ε.Ε. think tanks, όπως το Center for European Reform (CER) σε έκθεση υπό τον τίτλο "Το ευρώ στα 10 του χρόνια - Είναι το μέλλον του εξασφαλισμένο;" ("The Euro at Ten: Is Its Future Secure?", του Simon Tilford-, εξετάζουν το ενδεχόμενο η ευρωζώνη, στην οποία είναι εισηγμένες 16 χώρες, να διασπαστεί λόγω των πιέσεων από την κρίση.

Βέβαια, μοιάζει ελαφρώς αναιδές κάποιος που βρίσκεται στο Λονδίνο να προβλέπει κρίση στην ευρωζώνη. Η στερλίνα έχει βυθιστεί και ορισμένοι παρομοιάζουν τα προβλήματα της Βρετανίας με αυτά της Ισλανδίας. Όμως, επειδή η Βρετανία έχει προβλήματα, αυτό δεν σημαίνει ότι η ευρωζώνη θα πάει καλά. Αντίθετα, οδηγείται σε βαθιά ύφεση, με πρόβλεψη ότι η ανεργία θα ξεπεράσει το 10% έως το 2010.

Ποια είναι, λοιπόν, τα χαρακτηριστικά της κρίσης για την ευρωζώνη; Υπάρχουν τρία στοιχεία: χρηματοοικονομικό, οικονομικό και πολιτικό.

Η κρίση στη χρηματοοικονομική πλευρά θα εμφανιστεί όταν κάποιες περισσότερο αδύναμες οικονομίες της ευρωζώνης βρεθούν αντιμέτωπες με αγορές απρόθυμες να τις δανείσουν και επομένως να στηρίξουν τα δημόσια ελλείμματά τους. Όταν οι παρατηρητές φώναζαν για "τη διεύρυνση των spreads" είχαν αυτή την υπόθεση στο μυαλό τους, δηλαδή το γεγονός ότι οι επενδυτές απαιτούν όλο και υψηλότερα επιτόκια για να αγοράσουν ομόλογα της Ελλάδας ή της Ιταλίας, σε σύγκριση με αυτά που ζητούν για την αγορά γερμανικών ομολόγων.

Η κρίση στην πραγματική οικονομία θα περιλαμβάνει όλα τα γνωστά... επεισόδια: ύφεση, ανεργία, χρεοκοπία. Όμως, θα είναι και άμεσα συνδεδεμένη με το χρηματοοικονομικό πρόβλημα. Καθώς η αγορά ζητά όλο και υψηλότερα επιτόκια, χώρες όπως η Ιταλία, η Ελλάδα η Ισπανία, η Πορτογαλία και πιθανώς η Ιρλανδία θα δυσκολεύονται όλο και περισσότερο να διαχειριστούν τα δημοσιονομικά τους. Όπως τονίζει ο κ. Tilford του CER, "η ένταξη στην ευρωζώνη διαφυλάσσει τα κράτη-μέλη από το ενδεχόμενο κρίσης στο νόμισμα, αλλά αυτή η κρίση μπορεί να αντικατασταθεί από κρίση στις πιστώσεις".

Πίσω από τα παραπάνω βρίσκεται το καλά κρυμμένο πρόβλημα της πτώσης στην ανταγωνιστικότητα του ευρωπαϊκού Νότου. Καθώς δεν έχουν τη δυνατότητα υποτίμησης του νομίσματός τους, οι πιο αδύναμες οικονομίες μπορούν να ενισχύσουν την ανταγωνιστικότητά τους μέσω μείωσης θέσεων εργασίας και πραγματικών μισθών. Όμως αυτό αποτελεί, ολοφάνερα, μία καλή αιτία για κοινωνική αναταραχή, η οποία με τη σειρά της οδηγεί σε πολιτική κρίση.

Οι ευρωσκεπτικιστές προβλέπουν τέτοιο βαθμό κοινωνικών εντάσεων ώστε κάποιες χώρες να αναγκαστούν να εγκαταλείψουν την ευρωζώνη. Ο κ. Charles Dumas της Lombard Street Research (με έδρα το Λονδίνο) υποστηρίζει ότι "η Ιταλία κάποια στιγμή θα πρέπει να εγκαταλείψει την ευρωζώνη. Η αποτυχία της ευρωζώνη αποδεικνύεται στην τρέχουσα κρίση".

Οι φίλοι της Ε.Ε. τονίζουν ότι όλα τα παραπάνω είναι παράλογα. Μία χώρα θα ήταν τρελή να εγκαταλείψει την ασφάλεια της ευρωζώνης. Άλλωστε, ακόμη και η Ισλανδία σκέφτεται να ενταχθεί σε αυτήν. Σύμφωνα με αυτούς, πολιτική συνέπεια της κρίσης δεν θα είναι η διάσπαση ευρωζώνης ή Ε.Ε., αλλά ακόμη μεγαλύτερη ενοποίηση. Οι απόλυτοι φίλοι των ομοσπονδιών, όπως ο πρωθυπουργός του Λουξεμβούργου, κ. Jean-Claude Junker, προτείνουν την ιδέα της αμοιβαιότητας (mutualisation) των εθνικών χρεών στην ευρωζώνη.

Αυτό μεταφράζεται σε ανάληψη από το σύνολο των κρατών-μελών της ευρωζώνης των χρεών των πιο αδύναμων οικονομιών. Βέβαια, όπως είναι φυσικό, θα ζητήσουν κάτι ως αντάλλαγμα αυτής της εξαιρετικής γενναιοδωρίας τους. Αυτό το κάτι θα είναι οι πιο αδύναμες οικονομίες να διοικούνται ουσιαστικά από τις κεντρικές αρχές της Ε.Ε.

Δηλαδή, οι γραφειοκράτες της Φρανκφούρτης ή των Βρυξελλών θα είναι αυτοί που θα συντάσσουν τον προϋπολογισμό της Ιταλίας ή της Ελλάδας και όχι οι υπουργοί Οικονομικών των χωρών αυτών. Ως εκ τούτου, η κρίση θα οδηγήσει σε ουσιαστική αποενοποίηση της ευρωζώνης αλλά ταυτόχρονα και σε βαθύτερη πολιτική εγγύτητα, κάτι που η περιοχή έχει ανάγκη.

Εάν, όμως, ζητηθεί από τα κράτη της νότιας Ευρώπης να μειώσουν κάθετα τους προϋπολογισμούς τους και μάλιστα εν τω μέσω της κρίσης -από κάποιους γραφειοκράτες των Βρυξελλών είτε από τις αγορές-, τότε αυτή είναι η καλύτερη συνταγή για το ξέσπασμα βίαιης κοινωνικής αναταραχής. Οι Βρετανοί ευρωσκεπτικιστές υποστηρίζουν ότι σε μία τέτοια περίπτωση οι Έλληνες θα σπάσουν τα δεσμά και θα εγκαταλείψουν την ευρωζώνη.

Αυτή, πάντως, η άποψη μάλλον υποτιμά την πίστη του ευρωπαϊκού Νότου στην ενότητα της Ε.Ε. Χώρες όπως η Ιταλία, η Ελλάδα, η Πορτογαλία και η Ισπανία είναι οι πλέον φιλοευρωπαϊκές. Σε πλήρη αντίθεση με τους... κατσούφηδες Βρετανούς, συνδέουν τις Βρυξέλλες με την καλή διακυβέρνηση - και την Ε.Ε. με την ευημερία και σε ορισμένες περιπτώσεις με τη Δημοκρατία.

Εάν, όμως, η Ε.Ε. στο σύνολό της δεν αποτελέσει θύμα κοινωνικής αναταραχής, κάποιες πλευρές της πολιτικής κατάστασης θα βρεθούν υπό ισχυρή πίεση. Κατά τη διάρκεια των τελευταίων μηνών υπήρξαν σημαντικές αναταραχές σε αρκετές χώρες της Ε.Ε., από τη Λετονία έως την Ελλάδα. Καθώς οι συνθήκες δυσκολεύουν οι Νοτιοευρωπαίοι θα στραφούν στην Ε.Ε. Όμως, είναι εξίσου πιθανόν να ξεσπάσουν την οργή τους στους δικούς τους πολιτικούς. Άλλωστε, είναι πολύ πιο εύκολο να τους βρουν.

© The Financial Times Limited 2009. All rights reserved.
FT and Financial Times are trademarks of the Financial Times Ltd.
Not to be redistributed, copied or modified in any way.
Euro2day.gr is solely responsible for providing this translation and the Financial Times Limited does not accept any liability for the accuracy or quality of the translation