Τα όνειρα Μακρόν για την ΕΕ και τα γερμανικά «nein»

Οι οικονομίες αναπτύσσονται και η ανεργία μειώνεται. Από το Παρίσι έρχεται μια χιονοστιβάδα ιδεών για την αναζωογόνηση της Ευρωπαϊκής Ενωσης. Στο Βερολίνο, μια ευγενική δημόσια υποδοχή για το επεκτατικό όραμα του Γάλλου προέδρου Εμανουέλ Μακρόν παλεύει να κρύψει ένα ακόμα πιο σφιχτό εναγκαλισμό με το μπλοκ επιταγών. Πρόκειται η Ευρώπη, αναρωτιέστε, να χάσει μια σπάνια ευκαιρία;

Για αρκετά χρόνια, η Γερμανία κατήγγειλε την απουσία ενός σοβαρού εταίρου στο Παρίσι, ενός πολιτικού στο Élysée έτοιμου να εκσυγχρονίσει τη γαλλική οικονομία και να αποκαταστήσει τη γαλλογερμανική δυναμική στην ευρωπαϊκή πολιτική. Οι Γερμανοί πολιτικοί θρηνούσαν για το βάρος της ηγεσίας στην Ευρώπη, που έπρεπε ξανά να μοιραστεί.

Η κυβέρνηση Μέρκελ πήρε αυτό που ζητούσε. Και περισσότερα. Ο παθιασμένος ευρωπαϊσμός του Μακρόν συνοδεύεται από τον ρεαλισμό που λέει ότι η Γαλλία πρέπει να βάλει σε τάξη τα του οίκου της στην οικονομία. Τους μήνες που ακολούθησαν την εκλογή του, είδαμε μείωση του δημοσιονομικού ελλείμματος, φιλελευθεροποίηση της αγοράς εργασίας και μειώσεις φόρων. Ο Μακρόν πληρώνει για τη θέση του στο τραπέζι.

Για την Ευρώπη, η συγκυρία είναι όσο καλή μπορεί να γίνει. Η ανάγκη να επανεφεύρει τον εαυτό της -με μεταρρυθμίσεις που θα ευθυγραμμίσουν τις ικανότητες της ΕΕ με τις σημερινές προκλήσεις- για πρώτη φορά συμπίπτει με την ευκαιρία.

Κάποια προβλήματα μπορεί να μην εξαφανιστούν σύντομα -η ροπή προς την ανελευθερία σε τμήματα της ανατολικής Ευρώπης, η σύγκρουση της Ισπανίας με τους Καταλανούς αυτονομιστές. Αλλά το σύννεφο της αέναης κρίσης έχει φύγει. Η οικονομική εμπιστοσύνη στην ευρωζώνη είναι στο υψηλότερο επίπεδο από το 2001, η προσφυγική κρίση μετριάστηκε και ο λαϊκισμός ως επί το πλείστον έχει προσωρινά ελεγχθεί.

Οι προκλήσεις μιλούν από μόνες τους. Η ευρωζώνη έχει «επιδιορθωθεί πρόχειρα», αλλά στη νομισματική ένωση λείπουν ισχυρά οικονομικά θεμέλια. Η μονοπωλιακή ισχύς των αμερικανικών τεχνολογικών μεγιστάνων απαιτεί μια πανευρωπαϊκή ενίσχυση των κανόνων ανταγωνισμού και φορολόγησης. Το 2015 η προσφυγική κρίση ανέδειξε την αδυναμία των εξωτερικών συνόρων της Ευρωπαϊκής Ενωσης και «εντάσεις» μεταξύ των εθνικών κανόνων για τη μετανάστευση και της Συνθήκης Σένγκεν για τα ανοικτά σύνορα. Ο λαϊκισμός έχει αποκαλύψει πραγματικά παράπονα αυτών που μένουν πίσω.

Πλαισιωμένα από τη μεγάλη εμπιστοσύνη για τον πολιτικό που ανέλαβε τα ηνία της Πέμπτης Γαλλικής Δημοκρατίας, τα ζωντανά χρώματα του έργου του κου Μακρόν θα έρχονται πάντα σε σύγκρουση με τα γκρι του Βερολίνου. Αυτό που βλέπω τώρα, ωστόσο, είναι Γερμανοί πολιτικοί να πέφτουν στην παγίδα από την οποία δεν ξέφυγαν οι Βρετανοί στις τέσσερις δεκαετίες που αποτέλεσαν μέλος της Ευρωπαϊκής Ενωσης.

Η Ευρώπη, στην αυτοκαταστροφική της νοοτροπία, είναι μια σειρά συναλλαγών μηδενικού αθροίσματος -μια καταμέτρηση κουκιών, αντί για τη ραχοκοκαλιά για την ειρήνη και την πρόοδο της Ηπείρου.

Η Γερμανία, πριν όχι και τόσο πολύ χρόνο πήρε μια ευρύτερη θέση. Όχι από αλτρουισμό αλλά για σωστούς λόγους εγωιστικού εθνικού συμφέροντος. Η οικονομική ευημερία και η φυσική ασφάλεια της Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας, για να μην πω η επανένωση των δύο Γερμανιών, στηρίχθηκαν στους τρεις πυλώνες της μεταπολεμικής ευρωπαϊκής τάξης. Τώρα τίθενται υπό αμφισβήτηση.

Η Ευρωπαϊκή Ενωση ήταν ταυτόχρονα το μέσο για τη συμφιλίωση με τη Γαλλία και η απάντηση στο μυθικό γερμανικό ερώτημα: πώς να χωρέσει ένα έθνος πολύ μεγάλο για την ήπειρό του και ταυτόχρονα πολύ μικρό για τον κόσμο; Ηταν κάτι περισσότερο από τυχαίο ότι επίσης παρείχε μια αγορά για την αναδυόμενη γερμανική βιομηχανία.

Η συμμαχία του ΝΑΤΟ πρόσθεσε μια κρίσιμη εγγύηση ασφάλειας με τη μορφή της παρουσίας των ΗΠΑ στην Ηπειρο. Και η συμφωνία του Ελσίνκι το 1975 έβαλε τέλος στις διαμάχες για τα σύνορα, που αποτέλεσαν την αιτία για τους ευρωπαϊκούς πολέμους.

Τα γεγονότα δημιουργούν ρωγμές και στα τρία. Η έλευση του Ντ. Τραμπ στον Λευκό Οίκο βάζει ερωτηματικό στο πόσο θα παραμείνουν οι ΗΠΑ μια «ευρωπαϊκή δύναμη». Η προσάρτηση της Κριμαίας και η εισβολή στην Ουκρανία περιφρονεί τους κανόνες του Ελσίνκι. Από την πλευρά της, η ΕΕ χάνει τη Μεγάλη Βρετανία, έναν αδέξιο εταίρο πιθανά, αλλά μια ευρωπαϊκή δύναμη, για όλα αυτά.

Όταν οι Γερμανοί πολιτικοί απορρίψουν τα σχέδια του Μακρόν για έναν προϋπολογισμό ευρωζώνης ως τίποτε άλλο παρά μια έκκληση για επιπλέον μεταφορές μετρητών από τους Γερμανούς φορολογούμενους, θα απομακρύνονται από την ευρύτερη κατανόηση των εθνικών συμφερόντων. Όταν οι πολιτικοί λένε ότι η απάντηση στα προβλήματα της ευρωζώνης είναι οι άλλοι να συμπεριφέρονται περισσότερο σαν τη Γερμανία, αναρωτιέσαι αν είμαστε καθ’ οδόν για μια ευρωπαϊκή Γερμανία ή μια γερμανική Ευρώπη.

Το παιχνίδι δεν έχει χαθεί. Αν ένα αποτέλεσμα της επιτυχίας της ξενοφοβικής «Εναλλακτική για τη Γερμανία» ήταν η στροφή της πολιτικής σε μια εθνικιστική κατεύθυνση, ένα άλλο ήταν να πειστούν οι πολιτικοί του κυρίαρχου ρεύματος ότι η Γερμανία χρειάζεται πολύ μια νέα συμφωνία για να στηρίξει τη Σένγκεν. Μεταρρύθμιση της Σένγκεν, με αντάλλαγμα ενίσχυση της ευρωζώνης;

Οι σύμμαχοι της καγκελαρίου λένε ότι είναι «περιορισμένη» αυτή τη στιγμή από τις ευαίσθητες διαπραγματεύσεις για τη συμμαχία με τους πιο ευρωσκεπτικιστές «Ελεύθερους Δημοκράτες». Η κα Μέρκελ δεν πρόκειται ποτέ να είναι μια ενστικτώδης Ευρωπαία, αλλά καταλαβαίνει τη γεωπολιτική που ριζώνει τα γερμανικά συμφέροντα στην αρχιτεκτονική της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης.

Αλλοι θα σας πουν ότι η Γαλλία και η Γερμανία πάντα ξεκινούν από πολύ διαφορετικές θέσεις. Ο γαλλικός ενθουσιασμός και ο γερμανικός σκεπτικισμός σηματοδοτούν ένα φυσικό καταμερισμό εργασίας. Αυτό που έχει σημασία είναι ότι επιδεικνύουν την πολιτική βούληση να βρουν μια ισορροπία.

Ισως. Με τον Μακρόν, η Γαλλία έχει έναν ηγέτη με το κουράγιο να μιλήσει για μια ισχυρότερη Ευρώπη. Περιμένει απάντηση από το Βερολίνο.

* Ο συγγραφέας είναι Richard von Weizsäcker Fellow στη Robert Bosch Academy in Berlin

© The Financial Times Limited 2017. All rights reserved.
FT and Financial Times are trademarks of the Financial Times Ltd.
Not to be redistributed, copied or modified in any way.
Euro2day.gr is solely responsible for providing this translation and the Financial Times Limited does not accept any liability for the accuracy or quality of the translation