Ενα χρόνο μετά το πραξικόπημα, η Τουρκία ψάχνει την αλήθεια

Καθώς στεκόταν στο αεροδρόμιο Ατατούρκ στην Κωνσταντινούπολη πριν από έναν χρόνο, ο πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν έδειχνε τον ωκεανό, προς τον άνθρωπο στον οποίο απέδωσε την απόπειρα πραξικοπήματος που σχεδόν τράβηξε την Τουρκία από τη λαβή του. «Αντάρτες» στρατιώτες εξακολουθούσαν να κρατούν κομμάτια της πόλης υπό τον έλεγχό τους, στρατηγοί έτρεχαν κυνηγημένοι και η κυβέρνηση ήταν σε αναστάτωση, με βασικούς υπουργούς να αγνοούνται ή να κρύβονται.

Αλλά ο κ. Ερντογάν ήξερε ποιον να κατηγορήσει: έναν μακροχρόνιο σύμμαχό που εξελίχθηκε σε ορκισμένο εχθρό, τον Φετουλάχ Γκιουλέν, έναν ισλαμιστή κληρικό που ζει σε μια φάρμα στην Πενσιλβάνια. Ο ισχυρισμός του κ. Ερντογάν πυροδότησε μια εκκαθάριση που έχει πιέσει τις σχέσεις του συμμάχου του ΝΑΤΟ με τη Δύση και έχει αμαυρώσει το ιστορικό της Τουρκίας στο θέμα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Την ίδια στιγμή, έχει ισχυροποιήσει τη θέση του κ. Ερντογάν, επιτρέποντάς του να κυβερνά σε κατάσταση εκτάκτου ανάγκης, που δικαιολογείται από τη φύση της απειλής όπως ο ίδιος την έχει περιγράψει.

«Δεν υπάρχει θέμα άρσης της κατάστασης έκτακτης ανάγκης με όλα αυτά που συμβαίνουν», δήλωσε ο κ. Ερντογάν την Τετάρτη. «Ρωτούν πότε θα τελειώσει η κατάσταση έκτακτης ανάγκης. Θα τελειώσει όταν αυτή η υπόθεση θα έχει φύγει από τη μέση».

Από πολλές πλευρές, ο κ. Γκιουλέν ήταν πειστικός ύποπτος: οι ακόλουθοί του στο δικαστικό σώμα έχουν συνδεθεί στο παρελθόν με απόπειρες υπονόμευσης του κ. Ερντογάν, ενώ το σκιώδες κίνημά του, το οποίο διείσδυσε σε μεγάλο κομμάτι της γραφειοκρατίας της Τουρκίας, έχει διώξει άλλους αντιπάλους, περιλαμβανομένων δημοσιογράφων και αξιωματούχων του στρατού.

Αλλά έναν χρόνο αφότου ο κ. Ερντογάν ανακήρυξε για πρώτη φορά τον κ. Γκιουλέν ένοχο, ελάχιστοι, αν υπάρχει και κανείς, από τους συμμάχους του μοιράζονται την πεποίθησή του ότι η ομάδα του κληρικού ήταν ο «εγκέφαλος» και υλοποίησε το πραξικόπημα από μόνη της.

Τους τελευταίους λίγους μήνες, Βρετανοί βουλευτές έχουν καταγγείλει την έλλειψη αποδείξεων για την εκδοχή των γεγονότων που παρουσιάζει η Τουρκία, ο επικεφαλής των μυστικών υπηρεσιών της Γερμανίας έχει δηλώσει ότι δεν έχει πειστεί και η Ουάσινγκτον έχει αρνηθεί να εκδώσει τον κ. Γκιουλέν -Αμερικανοί αξιωματούχοι επιβεβαιώνουν ιδιωτικά πως οι αποδείξεις που τους έχουν παραδώσει είναι αδύναμες. Ο κ. Γκιουλέν αρνείται κατηγορηματικά τις κατηγορίες.

«Η απόδοση ευθυνών αποκλειστικά στους γκιουλενιστές είναι ιδιαίτερα σημαντική, γιατί έχει δικαιολογήσει και συντηρήσει μια προσπάθεια της κυβέρνησης να απομακρύνει, από τη ρίζα μέχρι το τελευταίο κλαδί, όσους θεωρούνται γκιουλενιστές από θέσεις δημόσιας επιρροής στην Τουρκία», υπογράμμισε το Μάρτιο η επιτροπή εξωτερικών υποθέσεων της βρετανικής Βουλής των Κοινοτήτων.

Ο Bekir Bozdag, υπουργός Δικαιοσύνης της Τουρκίας, ανέφερε αυτή την εβδομάδα ότι οι σύμμαχοι της χώρας του έχουν παραπλανηθεί από γκιουλενιστές του εξωτερικού, ενώ ξεσπούσε ενάντια σε «επιχειρήσεις βρώμικων αντιλήψεων ενάντια στην Τουρκία, στο πλαίσιο δυσφημιστικής εκστρατείας». Όπως πρόσθεσε, «είμαστε όλοι ανοικτοί στην έρευνα των διεθνών θεσμών και υπηρεσιών».

Μέσα στην Τουρκία, τα ακόμη θολά γεγονότα της 15ης Ιουλίου της περσινής χρονιάς έχουν διχάσει ένα ήδη πολωμένο έθνος. Για τον κ. Ερντογάν και τους συμμάχους του, εκείνη η βίαιη νύχτα ήταν το αποτέλεσμα μιας μυστικής, φίλα προσκείμενης στη Δύση συνωμοσίας, για να αποδυναμωθεί, ακόμη και να εξαλειφθεί, ο ισχυρός μουσουλμάνος ηγέτης της Τουρκίας.

Για το άλλο μισό έθνος, διχασμένο μεταξύ σεκουλαριστών, εθνικιστών και μειονοτήτων όπως οι Κούρδοι της Τουρκίας, το αποτυχημένο πραξικόπημα παραμένει ανεξήγητο.

«Τον κ. Ερντογάν τον λατρεύει το μισό κράτος και τον σιχαίνεται η άλλη μισή χώρα. Όποιο αφήγημα κι αν διαμορφώσει, θα ντροπιαστεί μόνο από το ένα μισό και θα απορριφθεί παντελώς από το άλλο μισό», σχολίασε ο Soner Cagaptay, διευθυντής του Προγράμματος Τουρκικών Ερευνών στο Ινστιτούτου της Ουάσινγκτον, ένα αμερικανικό think tank. «Το προωθεί (το αφήγημα) ως μια σειρά επιθέσεων κατά Τούρκων και μουσουλμάνων, από τις Σταυροφορίες μέχρι τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Η μία πλευρά θεωρεί πως είναι το πιο σημαντικό γεγονός μετά την πτώση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Και το άλλο μισό το βλέπει σαν ένα μέσο που χρησιμοποιεί για να τους καταστείλει. Η Τουρκία σημαδεύτηκε από ένα τραύμα, και μπορεί να μη μάθουμε ποτέ τι πραγματικά συνέβη εκείνη την νύχτα».

Το αποτυχημένο πραξικόπημα γρήγορα μετετράπη σε πολιτικό μύθο, αν και ούτε ένας από τους υποτιθέμενους υποκινητές του πραξικοπήματος δεν έχει ακόμη καταδικαστεί για το ρόλο του εκείνη την νύχτα. Η «15η Ιουλίου» έχει γίνει κομμάτι μιας μακράς λίστας με εξίσου ανεξήγητα γεγονότα που έχουν διαμορφώσει την τουρκική ιστορία.

«Η Τουρκία είναι μια χώρα των ταμπού -σπανίως έχουμε σε βάθος, κριτικές αναλύσεις βασικών γεγονότων της ιστορίας μας», εξήγησε ο Aykan Erdemir, που υπηρέτησε ως βουλευτής του Ρεπουμπλικανικού Λαϊκού Κόμματος από το 2011 μέχρι το 2015. «Από τα πογκρόμ (των ελληνικών οικογενειών) το 1955 μέχρι τη μαζική θανάτωση των αλεβιτών (μη-σουνιτών μουσουλμάνων) τη δεκαετία του 1970, σπάνια εντέλει αποκαλύπτουμε τους ανθρώπους και τους θεσμούς και τις διαδικασίες που ήταν υπεύθυνες γι’ αυτά τα γεγονότα».

Αλλά ο έλεγχος που έχει ο κ. Ερντογάν επί των media και της κυβέρνησης, σημαίνει πως η δική του περιγραφή του ρόλου του κ. Γκιουλέν στο πραξικόπημα είναι πανταχού παρούσα: τα παιδιά τη διαβάζουν στα σχολικά βιβλία, οι ενήλικες την ακούν στην τηλεόραση και οι ξένοι επισκέπτες συχνά υπομένουν επιδέξια γυρισμένα βίντεο που είναι, όπως είπε ένας διπλωμάτης, σαν «πραξικοπηματικό πορνό».

Ενόσω η Τουρκία τιμά την πρώτη επέτειο από το πραξικόπημα, οι Τούρκοι μπορούν να διασχίσουν με το αυτοκίνητο τη «Γέφυρα των Μαρτύρων της 15ης Ιουλίου» μέχρι το μνημείο της 15ης Ιουλίου, να περάσουν μπροστά από στιλιζαρισμένες αφίσες που απεικονίζουν τη βία της 15ης Ιουλίου, να χαλαρώσουν στο «Σαλόνι των Ηρώων της Δημοκρατίας της 15ης Ιουλίου» στο αεροδρόμιο και να αγοράσουν κοσμήματα για να τιμήσουν την 15ης Ιουλίου.

Στο μεταξύ ο κ. Ερντογάν έχει πνίξει τα αιτήματα της αντιπολίτευσης για μια ανεξάρτητη επιτροπή που θα ερευνήσει το πώς κατάφερε να πραξικόπημα να πλησιάσει τόσο πολύ στην επιτυχία και το πώς διέφυγε την προσοχή των υπηρεσιών πληροφοριών της χώρας.

«Στην πραγματικότητα, 80 εκατ. άνθρωποι βίωσαν αυτό το (αποτυχημένο) πραξικόπημα», ανέφερε ανώτατο μέλος του AK του κ. Ερντογάν που έχει πλέον αποξενωθεί από τον πρόεδρο.

«Και ακόμη λιγότεροι από μια δεκαριά ανθρώπους σε αυτή τη χώρα αντιλαμβάνονται πλήρως τι συνέβη εκείνη την νύχτα».

Ο κ. Erdemir, ο πρώην βουλευτής, υπογράμμισε πως ο Τούρκος πρόεδρος έχει αντ’ αυτού καταφέρει να αποφύγει το μεγαλύτερο ερώτημα του αν η Άγκυρα θα πρέπει να σηκώσει ένα μέρος της ευθύνης: «Αυτό που η κυβέρνηση πραγματικά προσπαθεί να αποφύγει δεν είναι η συνέργεια στο πραξικόπημα, αλλά η αμέλεια: πως μπόρεσαν οι τουρκικές κυβερνήσεις και οι θεσμοί να αποτύχουν σε τόσο μεγάλη κλίμακα την περίοδο πριν το πραξικόπημα και πού είναι η ανάληψη πολιτικών και νομικών ευθυνών εδώ;»

© The Financial Times Limited 2017. All rights reserved.
FT and Financial Times are trademarks of the Financial Times Ltd.
Not to be redistributed, copied or modified in any way.
Euro2day.gr is solely responsible for providing this translation and the Financial Times Limited does not accept any liability for the accuracy or quality of the translation