Ο αραβικός κόσμος κινείται άβολα μεταξύ δυο εποχών. Η μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο εποχή, στην οποία οι αραβικές δικτατορίες και μοναρχίες εκτόπισαν τις αποικιακές ηγεμονίες, αναμειγνύεται βίαια –ή σε ορισμένες περιπτώσεις συγκρούεται ξεκάθαρα- με ένα κατακερματισμένο περιβάλλον καταπιεσμένων ισλαμιστικών δυνάμεων. Αυτή η μεταβατική περίοδος θα χριεαστεί χρόνια, και αυτοί που έχουν συμφέροντα στην περιοχή, συμπεριλαμβανομένων των ΗΠΑ, της Τουρκίας, της Ρωσίας και της Γαλλίας, θα αγωνιστούν για να καθοδηγήσουν και λιγότερο για να επηρεάσουν, αυτό το μεταβαλλόμενο σκηνικό.


Το «ξήλωμα» της Βόρειας Ανατολικής Μεσογείου

Αυτή η δυναμική θα είναι ιδιαίτερα εμφανής στην βόρεια περιοχή της ανατολικής Μεσογείου φέτος, καθώς η Συρία και ο Λίβανος συνεχίζουν να διαλύονται. Κατά την εκτίμηση του Stratfor, το καθεστώς της Συρίας έχει ήδη πέσει και παραχωρεί τη θέση του σε μια γνώριμη κατάσταση επικράτησης των πολεμάρχων, όπου κυριαρχούν οι εθνοφρουρές και τα συμφέροντα των φυλών. Δεν υπάρχει πλέον μια πολιτική οντότητα που να είναι ικανή να διατηρήσει τον έλεγχο του συνόλου των Συριακών εδαφών, ούτε και θα υπάρξει για αρκετό καιρό. Αντιθέτως, η φυλή των al Assad είναι η πρώτη μεταξύ ίσων που ηγείται των δυνάμεων των Αλαουϊτών κατά των Σουνητικών αντιπάλων τους. Οι Σουνητικές αντάρτικες δυνάμεις συνδέονται –χαλαρά- για την ώρα από μια κοινή ατζέντα κατά της φυλής Al Assad. Όταν όμως απομακρυνθεί από την εξουσία ο πρόεδρος της Συρίας, Bashar al Assad, είτε μέσω συμφωνίας ή δια της βίας, οι Σουνητικές δυνάμεις θα διαχωριστούν σε ιδεολογικές, εθνικές και γεωγραφικές γραμμές, με τις δυνάμεις των Σαλαφιστών-τζιχαντιστών να μάχονται κατά της πιο πολιτικοποιημένης Μουσουλμανικής Αδελφότητας και των κοσμικών Σουνητών. Οι Μαρωνίτες Χριστιανοί, οι Δρούζοι, οι Κούρδοι, οι Παλαιστίνιοι και άλλες μειονότητες θα παραμείνουν «στον αέρα» σε μεγάλο βαθμό, προσπαθώντας να προστατέψουν τους δικούς τους δημιουργώντας εθνοφρουρές και ευέλικτες συμμαχίες σε μια αυξανόμενη κατάσταση ανομίας.

Καθώς χάνουν τον έλεγχο στο Χαλέπι, οι δυνάμεις των Αλαουϊτών θα προσπαθήσουν να κρατήσουν τη Δαμασκό την ώρα που θα προετοιμάζουν μια μαζική υποχώρηση προς τους συμμάχους τους στις ακτές. Οι δυνάμεις των Αλαουϊτών αντιμετωπίζουν έναν όλο και μεγαλύτερο αγώνα για να διατηρήσουν τον εδαφικό έλεγχο πέραν των ακτών. Κάποια στιγμή θα αλλάξουν τις τακτικές που ακολουθούν, στρεφόμενοι από τις συμβατικές τακτικές στις επαναστατικές, όταν γίνει ξεκάθαρο ότι δεν μπορούν πλέον να κρατήσουν τη Δαμασκό και η προσοχή τους θα στραφεί στην αποτροπή (με τη βοήθεια του Ιράν) της ενοποίησης μιας μετα-al Assad κυβέρνησης. Οι ΗΠΑ, η Τουρκία, η Γαλλία και άλλες χώρες θα επιχειρήσουν να ενισχύσουν μια μετά-al Assad προσωρινή κυβέρνηση και να διατηρήσουν όσο μεγαλύτερο μέρος των κρατικών μηχανισμών γίνεται προκειμένου να υπάρξει μια ομαλή μετάβαση, όμως η εξουσία αυτής της κυβέρνησης θα είναι αδύναμη και η βιωσιμότητά της αμφισβητήσιμη, καθώς η χώρα θα συνεχίσει να διαλύεται.

Μια αδιαμφισβήτητη απώλεια ελέγχου της Δαμασκού από τους Αλαουίτες θα αποτελέσει τον πυροδότη σημαντικών σεκταριστικών συγκρούσεων στο Λίβανο, ιδιαίτερα στα βόρεια σύνορα, καθώς οι Σουνήτες θα επιχειρήσουν να προκαλέσουν τους Σιϊτες αντιπάλους τους και καθώς η Χεζμπολά θα μάχεται για να διατηρήσει τη θέση της. Οι φυλές του Λιβάνου θα προετοιμαστούν για αυτό το ενδεχόμενο αναπόφευκτα, ενισχύοντας τις εθνοφρουρές τους και αλλάζοντας τις συμμαχίες όπου χρειάζεται.

Η πιθανή χρήση χημικών όπλων από τις δυνάμεις των Αλαουιτών σε μια κατάσταση απελπισίας θα μπορούσε να επιταχύνει την διάλυση της περιοχής •μια συμμαχία της οποίας θα ηγούνται οι ΗΠΑ θα πρέπει να στηθεί στα γρήγορα προκειμένου να περιορίσει την απειλή της χρήσης χημικών όπλων. Για να είμαστε ξεκάθαροι, οι ΗΠΑ δεν ψάχνουν για προφάσεις για στρατιωτική παρέμβαση στη Συρία. Αντιθέτως, οι ΗΠΑ θα κάνουν κάθε δυνατή προσπάθεια για να αποφύγουν μια ακόμα στρατιωτική εκστρατεία στον ισλαμικό κόσμο αυτή τη χρονιά.

---Ο αγώνας του Ιράν

Μια στρατιωτική σύγκρουση μεταξύ των ΗΠΑ και του Ιραν εξακολουθεί να μην είναι πιθανή το 2013. Το Ιράν μπορεί να δημιουργήσει αστάθεια σε περιοχές όπως η Συρία, ο Λίβανος, η Γάζα και το Αφγανιστάν όμως δεν διαθέτει τόση πολιτική επιρροή που να μπορεί να αναγκάσει την Ουάσινγκτον να εμπλακεί σε μια ευρύτερη στρατηγική διαπραγμάτευση με τους όρους του Ιράν. Οι ΗΠΑ είναι πιο πιθανό να επιτρέψουν τις επιπτώσεις των κυρώσεων και μια αντιστροφή της τύχης του Ιράν στη Συρία και στο Λίβανο να «κάνουν τη δουλειά τους» και να συνεχίσουν να αποδυναμώνουν την επίδραση του Ιράν, παρά να συμφωνήσουν σε σημαντικές παραχωρήσεις για να μετριάσουν τις συνεχιζόμενες εντάσεις με την Τεχεράνη.

Η αυξανόμενη αντιφατικότητα σε ότι αφορά τις διαπραγματευτικές θέσεις των ΗΠΑ και του Ιράν θα «δώσουν» στο Ιράν τον ρόλο του «ταραξία» της περιοχής. Για όσο το Ιράν είναι σε θέση να δημιουργήσει προβλήματα στους εχθρούς του στην περιοχή, μπορεί να επιβραδύνει την δική του πτώση. Έτσι, το Ιράν θα καταβάλλει σημαντικές προσπάθειες ώστε να διατηρήσει πολιτικά, οικονομικά και στρατιωτικά τους συμμάχους του στη Συρία και στο Λίβανο, έτσι ώστε να μπορέσει να παίξει έναν αποσταθεροποιητικό ρόλο σε ένα εντεινόμενο κλίμα εμφυλίου πολέμου και επανάστασης στην βόρεια Ανατολική Μεσόγειο. Το Ιράν θα χρησιμοποιήσει επίσης τις μεταφορές όπλων ως τον βασικό τρόπο για να διατηρήσει στα συμφέροντά του στα Παλαιστινιακά εδάφη.

Το Ιράκ παραμένει, ωστόσο, η βασική προτεραιότητα του Ιράν. Το momentum που δημιουργείται μεταξύ των Σουνητικών δυνάμεων στη Συρία θα επεκταθεί σταδιακά στο Ιράκ, προκαλώντας την κυριαρχία των Σιιτών. Αυτή η τάση θα χρειαστεί χρόνο για να εξελιχθεί, όμως, προετοιμαζόμενο για αυτό το ενδεχόμενο, το Ιράν θα ενισχύει τους ιρακινούς Σιίτες συμμάχους του ενώ ταυτόχρονα θα εκμεταλλεύεται τον αυξανόμενο διχασμό μεταξύ των Κούρδων σε μια προσπάθεια να διατηρήσει τη θέση του στο Ιράκ κατά της Σουνητικίς και της Τουρκικής αντίστασης. Οι αυξανόμενες εντάσεις μεταξύ της Σιιτικής κυβέρνησης του Ιράκ και των Κούρδων, όπως και των Σουνητών, θα διευκολύνει τις προσπάθειες της Τεχεράνης να επηρεάσει την κυβέρνηση της Βαγδάτης καθώς οι Σιίτες στο Ιράκ θα απομονώνονται όλο και περισσότερο και ως εκ τούτου θα εξαρτώνται όλο και περισσότερο από την εξωτερική στήριξη. Η διατήρηση της ισχύος στο Ιράκ, που αποτελεί και μια σημαντική χώρα για το ιρανικό λαθρεμπόριο, θα αποδειχθεί κρίσιμη και στις προσπάθειες του Ιράν να αντέξει φέτος τις όλο και πιο αυστηρές κυρώσεις που του επιβάλλονται.

Οι οικονομικοί πόροι του Ιράν εξαντλούνται λόγω του καθεστώτος των κυρώσεων, όμως ο ισχυρός κρατικός έλεγχος επί της οικονομίας και η εκμετάλλευση από το Ιράν των «κενών» στις κυρώσεις, σε συνδυασμό με τους πρόθυμους επιχειρηματικούς εταίρους, θα προστατέψουν το καθεστώς από μια συστημική κατάρρευση. Η πολιτική επιρροή της Ιρανικής Επαναστατικής Φρουράς, που είναι εξίσου κρίσιμης σημασίας με την παραβίαση των κυρώσεων και την διαχείριση των στρατιωτικών στόχων στο εξωτερικό, όσο είναι η αποτροπή των αναταραχών στο εσωτερικό της χώρας, θα αυξηθεί φέτος. Οι προεδρικές εκλογές στο Ιράν τον Ιούνιο θα αποκαλύψουν την ελάττωση της σχετικότητας της ελίτ των κληρικών και των λαϊκιστικών ομάδων που ενσαρκώνονται από τον απερχόμενο πρόεδρο Μαχμούντ Αχμεντινετζάντ. Αυτό δημιουργεί ένα πολιτικό κενό που θα πρέπει να καλύψει η Επαναστατική Φρουρά. Ο Ανώτατος Ηγέτης Αγιατολάχ Αλί Χαμενεϊ θα προσπαθήσει να θέσει υπό έλεγχο την αυξανόμενη επιρροή της Φρουράς, ενισχύοντας τις αντίπαλες στρατιωτικές ομάδες και ομάδες ασφαλείας και στηρίζοντας έναν λιγότερο αμφισβητήσιμο και πιο πολιτικά «μαλακό» σύμμαχο από το στρατόπεδο των συντηρητικών, για την προεδρεία της χώρας.

---Ο αραβικός κόσμος σε μεταβατική φάση

Στην Αίγυπτο, ο στρατός θα προσαρμοστεί σε μια αναδυόμενη ισλαμιστική πολιτική τάξη. Ο στρατός θα παραμείνει ο απόλυτος διαιτητής του κράτους και θα βασιστεί σε μια σειρά παραγόντων –συμπεριλαμβανομένου του κατακερματισμένου συστήματος δικαιοσύνης, του οικονομικού πλεονεκτήματος, του διχασμένου ισλαμιστικού πολιτικού σκηνικού και των εξωτερικών σχέσεων του στρατού- για να ελέγξει την Μουσουλμανική Αδελφότητα. Όμως ο στρατός και η Αδελφότητα δεν θα μπορέσουν να εμπλακούν σε θαρραλέες, μονομερείς κινήσεις ο ένας κατά του άλλου. Χρειάζονται ο ένας τον άλλον σε αυτό το νέο πολιτικό περιβάλλον, και έτσι και οι δυο πλευρές θα συνεχίσουν να προσπαθούν να θέσουν όρια και εν τέλει να αναπτύξουν μια νέα συμφωνία. Θα υπάρξουν εμπόδια και περιστασιακές πολιτικές κρίσεις ως αποτέλεσμα αυτού, όμως φέτος δεν θα δούμε μια διάσπαση μεταξύ της Μουσουλμανικής Αδελφότητας και του στρατού.

Η Αδελφότητα θα μπορέσει να διατηρήσει ένα μεγάλο ποσοστό στο κοινοβούλιο, όμως θα αντιμετωπίσει αντιστάσεις από στοιχεία της παλαιάς τάξης πραγμάτων, στην προσπάθειά της να αναλάβει τον έλεγχο κρατικών θεσμών. Η δημοτικότητα της Αδελφότητας στον λαό θα υπονομευτεί καθώς το κίνημα θα αναλαμβάνει μεγαλύτερο ρόλο στην διακυβέρνηση υπό δυσμενέστατες οικονομικές συνθήκες•η ξένη βοήθεια στην οποία θα βασίζεται όλο και περισσότερο το κράτος, θα εξαρτηθεί από την εφαρμογή μη δημοφιλών και πιθανώς αποσταθεροποιητικών μέτρων λιτότητας.

Η πολιτική μετάβαση της Αιγύπτου θα αφήσει ανοικτές ευκαιρίες για αναζωπυρώσεις στην χερσόνησο του Σινά και στη Γάζα, όμως το Stratfor δεν αναμένει να υπάρξει σημαντική ρήξη μεταξύ του Ισραήλ και της Αιγύπτου φέτος. Έχοντας επιδείξει τις στρατιωτικές της δυνατότητες στα τέλη του 2012, η Χαμάς θα επικεντρωθεί στην ενίσχυση της πολιτικής νομιμότητάς της στην περιοχή το 2013 σε βάρος της αντιπάλου της, Φατάχ. Οι προσπάθειες της Χαμάς θα περιλαμβάνουν τον περιορισμό των πιθανών αντιπάλων εντός της Γάζας που θα μπορούσαν να διαταράξουν την πολιτική τροχιά της ομάδας, καθώς και την προσπάθεια να επεκταθεί η επιρροή της στην Δυτική Όχθη.

Η Ιορδανία, η απώλεια της Αραβικής Άνοιξης που συχνά παραβλέπεται, θα συνεχίσει να αποσταθεροποιείται σιωπηρά και αργά το 2013. Η μοναρχία των Χασεμιτών θα δει το περιθώριο πολιτικών ελιγμών της να περιορίζεται καθώς θα αντιμετωπίζει μια ενθαρυμμένη αντιπολίτευση της οποίας ηγείται η Ιορδανική Μουσουλμανική Αδελφότητα και η οποία ενισχύεται από τα φυλεκτικά στοιχεία και τους αστούς Παλαιστινιο-Ιορδανούς. Η περιορισμένη υποστήριξη από τις μοναρχίες του Αραβικού Κόλπου θα ενισχύσει τις οικονομικές και ενεργειακές πιέσεις που υπερτονίζουν τις πολιτικές ευπάθειες των Χασεμιτών.

---Οι δυνάμεις αντίδρασης

Το Ισραήλ και η Τουρκία επηρεάζονται σε πολύ μεγάλο βαθμό από την αλλαγή της πολιτικής δυναμικής στον Αραβικό κόσμο, όμως και οι δυο έχουν ελάχιστα μέσα για να επηρεάσουν την αλλαγή. Οι δυο πρώην σύμμαχοι θα συνεχίσουν να εξετάζουν τρόπους για να αποκαταστήσουν μια σιωπηρή λειτουργική σχέση υπό αυτές τις νέες περιφερειακές πιέσεις, όμως μια δημόσια αποκατάσταση των διπλωματικών τους σχέσεων είναι λιγότερο πιθανή.

Το Ισραήλ θα αντιμετωπίσει εσωτερικές διαμάχες ως προς το πώς θα προσαρμοστεί σε ένα νέο περιφερειακό πλαίσιο στο οποίο τίθεται εν αμφιβόλω η αξιοπιστία των παλαιών εταίρων. Αντιθέτως, η Τουρκία βλέπει μια ευκαιρία στην άνοδο των ισλαμιστικών δυνάμεων στον Αραβικό κόσμο, όμως οι περιορισμένες επιρροές της Άγκυρας περιορίζουν τις ενέργειές της πέραν των τουρκικών συνόρων. Επιπλέον, τα τρωτά σημεία που προκύπτουν από το κενό εξουσίας στη Συρία θα υπονομεύσουν τις προσπάθειες της Τουρκίας να διευρύνει την σφαίρα επιρροής της. Καθώς οι Κούρδοι της Συρίας θα προσπαθούν να πετύχουν έναν κάποιο βαθμό αυτονομίας στον Βορρά, οι Κούροι του Ιράν θα το χρησιμοποιήσουν αυτό ως «πάτημα» στις διαπραγματεύσεις τους με την Άγκυρα. Οι προσπάθειες του Ιράν να αντιστρέψει την τουρκική επιρροή στο Ιράκ αι στη Συρία μέσω του ανταγωνισμού των Κούρδων θα περιπλέξουν ακόμα περισσότερο τις προσπάθειες της Άγκυρας για περιορισμό της αυτονομίας των Κούρδων. Η αυξανόμενη περιφερειακή κουρδική απειλή για την Τουρκία, για να μην αναφέρουμε την επιβράδυνση της οικονομίας, θα «μεταφραστούν» σε τοπικές πολιτικές αψιμαχίες εν όψει της εκλογικής περιόδου του 2014, όμως η τουρκική αντιπολίτευση θα εξακολουθήσει να μην έχει τη δυνατότητα να υπονομεύσει σημαντικά την δημοφιλία του κυβερνώντος κόμματος στο εσωτερικό της χώρας.

Το Stratfor εκτιμά επίσης πως η Σαουδική Αραβία, που δεν έχει και πολλές επιλογές σε ότι αφορά τον σχηματισμό της μετά-Assad Συρίας, προβληματίζεται από την επιρροή του Ιράν αλλά και από την άνοδο της Μουσουλμανικής Αδελφότητας, και ότι θα επιχειρήσει να αντιμετωπίσει τις τάσεις αυτές υποστηρίζοντας τους Σαλαφιστές-τζιχαντιστές στην Συρία και τον Λίβανο.

Εν τω μεταξύ, οι περιοχές της Αλγερίας, του Μαρόκο, της Τυνησίας, της Λιβύης, της Αιγύπτου, καθώς και της Μαυριτανίας, του Μαλι, του Νίγηρα, του Τσάντ και της Ερυθραίας συνεχίζουν να κινδυνεύουν με περαιτέρω αποσταθεροποίηση καθώς οι δυνάμεις της Αλ Κάιντα που προέρχονται από το Μαλι, θα προετοιμάζονται να αντιμετωπίσουν μια στρατιωτική παρέμβαση στην περιοχή που θα έχει τη στήριξη της Δύσης.