των Σπύρου Ε. Βασιλείου, Ηλία Ν. Μπούσιου*

Είναι της μόδας κάθε φορά που έρχεται το φθινόπωρο, στις αγορές να αναβιώνουν μνήμες των πολλών και καταστροφικών κραχ. Το παρόν άρθρο δεν έχει σκοπό να εξηγήσει τα βαθύτερα αίτια της εποχικότητας. Εν συντομία όμως θα προσπαθήσουμε να συνδυάσουμε την εποχικότητα με ένα σήμα τεχνικής ανάλυσης που καυχιέται ότι έχει προβλέψει πολλά από τα προηγούμενα κραχ.

Πριν μπούμε σε κάποιες τεχνικές λεπτομέρειες αναφορικά με τις συνθήκες που απαιτεί το σύστημα αυτό, θα πρέπει να αναφέρουμε την προέλευση του όρου. Omen στα ελληνικά είναι το σημάδι, ο οιωνός.

Ήταν στη δεκαετία του 1970 όταν ο Jim Miekka (editor του Sudbury Report) ανακάλυψε το ”σημάδι”. Δηλαδή ένα σύστημα τεχνικής ανάλυσης που προειδοποιούσε καιρό πριν για ένα επερχόμενο κραχ. Τεχνικός αναλυτής ο ίδιος, βασίστηκε στη δουλειά του Norman Fosback (editor του Stock Market Logic) που είχε δημιουργήσει έναν δείκτη για stock timing με βάση τα νέα υψηλά και νέα χαμηλά των τελευταίων 52 εβδομάδων στο Χρηματιστήριο της Νέας Υόρκης (NYSE).

Ο Kennedy Gammage (editor του Richland Report) πρότεινε στον Miekka να ονομάσει το δείκτη Hindenburg Omen.

Όσοι έχουν ασχοληθεί με την ιστορία του Μεσοπολέμου θα θυμούνται πολύ καλά τι ήταν το Hindenburg. Επρόκειτο για τη ναυαρχίδα του γερμανικού αερόστολου (ένα Zeppelin δηλαδή) πριν από το Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Το καμάρι του Γ΄ Ράιχ.

Μετά από ένα επιτυχημένο ταξίδι διασχίζοντας τον Ατλαντικό ωκεανό το αερόπλοιο προσέγγισε το Lakehurst του New Jersey των ΗΠΑ. Ήταν η 6η Μαΐου 1937 στις 11:40 π.μ. Το αερόπλοιο είχε 97 επιβάτες και πλήρωμα. Με μήκος 805 πόδια (περίπου 270 μέτρα) ήταν το μεγαλύτερο που είχε κατασκευαστεί έχοντας την υποστήριξη 7 εκατ. κυβικών ποδιών υδρογόνου.

Χιλιάδες κόσμου περίμεναν την προσγείωσή του όταν τα φτερά και η ουρά του αερόπλοιου τυλίχτηκαν στις φλόγες. Πολλοί επιβάτες πήδηξαν από ψηλά σε μία προσπάθεια να αποφύγουν την πύρινη κόλαση. Στο έδαφος το πλήθος έτρεχε να σωθεί. Ο ραδιοφωνικός εκφωνητής Herbert Morrison του σταθμού WLS του Σικάγο αναφώνησε: ”Oh, the humanity…”

Ο τίτλος της καταστροφής έκανε τον Gammage να πείσει τον Miekka να δώσει το όνομά του στα σύστημα πρόβλεψης. Εξάλλου, εφόσον η κατεύθυνση των τιμών μετά τα ισχυρά σήματα ήταν έντονα πτωτική, ταίριαζε απόλυτα.

Τι είναι όμως το τεχνικό Hindenburg Omen; Είναι με απλά λόγια η σύγκλιση μερικών τεχνικών δεικτών που μετρούν τις ”υπόγειες” συνθήκες της αγοράς μετοχών –ειδικότερα του NYSE– οι οποίες οδηγούν σε αυξημένη πιθανότητα να συμβεί ένα χρηματιστηριακό κραχ. Μάλιστα η πιθανότητα να είναι σφοδρή και γρήγορη η πτώση είναι υψηλή. Το σημάδι εμφανίστηκε ΠΡΙΝ από όλα τα χρηματιστηριακά κραχ ή πανικούς των τελευταίων 21 χρόνων.

Επειδή όμως τα τεχνικά του συστήματος είναι αρκετά περίπλοκα, θα τα αναφέρουμε απλά χωρίς ιδιαίτερη επεξήγηση. (Περισσότερες τεχνικές λεπτομέρειες για το Hindenburg Omen στο άρθρο του Robert McHugh http://www.safehaven.com/article-3880.htm, καθώς επίσης και στην τελευταία ανάλυση Kennedy Gammage http://www.marketweb.com/commentary/rich0922.htm).

Οι αναγκαίες συνθήκες είναι:

1. Ο ημερήσιος αριθμός των νέων υψηλών 52 εβδομάδων και του αριθμού των νέων χαμηλών 52 εβδομάδων να είναι τέτοιος ώστε ο μικρότερος των δύο να είναι μεγαλύτερος από το 2,2% των συνολικών μετοχών που διαπραγματεύτηκαν στο NYSE την εν λόγω ημέρα.

2. Ο ΚΜΟ των 10 εβδομάδων του δείκτη του NYSE Composite να είναι ανερχόμενος.

3. Ο McClellan Oscillator πρέπει να είναι αρνητικός εκείνη την ημέρα. Ο ταλαντωτής McClellan είναι ένας δείκτης breadth σχέσης ανοδικών-καθοδικών μετοχών που μοιάζει με τον MACD. Υπολογίζεται εάν από τον εκθετικό ΚΜΟ των 40 ημερών των ανοδικών μείον τις καθοδικές μετοχές αφαιρέσουμε τον εκθετικό ΚΜΟ των 20 ημερών των ανοδικών μείον τις καθοδικές μετοχές.

4. Τα νέα υψηλά των 52 εβδομάδων δεν μπορεί να είναι περισσότερα από 2 φορές τα χαμηλά των 52 εβδομάδων.

5. Το σημάδι του Hindenburg Omen επιβεβαιώνεται όταν υπάρχουν περισσότερα από ένα σήματα σε περίοδο 36 ημερών. Δηλαδή θα πρέπει να πρέπει να υπάρχει ένα εύρος σημάτων (περισσότερα από 2) ώστε να αυξηθούν σημαντικά οι πιθανότητες για χρηματιστηριακό κραχ.

Όπως γίνεται αντιληπτό και από το άρθρο-link της υποσημείωσης 1, πρέπει να πληρούνται και οι 5 συνθήκες για να έχουμε ένα επιβεβαιωμένο σήμα. Επιπλέον τα σήματα που πληρούν όλες τις συνθήκες είναι σπάνια.

Τα σήματα που δόθηκαν τα τελευταία 21 χρόνια ήταν όλα έγκυρα και πριν από σημαντικές πτώσεις πανικού, όπως το κραχ του 1987, το μίνι κραχ του Οκτωβρίου 1989, την πτώση το φθινόπωρο του 1998 μετά την κατάρρευση της LTCM (Σεπτέμβριος 1998), την ασιατική κρίση (Οκτώβριος 1998), την υποχώρηση την άνοιξη του 2000, το καλοκαίρι του 2001 (3 μήνες πριν από την 11η Σεπτεμβρίου) και τέλος τον πανικό πωλήσεων τον Σεπτέμβριο-Οκτώβριο του 2002.

Τώρα έχουμε ένα ακόμα εύρος με 5 σήματα (Σεπτέμβριος 2005). (Στη δεξιά στήλη με το συνοδευτικό υλικό υπάρχει ένας πίνακας από το άρθρο του McHugh για το εύρος των σημάτων αλλά και την επακόλουθη πτώση του δείκτη Dow Jones).

Σύμφωνα με τον Peter Eliades (www.stockmarketcycles.com) η απόκλιση στον αριθμό των νέων υψηλών 52 εβδομάδων από τα νέα χαμηλά υποδηλώνει μια εσωτερική δυσαρμονία της αγοράς.

Εάν έχουμε περισσότερα υψηλά από ό,τι χαμηλά, τότε σαφώς είναι bullish για την αγορά, ενώ εάν έχουμε περισσότερα νέα χαμηλά από ό,τι υψηλά, τότε πιθανότατα βρισκόμαστε σε διαδικασία σχηματισμού κάποιου πυθμένα. Όταν όμως έχουμε υψηλό αριθμό νέων υψηλά ταυτόχρονα με νέα χαμηλά υπάρχει εσωτερική διαφωνία της αγοράς. Αυτό δεν μπορεί να είναι bullish.

Η πρώτη συνθήκη είναι πολύ σημαντική λοιπόν.

Αφήνοντας τα παραπάνω τεχνικά σημάδια και επιστρέφοντας στην άποψή μας, θα πρέπει να τονίσουμε κατηγορηματικά ότι είναι ΠΟΛΥ ΔΥΣΚΟΛΟ τόσο να υιοθετήσουμε μία τέτοια άποψη όσο και να την απορρίψουμε. Ο λόγος είναι πολύ απλός. Πολλοί ”γκουρού” των αγορών προσπάθησαν να προβλέψουν κραχ στο παρελθόν, αλλά οι περισσότεροι απέτυχαν. Λίγες φορές βγήκαν αληθινοί κερδίζοντας τον παραπάνω τίτλο.

Ήταν οι ίδιοι που ταπεινώθηκαν από την ίδια την αγορά στην επόμενη πρόβλεψη (κραχ) που βέβαια δεν εκπληρώθηκε. Όπως βλέπετε και στον πίνακα παραπάνω, υπήρξαν περιπτώσεις σημάτων που δεν έδωσαν σοβαρή υποχώρηση.

Χωρίς να είμαστε βέβαιοι για το τι μπορεί να σημαίνουν τα σήματα αυτά, δεν μπορούμε να αγνοήσουμε τη χρηματιστηριακή ιστορία. Εάν συμβεί κάποια σημαντική υποχώρηση, οι εν λόγω αναλυτές θα χαρακτηριστούν και πάλι ”γκουρού” μέχρι την επόμενη ταπείνωση. Έτσι έγινε και έτσι θα γίνεται.

Πιστεύουμε ότι για πολλούς (και διαφορετικούς) λόγους που έχουν να κάνουν τόσο με θεμελιώδη όσο και με τεχνικά στοιχεία οι αγορές μετοχών των ΗΠΑ είναι στην κόψη του ξυραφιού. Τα επιτόκια είναι σε ανοδική τροχιά, οι τιμές του πετρελαίου σταθερά πάνω από τα $60/βαρέλι, τα εταιρικά κέρδη αναμένεται να μειωθούν περαιτέρω, ενώ οι τιμές των μετοχών σφυρίζουν αδιάφορα. Έτσι τουλάχιστον φαίνεται εάν δούμε την επιφάνεια.

Χρησιμοποιώντας τη χρηματιστηριακή ιστορία 100 χρόνων ως οδηγό μας παρατηρούμε ότι το τρέχον ράλι από τα χαμηλά του 2002 είναι ήδη 36 μηνών (δηλαδή 3 χρόνων), ενώ η μέση διάρκεια των κυκλικών bull market είναι περίπου 28 μήνες.

Η εμμονή της FED από τη μία να ανεβάζει επιτόκια αλλά από την άλλη να ρίχνει ρευστότητα στην αγορά και η αδιάφορη στάση των αγορών σε γεγονότα όπως αυτά των τυφώνων μοιάζουν αρκετά με τη νηνεμία πριν από την καταιγίδα του 1987.

Ίσως να μοιάζει περισσότερο με την κατάρρευση του 1929, όταν λίγες εβδομάδες πριν από το κραχ ο γνωστός οικονομολόγος Irving Fisher έκανε λόγω για ένα σταθερό συνεχές πλατό των τιμών σε εκείνα τα υψηλά επίπεδα των αρχών Σεπτεμβρίου 1929 κοντά στις 360-380 (Dow Jones). Το Ιούλιο του 1932 οι τιμές άγγιξαν τις 40 μονάδες (-89%).

Δυστυχώς οι κραυγές για κραχ ακούγονται συχνά πυκνά, αλλά τα πραγματικά συμβάντα είναι λίγα. Το μόνο που μπορούμε να πούμε μη έχοντας σαφή άποψη για το αν το κραχ είναι πιθανό ή εφικτό, είναι ότι μετά από ράλι 3 σχεδόν ετών, και με πολλά ανησυχητικά σημάδια στον ορίζοντα, η αμυντική στάση είναι καλή στρατηγική. Η διαδικασία κορύφωσης δεν είναι στιγμιαία αλλά απαιτεί χρόνο.

Σε τρέχουσες αποτιμήσεις της αγοράς των ΗΠΑ θα σφυρίζαμε παγερά αδιάφοροι και θα προτείναμε περισσότερο ρευστό για όσους είναι επενδυτές. Ξέρετε, το cash είναι επενδυτική επιλογή που σε περιόδους έντονης πτώσης τιμών αποδίδει περισσότερο από οποιαδήποτε κατηγορία επένδυσης. Όσοι θυμάστε το 1999-2003 καταλαβαίνεται τι εννοούμε.

Όσο εύκολα οι οικονομολόγοι προβλέπουν οικονομικές υφέσεις, τόσο εύκολα και πολλοί αναλυτές προβλέπουν κραχ. Για κάθε μία πρόβλεψη που εκπληρώνεται άλλες 99 αποτυγχάνουν.

Όπως ακριβώς οι επενδυτές εκ των υστέρων θυμούνται ΜΟΝΟ τις πετυχημένες μετοχές, ενώ ξεχνούν τα ”σαπάκια”, έτσι και οι αναγνώστες θυμούνται τον Prechter και την Garzareli που προέβλεψαν έγκαιρα το κραχ του 1987 ή τον θρυλικό Jesse Livermore που ήταν 150% short πριν από το κραχ του 1929.

Ξεχνούν όμως ότι ο ίδιος, κατά τα άλλα συμπαθής Prechter, προέβλεψε άλλα 4-5 κραχ (που ποτέ δεν συνέβησαν) μέχρι να βγει και πάλι αληθινός το 2000. Όσο για τον Jesse Livermore... αυτοκτόνησε φτωχός σε ένα μπαρ του Manhattan το 1937. Έκανε το λάθος να μπει long στην αγορά πολύ νωρίς την άνοιξη του 1930 πριν από το τελικό ξέπλυμα που οδήγησε στον πυθμένα του 1932. Χρειάστηκαν 28 ολόκληρα χρόνια για να δουν οι τιμές τα προ του 1929 επίπεδα.

Όσοι πίστεψαν ότι οι αγορές μετοχών ήταν ή είναι εύκολο παιχνίδι, ας το σκεφθούν ξανά.

* Ο Σπ. Ε. Βασιλείου και ο Ηλ. Ν. Μπούσιος είναι τεχνικοί αναλυτές του metatrading.gr