Οι μακροοικονομικές και χρηματοοικονομικές εξελίξεις για Αίγυπτο, Αλβανία, Βουλγαρία, Κύπρο, Σερβία και Μαυροβούνιο, Ρουμανία, Τουρκία και FYROM, παρουσιάζονται, μεταξύ άλλων, στο τεύχος Σεπτεμβρίου/Οκτωβρίου 2004 της περιοδικής έκδοσης South Eastern Europe and Mediterranean Emerging Market Economies Bulletin, της Εθνικής Τράπεζας.

Η έρευνα αυτή εντάσσεται στο πλαίσιο του γενικότερου ενδιαφέροντος της Τράπεζας για επέκταση των δραστηριοτήτων της στην ευρύτερη περιοχή και ανάδειξή της σε περιφερειακή δύναμη.

Οι πρόσφατες εξελίξεις των χωρών της Νοτιανατολικής Ευρώπης (ΝΑΕ) (Ρουμανία, Βουλγαρία, Σερβία και Μαυροβούνιο, FYROM και Αλβανία) σηματοδοτούνται από πολλά κοινά χαρακτηριστικά.



Συνεχίστηκε η εντυπωσιακή ενίσχυση της οικονομικής δραστηριότητας (αύξηση του ΑΕΠ κατά 6,1% το πρώτο εξάμηνο του 2004, έναντι 4,2% το 2003), η οποία όμως οδήγησε σε νέα επιδείνωση του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών (4,3% του ΑΕΠ το πρώτο εξάμηνο του τρέχοντος έτους έναντι 7,3% στο σύνολο του 2003).

Στην εξέλιξη αυτή, συνέβαλαν η περαιτέρω βελτίωση της εμπιστοσύνης των επενδυτών με αποτέλεσμα τη συνεχιζόμενη διεύρυνση της κατανάλωσης και των παγίων επενδύσεων, ενισχυμένη από την υψηλή πιστωτική επέκταση (33% στο τέλος Ιουνίου) και, κατά συνέπεια, των εισαγωγών.

Με στόχο τη συγκράτηση της επιδείνωσης του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών, οι οικονομικές αρχές των χωρών έχουν εφαρμόσει πιο περιοριστική δημοσιονομική πολιτική και σε μερικές περιπτώσεις ειδικά μέτρα περιορισμού της πιστωτικής επέκτασης (Βουλγαρία και Ρουμανία).

Πάντως, στην τρέχουσα συγκυρία, η χρηματοδότηση του διευρυμένου ελλείμματος του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών δεν προκαλεί ιδιαίτερη ανησυχία, δεδομένου ότι η διάθεση των ξένων επενδυτών για τοποθέτησή τους στις αναδυόμενες αγορές της περιοχής φαίνεται να διατηρείται σε ικανοποιητικά επίπεδα.

Πράγματι, η ενδυνάμωση των εγχώριων βασικών μακροοικονομικών μεγεθών φαίνεται να έχει βελτιώσει τη διάθεση των επενδυτών όσον αφορά τις τοποθετήσεις τους στις αναδυόμενες οικονομίες της περιοχής.

Εξάλλου, η επιτυχής πορεία των πρόσφατα ανανεωμένων προγραμμάτων χρηματοδοτικής ενίσχυσης του ΔΝΤ, και το ενδιαφέρον που παρουσιάζει η πορεία σύγκλισης με την Ευρώπη αποτελούν θετική εξέλιξη για την προσέλκυση άμεσων ξένων επενδύσεων και την εξασφάλιση διμερούς επίσημης χρηματοδότησης.

Στην Τουρκία, στις 6 Οκτωβρίου, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή συνέστησε την έναρξη διαπραγματεύσεων ένταξης, αλλά η τελική απόφαση και η ημερομηνία έναρξης θα καθοριστούν στο Συμβούλιο Υπουργών της Ευρωπαϊκής Ένωσης το Δεκέμβριο. Παρά το γεγονός ότι οι διαπραγματεύσεις είναι πιθανό να ξεκινήσουν στη διάρκεια του επόμενου έτους, το σημαντικό ζήτημα είναι η αντίδραση της Τουρκίας σε ”ανοικτές” συνομιλίες, χωρίς ρητή διασφάλιση εισόδου. Πάντως στον οικονομικό τομέα, η κατάσταση είναι ιδιαίτερα καλή. Τα εντυπωσιακά στοιχεία του δεύτερου τριμήνου παραπέμπουν σε σημαντική επιτάχυνση της οικονομικής δραστηριότητας κατά το τρέχον έτος (πρόβλεψη για αύξηση του ΑΕΠ κατά 9,5% έναντι 5,8% το 2003), ενώ αναμένεται να συνεχιστεί η αποκλιμάκωση του πληθωρισμού κάτω από τον επίσημο στόχο (12%), για τρίτη συνεχή χρονιά (πρόβλεψη για 9%). Εξάλλου, παρά την προσωρινή διακοπή των συνομιλιών με το ΔΝΤ, λόγω καθυστερήσεων σε θέματα διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων (τραπεζικός τομές, κοινωνική ασφάλιση και φορολογική μεταρρύθμιση) αναμένεται ολοκλήρωση των διαπραγματεύσεων και υπογραφή νέας συμφωνίας στα τέλη Νοεμβρίου. Το νέο χρηματοδοτικό πρόγραμμα αποτελεί αναγκαίο όρο για την ενίσχυση της εμπιστοσύνης των επενδυτών και τη χρηματοδότηση του διευρυνόμενου ελλείμματος του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών (πρόβλεψη για έλλειμμα 4,1% του ΑΕΠ κατά το τρέχον έτος). Στο πλαίσιο της αναμενόμενης συμφωνίας είναι πιθανή και η υποχρέωση λήψης νέων μέτρων περιορισμού της εσωτερικής ζήτησης.

Στις αρχές Οκτωβρίου, η Ρουμανία απέσπασε από την Ευρωπαϊκή Ένωση τον, από καιρό αναμενόμενο, τίτλο της ”οικονομίας της αγοράς”, γεγονός που αυξάνει τις πιθανότητες υπογραφής της συμφωνίας προσχώρησης (το 2007). Εξάλλου, ευνοϊκές είναι οι μακροοικονομικές εξελίξεις που σηματοδοτούνται από την αισθητή ανάκαμψη της οικονομικής δραστηριότητας κατά το τρέχον έτος (πρόβλεψη για αύξηση του ΑΕΠ κατά 5,8% έναντι 4,9% το 2003) και τη συνεχιζόμενη αποκλιμάκωση του πληθωρισμού (10,5% έναντι 14,1% το 2003). Παράλληλα, οι θετικές προοπτικές οικονομικής ανάπτυξης διευκόλυναν την προς τα κάτω αναθεώρηση του προϋπολογισμού του τρέχοντος έτους (στόχος για έλλειμμα 1,6% του ΑΕΠ από 2,1% προηγουμένως). Η περιοριστική δημοσιονομική πολιτική σε συνδυασμό με την περαιτέρω επιβράδυνση της ακόμα υψηλής πιστωτικής επέκτασης (42% σε πραγματικούς όρους), λόγω και των διοικητικών μέτρων της Κεντρικής Τράπεζας, αναμένεται ότι θα περιορίσουν τη συνεχιζόμενη επιδείνωση του ελλείμματος του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών (6,2% του ΑΕΠ έναντι 5,8% το 2003).

Στη Βουλγαρία, στις 6 Αυγούστου, υπεγράφη νέα 25-μηνη προληπτική συμφωνία χρηματοδοτικής ενίσχυσης, με το ΔΝΤ, με κύριο στόχο την ενίσχυση της αξιοπιστίας του οικονομικού προγράμματος της κυβέρνησης (2004-2006). Όμως, οι σχέσεις με το ΔΝΤ αναμένεται να ενταθούν κατά τους προσεχείς μήνες, με επίκεντρο τα θέματα της επιδείνωσης του ελλείμματος του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών. Πράγματι, τα πρόσφατα διοικητικά μέτρα της Κεντρικής Τράπεζας (με στόχο τη μείωση του ρυθμού πιστωτικής επέκτασης στο 20-30%, σε πραγματικούς όρους, έναντι 40,4% τον Αύγουστο), αναμένεται ότι θα συμβάλουν σε ελαφρά μείωση του ελλείμματος του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών κατά το τρέχον έτος (8,0% του ΑΕΠ έναντι 8,4% του ΑΕΠ το 2003). Σχετικά με τον προϋπολογισμό του 2005, σημείο σκληρής διαπραγμάτευσης αναμένεται να αποτελέσουν η γενναιόδωρη εισοδηματική πολιτική και η προεκλογική δημοσιονομική χαλάρωση (στόχος για έλλειμμα 0,5% του ΑΕΠ το 2005 σε σχέση με ισοσκέλιση το 2004).

Στη Σερβία και το Μαυροβούνιο, οι πρόσφατες δημοτικές εκλογές επιβεβαίωσαν την εξασθένηση του κυβερνητικού συνασπισμού γεγονός που ενδέχεται να οδηγήσει σε πρόωρες εκλογές στις αρχές του 2005. Πάντως, η οικονομία της Σερβίας και του Μαυροβουνίου αναμένεται ότι θα ξεπεράσει τις προσδοκίες και θα παρουσιάσει ρυθμό ανάπτυξης μεταξύ 6% και 7,5% κατά το τρέχον έτος. Σημειώνεται ότι, στα μέσα Οκτωβρίου, η Βουλή ενέκρινε τον αναθεωρημένο προϋπολογισμό του 2004 (στόχος για έλλειμμα 2,5% του ΑΕΠ, έναντι 3,6% του ΑΕΠ το 2003), ενώ τα αποτελέσματα του εννεάμηνου προοιωνίζει υπερκάλυψη του στόχου. Πάντως ο αυξανόμενος πληθωρισμός και η διεύρυνση του ελλείμματος του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών (8,4% του ΑΕΠ, έναντι 5,9% ΑΕΠ κατά τους πρώτους 8 μήνες του 2004) ανάγκασε το ΔΝΤ να ζητήσει νέα μείωση του ελλείμματος του προϋπολογισμού του 2005 (στόχος για έλλειμμα 1% του ΑΕΠ). Παρά τη δυσκολία εφαρμογής κρίσιμων μέτρων περιορισμού των δαπανών, αναμένεται ότι η κυβέρνηση θα προχωρήσει σε συμφωνία.

Στη FYROM, αναμένεται επιβράδυνση της οικονομικής δραστηριότητας (αύξηση του ΑΕΠ κατά 2,6% έναντι 3,5% το 2003) λόγω σοβαρής κάμψης της βιομηχανικής παραγωγής. Παράλληλα, ο πληθωρισμός έχει μειωθεί σε 0,5%. Όσον αφορά το δημοσιονομικό τομέα, αναμένεται υπερκάλυψη του στόχου για έλλειμμα της κεντρικής κυβέρνησης 0,8% του ΑΕΠ λόγω συγκράτησης των δαπανών μέσω και της εφαρμογής περιοριστικής δημοσιονομικής πολιτικής. Παρά ταύτα, προβλέπεται σοβαρή επιδείνωση του ελλείμματος του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών, το οποίο αναμένεται να ξεπεράσει τα επίπεδα του προηγούμενου έτους (9,2% του ΑΕΠ έναντι στόχου για το 2004 ίσου με 8,2% του ΑΕΠ). Πάντως το έλλειμμα του ισοζυγίου αναμένεται να καλυφθεί από άμεσες ξένες επενδύσεις και διεθνή χρηματοδοτική ενίσχυση λόγω της επιτυχούς ολοκλήρωσης του τελευταίου προγράμματος του ΔΝΤ και νέας συμφωνίας, η οποία αναμένεται να υπογραφεί στο τέλος του έτους. Ωστόσο, το ΔΝΤ σχολίασε την ανάγκη εξέτασης ενός πιο ευέλικτου συστήματος προσδιορισμού της ισοτιμίας του συναλλάγματος.

Στην Αλβανία, η Κεντρική Τράπεζα μείωσε το βασικό επιτόκιο σε 5,5% – 100 μονάδες βάσης συνολικά εντός του 2004 – με στόχο τον περιορισμό των ανατιμητικών τάσεων του εγχώριου νομίσματος. Οσον αφορά το δημοσιονομικό τομέα, οι επιδόσεις της οικονομίας στο διάστημα Ιανουαρίου-Σεπτεμβρίου ήταν ικανοποιητικές κυρίως λόγω αύξησης των φορολογικών εσόδων και χαμηλότερων δαπανών. Αναμένεται, όμως, αύξηση των δαπανών στο τέλος του έτους σύμφωνα με τον συμπληρωματικό προϋπολογισμό (στόχος για έλλειμμα 5,9% του ΑΕΠ). Η επεκτατική δημοσιονομική πολιτική αναμένεται ότι θα συμβάλλει σε περαιτέρω διεύρυνση του ελλείμματος του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών (7,8% του ΑΕΠ, έναντι στόχου 7,6% του ΑΕΠ).

Στην Κύπρο, μετά από δύο χρόνια επιβράδυνσης της οικονομίας, αναμένεται επιτάχυνση της οικονομικής δραστηριότητας κατά το τρέχον έτος (αύξηση του ΑΕΠ κατά 3,1% έναντι 2,6% το 2003) λόγω της ενίσχυσης της εγχώριας ζήτησης. Στο δημοσιονομικό πεδίο, οι επιδόσεις της Κυπριακής οικονομίας στο διάστημα Ιανουαρίου-Ιουλίου ήταν ικανοποιητικές με αποτέλεσμα να αναμένεται υπερκάλυψη του στόχου για έλλειμμα της γενικής Κυβέρνησης 5,2% του ΑΕΠ, έναντι ελλείμματος 6,3% του ΑΕΠ το 2003. Για το 2005 ο στόχος του προϋπολογισμού είναι πιο φιλόδοξος (έλλειμμα 2,9% του ΑΕΠ) και προϋποθέτει τη σταδιακή υλοποίηση κρίσιμων μέτρων ενίσχυσης των εσόδων. Κατά συνέπεια, διαφαίνεται ότι η Κύπρος θα είναι σε θέση, μέχρι το τέλος του έτους, να εξασφαλίσει την ένταξή της στον Ευρωπαϊκό Μηχανισμό Συναλλαγματικών Ισοτιμιών ΙΙ.

Στην Αίγυπτο, μετά από τέσσερα χρόνια επιβράδυνσης της οικονομίας, σημειώθηκε σημαντική ενίσχυση του ρυθμού αύξησης του ΑΕΠ κατά το δημοσιονομικό έτος 2003/04 (3,9% έναντι 3,1% το έτος 2002/03), ενώ αναμένεται νέα επιτάχυνση της οικονομικής δραστηριότητας κατά το τρέχον δημοσιονομικό έτος (αύξηση του ΑΕΠ κατά 4,3%) κυρίως λόγω των πρόσφατων μέτρων ενίσχυσης της εγχώριας ζήτησης. Πράγματι, η προώθηση της από καιρό αναμενόμενης φορολογικής και δασμολογικής μεταρρύθμισης αναμένεται ότι, σε μεσοπρόθεσμη βάση, θα συμβάλλει στην ενίσχυση της οικονομικής δραστηριότητας και της ανταγωνιστικότητας της Αιγυπτιακής οικονομίας. Σε βραχυπρόθεσμο, όμως, επίπεδο αναμένεται επιβάρυνση της ήδη προβληματικής δημοσιονομικής κατάστασης της οικονομίας λόγω μείωσης των δημοσίων εσόδων.

Τέλος, σημειώνεται ότι η υλοποίηση των διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων που ανακοινώθηκαν πρόσφατα (αναμόρφωση του τραπεζικού συστήματος και επαναενεργοποίηση του προγράμματος ιδιωτικοποιήσεων) αναμένεται ότι θα συμβάλλει στην προσέλκυση άμεσων ξένων επενδύσεων.

Όσον αφορά τις αγορές χρήματος και κεφαλαίου των αναδυόμενων χωρών σημειώνονται τα εξής:

Παρά την έναρξη κύκλου περιοριστικής νομισματικής πολιτικής από την Ομοσπονδιακή Τράπεζα των ΗΠΑ (FED) στις 30 Ιουνίου – αύξηση των επιτοκίων κατά 75 μονάδες βάσης – συνεχίστηκε η ισχυρή άνοδος της αγοράς ομολόγων των αναδυόμενων αγορών που ξεκίνησε στις αρχές Μαΐου.

Ο δείκτης ομολόγων EURO NBGBI αυξήθηκε κατά 1% σε μηνιαία βάση (26/9-26/10). Η απόδοση του δείκτη από τις αρχές του έτους είναι 7,8%,. Ο δείκτης EURO NBGΒΙ για τη Βουλγαρία παρουσίασε την υψηλότερη μηνιαία και, από τις αρχές του έτους, απόδοση ανεβαίνοντας αντιστοίχως κατά 1,5% και 10,4%.

Ο δείκτης USD NBGBI αυξήθηκε κατά 1,8% σε μηνιαία βάση (26/9-26/10), και κατά 6,9% από τις αρχές του έτους. Ο δείκτης USD NBGBI για τη Ρωσσία είχε την υψηλότερη μηνιαία απόδοση (3,2%), ενώ αυξήθηκε κατά 6,5% από τις αρχές του έτους. Ο δείκτης USD NBGBI για την Τουρκία είχε τη χειρότερη μηνιαία απόδοση (0,2%) ενώ απέδωσε 6,2% από το τέλος Δεκεμβρίου.

Εκτιμάται ότι η δυναμική αυτή άνοδος θα περιορισθεί, καθώς η FED αναμένεται να αυξήσει τα επιτόκια κατά 25 μονάδες βάσης σε κάθε συνάντηση της Ομοσπονδιακής Επιτροπής Ανοικτής Αγοράς (FOMC) για τους επόμενους 12 μήνες, γεγονός που θα οδηγήσει τους ξένους επενδυτές σε αλλαγή των θέσεών τους προς όφελος των πιο αναπτυγμένων οικονομιών.

Συμπερασματικά, η υψηλή απόδοση των αναδυόμενων αγορών στη διάρκεια του 2003, οπότε οι δείκτες EURO NBGBI και USD NBGBI αυξήθηκαν κατά 13% και 19% αντίστοιχα, φαίνεται απίθανο να επαναληφθεί το 2004.

Η ”φυγή κεφαλαίων προς την ποιότητα”, που παρατηρήθηκε στις αναδυόμενες χρηματιστηριακές αγορές από τα μέσα Απριλίου εμφανίζει τάσεις επιβράδυνσης από τις αρχές Αυγούστου. Ο δείκτης χρηματαγορών NBG (NBGEI) αυξήθηκε κατά 11% σε μηνιαία βάση (26/9-26/10). Η απόδοση του δείκτη από τις αρχές του έτους είναι 28,5%, 13 ποσοστιαίες μονάδες υψηλότερη από αυτή του δείκτη MSCI EMEA.

Ο δείκτης NBGEI για την Αίγυπτο είχε την υψηλότερη μηνιαία και, από τις αρχές του έτους, απόδοση (33,5% και 147,4% αντιστοίχως). Ο δείκτης NBGEI για την Τουρκία είχε τη χειρότερη μηνιαία απόδοση (-4,1%), ενώ αυξήθηκε κατά 2,5% από τις αρχές του έτους.

Η συνεχής βελτίωση του εγχωρίου κλίματος εμπιστοσύνης ως αποτέλεσμα της ενδυνάμωσης των βασικών μακροοικονομικών μεγεθών εκτιμάται ότι θα αντισταθμίσει τις επιπτώσεις από τον περιορισμό της ρευστότητας.

Συνεπώς, η απόδοση των αναδυόμενων χρηματιστηριακών αγορών της περιοχής για το 2004 αναμένεται να παραμείνει σε υψηλά επίπεδα. Παρόλα αυτά, η απόδοση αυτών των αναδυόμενων χρηματιστηρίων κατά το 2004 πιθανότατα να υπολείπεται αυτής του 2003, στη διάρκεια του οποίου οι δείκτες NBGEI και MSCI EMEA αυξήθηκαν κατά 44,2% και 26,3%, αντίστοιχα.