Κοινή παραδοχή των ιστορικών τέχνης αποτελεί το ότι από την εποχή που τα έργα των καλλιτεχνών έπαψαν να αποτελούν αποκλειστικές παραγγελίες ευπόρων ηγεμόνων της ευρωπαϊκής ηπείρου, δημιουργήθηκε και εξελίχθηκε -παράλληλα με την ίδια την τέχνη- το εμπόριο της τέχνης.

Τα τεράστια ποσά που διακινούνται εδώ και αρκετές δεκαετίες μέσω της αγοραπωλησίας των έργων των δημιουργών, επέτρεψαν στους παροικούντες το χώρο να μιλούν, -ήδη από τη δεκαετία του ’60- για ”χρηματιστήριο της τέχνης”. Αν όμως οι κεφαλαιαγορές έχουν συγκεκριμένους -αν και συχνά ευάλωτους- κανονισμούς, πόσο ρυθμισμένες και θεσμικά κατοχυρωμένες είναι οι διαδικασίες, από τις οποίες εξαρτώνται τα έσοδα ακόμα και των διασημότερων εμπόρων τέχνης;

Το ερώτημα, που απασχόλησε τους ανά τον κόσμο αρμόδιους για φορολογικές παραβάσεις κατά τη δεκαετία του ’70, έρχεται και πάλι στο προσκήνιο, μετά την αποκάλυψη των δικαστικών διώξεων, τόσο στην Ευρώπη όσο και στις ΗΠΑ σε βάρος των επικεφαλής των Christies και Sotheby’s.

Οι κορυφαίοι οίκοι δημοπρασιών κατηγορούνται ότι από το 1993 δημιούργησαν καρτέλ με στόχο το φούσκωμα των τιμών στα διατιθέμενα έργα τέχνης. Η μονοπωλιακή αυτή πρακτική, εκτιμούν αναλυτές, αφήνει τον καθορισμό της αρχικής τιμής ενός έργου τέχνης στη διακριτική ευχέρεια δύο –τριών προσώπων επιφέροντας σημαντικές δυσαναλογίες στην αποτίμηση των ήδη αναγνωρισμένων δημιουργιών, συγκριτικά με αυτήν των ανερχόμενων αστεριών.

Η συμφωνία των κορυφαίων στελεχών προέβλεπε την αύξηση της απαιτούμενης για την πώληση προμήθειας, η οποία σήμερα κυμαίνεται στο 17-20%, όπως και ενίοτε τον καθορισμό τιμολογιακού πλαφόν για διάσημα ή άσημα έργα τέχνης.

Κύκλοι του διεθνούς δικαστικού ρεπορτάζ, εύστοχα επισημαίνουν - πέραν από τις οικονομικές- τις κοινωνικές προεκτάσεις που μπορεί να έχει αυτή η διαπλοκή. Το πλήθος των έργων τέχνης που παράγονται σήμερα, δεν επιτρέπει την άμεση αξιολόγησή τους από το κοινό, με αποτέλεσμα να ξεχωρίζουν αυτά που προκρίνονται κάθε φορά από στελέχη με κομβικές θέσεις στο εμπόριο της τέχνης. Φανταστείτε για λίγο, ο Πικάσο ή ο Βαν Γκογκ του μέλλοντός μας να είναι δημιουργημένος από ένα τέτοιου είδους ”συμπεφωνημένο marketing”...

Τα περιθώρια κέρδους των κ.κ. Tennant (Christies) και Taubman (Sotheby’s) ήταν με τον τρόπο αυτό απεριόριστα, δηλώνουν οι ελεγκτικές αρχές, που διαπιστώνουν ξανά την ανάγκη να διελευκάνουν τα τεκταινόμενα στο πλαίσιο μιας αγοράς, που λειτουργεί λίγο - πολύ ανεξέλεγκτα.

Ο έλεγχος των διατιθέμενων κεφαλαίων, από τους ανά τον κόσμο συλλέκτες, είναι σχεδόν μηδαμινός, με αποτέλεσμα το χρήμα που ξοδεύεται σε ”εικαστικές επενδύσεις” να είναι συχνά ”μαύρο”, αναφέρει παλαιότερο δημοσίευμα της η Wall Street Journal. Διεθνείς αναλυτές δεν διστάζουν πλέον να συνδέσουν τις παραπάνω έρευνες σε Ευρώπη και ΗΠΑ με τις προσπάθειες εξιχνίασης αρκετών από τις σκοτεινές πτυχές της παραοικονομίας.

Δημήτρης Γλύστρας