Ο τομέας των υπηρεσιών είναι σήμερα ο μεγαλύτερος και ταχύτερα αναπτυσσόμενος τομέας της ελληνικής οικονομίας. Παράγει το 56% του ΑΕΠ, απασχολεί το 43% του συνόλου των απασχολουμένων και αναπτύσσεται με μέσο ετήσιο ρυθμό ανόδου της τάξης του 3,6% κατά την τελευταία πενταετία.

Τα συμπεράσματα προκύπτουν από τη νέα έρευνα οικονομικής συγκυρίας του ΙΟΒΕ στον τομέα των Υπηρεσιών για το 2001 (συνοπτική παρουσίαση) και τον Φεβρουάριο του 2002, που προκύπτουν από στρωματοποιημένο δείγμα 1.500 επιχειρήσεων του τομέα των υπηρεσιώνσε τριμηνιαία βάση.

Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις μεγάλου ποσοστού επιχειρήσεων (80 – 90%), το επιχειρηματικό κλίμα θεωρείτο ικανοποιητικό ή ευνοϊκό μέχρι και το γ’ τρίμηνο του 2001. Την περίοδο αυτή οι επιχειρήσεις που δήλωναν ότι το επιχειρηματικό κλίμα ήταν δυσμενές δεν είχαν υπερβεί το 16%.

Το τελευταίο τρίμηνο του 2001 όμως η κατάσταση αντιστράφηκε και εμφανίστηκε ένα μεγάλο ποσοστό επιχειρήσεων (43%) που θεωρεί το κλίμα δυσμενές. Βασικός λόγος που εκτιμάται ότι τροφοδότησε την αντιστροφή της τάσης φαίνεται πως ήταν οι εξελίξεις που ακολούθησαν τα γεγονότα της 11ης Σεπτεμβρίου, οι οποίες επηρέασαν αρνητικά το γενικότερο επιχειρηματικό κλίμα. Η επίδραση όμως στον τομέα των υπηρεσιών ήταν πολύ πιο έντονη, σε σύγκριση με αυτή που είχε καταγραφεί τότε στους άλλους τομείς, στους οποίους διεξάγονται έρευνες συγκυρίας (βιομηχανία, κατασκευές, λιανικό εμπόριο).

Ανάλογη ήταν και η πορεία των εκτιμήσεων για τη ζήτηση που διατύπωναν οι επιχειρήσεις το 2001: Την περίοδο Ιανουάριος – Σεπτέμβριος, οι επιχειρήσεις του τομέα εκτιμούσαν το επίπεδο ζήτησης υψηλό, ενώ το τελευταίο τρίμηνο καταγράφεται μια σαφής αποδυνάμωση των θετικών αυτών εκτιμήσεων.

Οι δυσμενείς εξελίξεις που καταγράφηκαν στον τομέα των υπηρεσιών τους τελευταίους μήνες του 2001, όπως αναφέρεται στην έκθεση του ΙΟΒΕ, συνεχίστηκαν και τον πρώτο μήνα του 2002, όταν ο Δείκτης Επιχειρηματικών Προσδοκιών υποχώρησε κι άλλο, προσεγγίζοντας τη χαμηλότερη τιμή που έχει καταγραφεί από τότε που άρχισε η έρευνα (1997). Χαρακτηριστικά αναφέρεται ότι τον Ιανουάριο 2002, το 48% των ερωτώμενων κρίνει αρνητικό το κλίμα που επικρατεί, ενώ, ένα χρόνο πριν, αρνητική εκτίμηση διατύπωσε μόνο το 18% των επιχειρήσεων.

Το Φεβρουάριο εμφανίζονται κάποιες, ασθενείς μεν αλλά σαφείς ως προς την κατεύθυνση, ενδείξεις μικρής βελτίωσης της δραστηριότητας στον τομέα των υπηρεσιών, ο οποίος από τους τελευταίους μήνες του 2001 κατέγραφε συνεχή επιδείνωση.

Συμπερασματικά, όπως τονίζεται στην παρουσίαση της έρευνας, μπορεί βάσιμα να υποστηριχθεί ότι το κλίμα στον τομέα των υπηρεσιών δεν έχει ακόμη ανακάμψει από τα χαμηλά επίπεδα τα οποία είχε προσεγγίσει στα τέλη του 2001. Αν ωστόσο διατηρηθούν και ισχυροποιηθούν τους επόμενους μήνες οι ενδείξεις βελτίωσης που καταγράφονται το Φεβρουάριο, υπάρχει πιθανότητα ανάκαμψης περί τα μέσα του 2002.

Οι εξελίξεις στους κυριότερους επιμέρους κλάδους του τομέα των υπηρεσιών είναι οι εξής:

* Κατά το 2001, οι εξελίξεις στον κλάδο των Ξενοδοχείων και Εστιατορίων ήταν ανάλογες αυτών τους συνόλου του τομέα. Ετσι, το τελευταίο τρίμηνο του 2001, το 54% των επιχειρήσεων του κλάδου θεωρούσαν το επιχειρηματικό κλίμα δυσμενές, ποσοστό που ενισχύθηκε ελαφρά κατά τον Ιανουάριο του 2002. εντούτοις, το Φεβρουάριο καταγράφεται βελτίωση στο επιχειρηματικό κλίμα, καθώς το 59% των επιχειρήσεων το εκτιμούν ικανοποιητικό, ενώ οριακή βελτίωση καταγράφεται στις εκτιμήσεις των επιχειρήσεων για τη ζήτηση. Τέλος, το 38% προβλέπει άνοδο της ζήτησης κατά το προσεχές τρίμηνο, μολονότι το 53% εξακολουθεί να προβάλει την ανεπάρκεια της ζήτησης ως το σημαντικότερο ανασταλτικό παράγοντα στην επέκταση της επιχειρηματικής δραστηριότητας.

* Μολονότι η δραστηριότητα στον κλάδο των Μεταφορών παρουσίασε σχετική επιβράδυνση κατά το τελευταίο τρίμηνο του 2001, εντούτοις τόσο οι εκτιμήσεις για τη ζήτηση παρέμειναν θετικές όσο και οι βραχυπρόθεσμες προβλέψεις για τη ζήτηση και την απασχόληση αισιόδοξες. Οι προβλέψεις αυτές αρχίζουν να επιβεβαιώνονται τους πρώτους μήνες του 2002, καθώς το 62% εκτιμά τη ζήτηση υπηρεσιών ανοδική. Οι βραχυπρόθεσμες προβλέψεις για τη ζήτηση και την απασχόληση που διατυπώνονται σήμερα, παραπέμπουν σε στασιμότητα, ενώ πιθανών να υπάρξουν αυξήσεις των τιμών σύμφωνα με το 38% των επιχειρήσεων.

* Σε αντίθεση με το σύνολο του τομέα των υπηρεσιών, η δραστηριότητα στον κλάδο των Επικοινωνιών (Τηλεπικοινωνίες και Ταχυδρομεία) καθ’ όλη τη διάρκεια του 2001 κρίνεται ικανοποιητική, σύμφωνα με τις εκτιμήσεις των επιχειρήσεων. Η θετική εικόνα συνεχίστηκε και τον Ιανουάριο του 2002. εντούτοις, το Φεβρουάριο εκτιμάται στασιμότητα της ζήτησης και πιθανή μείωση της απασχόλησης. Ωστόσο, οι προβλέψεις κατά το προσεχές τρίμηνο κρίνονται ιδιαίτερα αισιόδοξες. Σημαντικότερος ανασταλτικός παράγοντας επέκτασης της επιχειρηματικής δραστηριότητας προβάλλεται η ανεπάρκεια κεφαλαιουχικού εξοπλισμού.

* Κατά το τελευταίο τρίμηνο του 2001 διαπιστώνεται σχετική επιβράδυνση της δραστηριότητας του κλάδου των Ασφαλίσεων, η οποία φαίνεται να ενισχύεται τον πρώτο μήνα του 2002. Στην παρούσα φάση (Φεβρουάριος), το επιχειρηματικό κλίμα κρίνεται δυσμενές από το 42% των επιχειρήσεων με τη ζήτηση των υπηρεσιών και την απασχόληση στάσιμη. Επιπλέον, διατυπώνονται μετριοπαθείς προσδοκίες ανόδου της ζήτησης κατά το προσεχές τρίμηνο. Αντίθετα, το 24% των επιχειρήσεων προβλέπει πιθανή μείωση της απασχόλησης αλλά και αυξήσεις στις τιμές. Τέλος, βασικότερος ανασταλτικός παράγοντας της ομαλής επιχειρηματικής δραστηριότητας θεωρείται η ανεπάρκεια της ζήτησης από το 34% των επιχειρήσεων που συμμετείχαν στην έρευνα.

* Ανάλογες με τις εξελίξεις του συνόλου του τομέα των υπηρεσιών είναι κι αυτές στον κλάδο της Πληροφορικής (Hardware και Software) τόσο κατά το 2001 όσο και κατά τους πρώτους μήνες του 2002, επικεντρώνοντας την ανάλυση των εξελίξεων στο Φεβρουάριο, προκύπτει οριακή βελτίωση του επιχειρηματικού κλίματος με μείωση του ποσοστού των επιχειρήσεων που το εκτιμά ως δυσμενές. Το 58% και 53% των επιχειρήσεων εκτιμά ανοδική τη ζήτηση και την απασχόληση, αντιστοίχως. Αισιοδοξία προκύπτει από τις βραχυχρόνιες προβλέψεις, ενώ δεν αναμένονται αυξήσεις των τιμών. Τέλος, σημαντικότεροι ανασταλτικοί παράγοντες στην ομαλή πορεία της επιχειρηματικής δραστηριότητας θεωρούνται η ανεπάρκεια της ζήτησης και εργατικού δυναμικού.