Ψηφιακή... αποτοξίνωση αναζητούν οι Ελληνες

Εθιστικές συμπεριφορές στη χρήση του κινητού τηλεφώνου, με συνεχή ψυχαναγκαστικό έλεγχο της οθόνης από τον φόβο «μη χάσουν κάτι», εκδηλώνει η πλειονότητα των νέων, όπως προκύπτει από τις δικές τους απαντήσεις σε πρόσφατα δημοσιευμένη έρευνα του Τμήματος Επικοινωνίας και Ψηφιακών Μέσων στο Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας. 

Οι συμμετέχοντες στην έρευνα -μαθητές, φοιτητές, εργαζόμενοι και άνεργοι, ηλικίας από 14 ως 35 ετών-  αναγνωρίζουν πως η εκτεταμένη χρήση της κινητής συσκευής επηρεάζει αρνητικά τη διάθεση, την παραγωγικότητα, τις διαπροσωπικές τους σχέσεις, τη διάρκεια και την ποιότητα του ύπνου τους, ενώ 6 στους 10 ομολογούν πως είναι ανάγκη να «αποτοξινωθούν» από αυτή. 

Η έννοια της «ψηφιακής αποτοξίνωσης» (digital detox) κερδίζει έδαφος στη συνείδηση μερίδας πολιτών, ως απάντηση στον κίνδυνο του «καψίματος εγκεφάλου» (brain rot) που έχει περιγραφεί ότι προκαλεί η υπερβολική χρήση ψηφιακών μέσων.

Οι στρατηγικές με στόχο τον μετριασμό των αρνητικών επιπτώσεων και την υιοθέτηση υγιέστερης σχέσης με την τεχνολογία, πρέπει να είναι προσαρμοσμένες στα ευρήματα της ποιοτικής ανάλυσης των σχετικών ερευνών, οι οποίες αποκαλύπτουν διαφορές στην επίπτωση, ανάλογα με το φύλο, την ηλικιακή ομάδα, το επίπεδο μόρφωσης, την κατάσταση απασχόλησης και άλλες παραμέτρους. 

Η έρευνα

Η εργασία «Unplugging Youth: Εθισμός στα κινητά τηλέφωνα, κοινωνικός αντίκτυπος και κάλεσμα για ψηφιακή αποτοξίνωση» βασίζεται σε πτυχιακή εργασία της Άννας Ζέρβα, με τη συνδρομή των ερευνητών Ασημίνας Σαλεπάκη και Δημήτρη Κουρκουρίδη και επιβλέποντα τον Ιωάννη Αγγέλου, διδάσκοντα του Τμήματος Επικοινωνίας και Ψηφιακών Μέσων στο Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας.

Στο πλαίσιο της έρευνας ρωτήθηκαν 150 άτομα ηλικίας 14-35 ετών (μαθητές, φοιτητές, εργαζόμενοι και άνεργοι), από την περιοχή της Καστοριάς για τον χρόνο χρήσης του κινητού τους τηλεφώνου, τον βαθμό εξάρτησής τους από αυτό, όπως το αισθάνονται, καθώς και τις επιπτώσεις που θεωρούν πως προκαλεί στην υγεία, στις δραστηριότητες και στις διαπροσωπικές τους σχέσεις.

Το 62,7% των συμμετεχόντων ήταν γυναίκες και το 37,3% άνδρες, ενώ 3 στους 4 (76%) είχαν ηλικία από 18-25 ετών. Το 20,7% ανήκε στην ηλικιακή ομάδα 26-35 και το 3,3% ήταν μαθητές 14-17 ετών. 

Τα αποτελέσματα

Το 72,7% των ερωτηθέντων δήλωσε ότι χρησιμοποιεί το κινητό του τηλέφωνο περισσότερο από 5 ώρες την ημέρα, ενώ μόνο το 27,3% το χρησιμοποιεί για λιγότερο από 5 ώρες. 

Το 21,3% το χρησιμοποιεί για τα social media, το 20,5% για να επικοινωνήσει με το κοινωνικό του περιβάλλον (φίλους, γνωστούς και συγγενείς κ.λπ.), το 16,9% για να ακούσει μουσική και το 12,8% για να παρακολουθήσει ταινίες ή εκπομπές, ενώ το 15,0% κάνει όλα τα παραπάνω.

Από τις απαντήσεις συμπεραίνεται πως σε μεγάλο ποσοστό συμμετεχόντων η εκτεταμένη χρήση της κινητής συσκευής έχει εθιστικά χαρακτηριστικά.

Ενδεικτικά, πάνω από τους μισούς ερωτηθέντες (52%) ανέφεραν ότι μπαίνουν στον πειρασμό να ελέγχουν κάθε τόσο το κινητό τους από φόβο ότι έχουν χάσει κάτι. Επίσης, 4 στους 10 (40,7%) αναγνωρίζουν ότι δεν μπορούν να «ξεκολλήσουν» από το κινητό τους τηλέφωνο.

Από τα πιο ενδιαφέροντα ευρήματα της έρευνας είναι πως πάνω από 6 στους 10 νέους (61,3%) συμφωνούν πως πρέπει να «αποτοξινωθούν» από το κινητό τους τηλέφωνο.

Σε ό,τι αφορά τις επιπτώσεις της εκτεταμένης χρήσης του κινητού τους τηλεφώνου, όπως τις αισθάνονται οι ίδιοι, 

• πάνω από 3 στους 4 (76,3%) δηλώνουν ότι επηρεάζει τη διάθεσή τους 
• 7 στους 10 (70,7%) θεωρούν ότι επηρεάζει την παραγωγικότητά τους
• 3 στους 4 (66%) ότι επηρεάζει τις διαπροσωπικές τους σχέσεις
• Πάνω από τους μισούς (52%) ότι επηρεάζει τη διάρκεια και την ποιότητα του ύπνου τους. 

Αναφορικά με τη διαταραχή της διάθεσης:

• το 40,2% των ερωτηθέντων δηλώνει ότι η εκτεταμένη χρήση του κινητού του τηλεφώνου οδηγεί σε χαμηλή παραγωγικότητα, 
• το 24,8% ότι δημιουργεί άγχος, 
• το 18,8% στρες, 
• το 10,3% χαμηλή αυτοεκτίμηση και 
• το 6,0% κατάθλιψη

Όπως προκύπτει από την ποιοτική ανάλυση των ευρημάτων, οι γυναίκες φαίνεται ότι αντιλαμβάνονται μεγαλύτερες επιπτώσεις στην υγεία τους από τους άνδρες. Επίσης ανέφεραν μεγαλύτερη δυσκολία στην αποσύνδεση από τη χρήση του κινητού τους τηλεφώνου και μεγαλύτερη ανάγκη για αποτοξίνωση από τους άνδρες. 

Σε ό,τι αφορά το καθεστώς απασχόλησης, οι φοιτητές και οι άνεργοι εμφάνισαν υψηλότερα συμπτώματα εθισμού και αρνητικές επιπτώσεις στην παραγωγικότητα σε σύγκριση με τους απασχολούμενους ερωτηθέντες. 

Συμπεράσματα και προτάσεις

Όπως επισημαίνει στο iatronet.gr ο επιβλέπων της μελέτης, Ιωάννης Αγγέλου, από τα ευρήματα της έρευνας προκύπτει πως οι ίδιοι οι νέοι ομολογούν τις αρνητικές επιπτώσεις της χρήσης του κινητού τους τηλεφώνου.

«Κίνητρο για τη διαρκή ανάγκη να ελέγχουν το κινητό τηλέφωνό τους μοιάζει να είναι αυτό που χαρακτηρίζεται ως ‘φόβος μη χάσω/μη μου διαφύγει κάτι’», παρατηρεί, συμπληρώνοντας πως ίσως το πιο ενδιαφέρον εύρημα, είναι ότι περισσότεροι από έξι στους δέκα ερωτώμενους αναγνωρίζουν την ανάγκη «αποτοξίνωσης», σε μία προσπάθεια να μειώσουν την εξάρτηση και να αποκαταστήσουν την ισορροπία και την ευεξία στη ζωή τους.

«Αν λοιπόν μας δίνει κάποιες κατευθύνσεις η παρούσα έρευνα, αυτές αφορούν την προώθηση υγιέστερων συνηθειών, την υπεύθυνη χρήση της τεχνολογίας και την επαγρύπνηση για τους κινδύνους που ελλοχεύει η υπερβολική χρήση των κινητών τηλεφώνων. Μάλιστα, τέτοιου είδους παρεμβάσεις φαίνεται να είναι περισσότερο αναγκαίες σε ευάλωτες ομάδες, όπως, για παράδειγμα, οι άνεργοι», σημειώνει.

Όπως αναφέρουν συμπερασματικά οι συγγραφείς της εργασίας, η μελλοντική έρευνα θα πρέπει να εμβαθύνει στην κατανόηση των βαθύτερων αιτιών του εθισμού στα κινητά τηλέφωνα και να διερευνήσει αποτελεσματικές παρεμβάσεις για την προώθηση μιας ισορροπημένης και υπεύθυνης χρήσης της τεχνολογίας μεταξύ των νέων.