Πώς η ιδιωτική εξουσία υπονομεύει την ελευθερία στις ΗΠΑ

Το 2016 οι ψηφοφόροι της εργατικής τάξης, ιδιαίτερα στις κρίσιμες πολιτείες του Μίσιγκαν, της Πενσιλβάνιας και του Ουϊσκόνσιν, ήταν αυτοί που οδήγησαν τον Ντόναλντ Τραμπ στην εξουσία. Λίγο δε έλειψε να του χαρίσουν και μια δεύτερη προεδρική θητεία το 2020.

Γιατί όμως αυτοί οι ψηφοφόροι μαζί με άλλους Αμερικανούς της μεσαίας τάξης γύρισαν και μάλλον θα γυρίσουν τον προσεχή Νοέμβριο την πλάτη στο Δημοκρατικό Κόμμα; Γιατί ο Τραμπ κερδίζει από αυτή «την ταξική αντιστροφή της αμερικανικής πολιτικής;».

Η «ταξική αντιστροφή»

Οι απαντήσεις στα ερωτήματα αυτά δεν είναι εύκολες, πλην όμως συνδέονται άμεσα με σημαντικές εκτροπές της μεικτής οικονομίας και της υπεροχής στους κόλπους της του χρηματοπιστωτικού τομέα. Η τάση αυτή οδήγησε σε διαδοχικές κρίσεις εργασίας, πιστώσεων και εμπιστοσύνης, με αποτέλεσμα κοινωνικές ρήξεις που ιδιαίτερα στις ΗΠΑ ευνοούν τον λαϊκισμό και έναν νέου τύπου συντηρητισμό.

Η ικανότητα του Τραμπ να εκμεταλλεύεται αυτή την τάση έχει συχνά αποδοθεί στην εκμετάλλευση κοινωνικών και πολιτιστικών δυσφοριών, αλλά και στο γεγονός ότι ο Τραμπ προβάλλει ως περισσότερο έγκυρος προστάτης των Αμερικανών εργαζομένων.

Δεδομένης της πολιτικής σημασίας αυτών των ψηφοφόρων, δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι ορισμένοι από τη φιλελεύθερη αμερικανική δεξιά έχουν ζητήσει μια περαιτέρω απομάκρυνση από την παραδοσιακά συντηρητική οικονομική πλατφόρμα του Ρεπουμπλικανικού Κόμματος (GOP).

Ίσως το πιο ενδιαφέρον και απροσδόκητο από αυτά τα καλέσματα προέρχεται από τον συγγραφέα και οξύ συντηρητικό αρθρογράφο Sohrab Ahmari στο Tyranny, Inc. Το νέο βιβλίο του δεν είναι ούτε μια αναφορά πολιτικής για τον Τραμπ, ούτε μια κομματική επίθεση στην κυβέρνηση Μπάιντεν. Αντίθετα, στοχεύει στον σύγχρονο καπιταλισμό και σε αυτό που ο Αχμάρι βλέπει ως αποτυχίες και των δύο πλευρών να χαλιναγωγήσουν έναν ιδιωτικό τομέα του οποίου η ισχύς έχει γίνει απειλή όχι μόνο για την οικονομική ευημερία της χώρας αλλά και για την ελευθερία των Αμερικανών.

Κάνοντας τους αναγνώστες να αναγνωρίσουν αυτή την απειλή, ο Αχμάρι στοχεύει να δημιουργήσει ερείσματα για μια νέα σχέση μεταξύ κυβέρνησης και καπιταλισμού, που θα επέτρεπε στην πρώτη να ελέγξει τις καταστροφικές οικονομικές και πολιτικές συνέπειες του δεύτερου.

Η εξέλιξη του Αχμάρι

Ιρανο-αμερικανός 29 ετών, ο Σοχράμο Αχμάρι δηλώνει φιλικός προς τον καπιταλισμό και τους Ρεπουμπλικάνους και στις προεδρικές εκλογές του 2016 και 2020 είχε στηρίξει τον Ντόναλντ Τραμπ, με τον οποίο όμως διαφώνησε στη συνέχεια.

Ξεκίνησε την καριέρα του ως συντάκτης και σχολιαστής στη The Wall Street Journal, στο Commentary και στη The New York Post. Επίσης, από τη δεκαετία του 2010, ασπάστηκε τον καθολικισμό και εξελίχθηκε σε πολιτικό αρθρογράφο εκφράζοντας τη συμπάθειά του για τον Ντόναλντ Τραμπ και τον αυταρχικό ηγέτη της Ουγγαρίας Βίκτορ Όρμπαν.

Το 2019, κέρδισε φήμη με την επίθεσή του στον Ντέιβιντ Φρενς, τότε συγγραφέα του National Review και συντηρητικό χριστιανό, ο οποίος είχε υποστηρίξει ότι οι πολιτιστικοί πόλεμοι μπορούσαν να γίνουν εμφύλιοι. Οι Χριστιανοί, απάντησε ο Αχμάρι, έπρεπε να καταλάβουν ότι συμμετείχαν σε έναν πραγματικό πόλεμο και θα έπρεπε να πολεμήσουν αναλόγως, αφήνοντας ασαφές τι σήμαινε αυτό.

Η εξέλιξη του Αχμάρι πήρε άλλη τροπή το 2022, όταν συνίδρυσε το περιοδικό Compact μαζί με δύο άλλους ετερόδοξους στοχαστές, ο ένας συντηρητικός θρησκευόμενος και ο άλλος αντιφρονών μαρξιστής.

Αντικατοπτρίζοντας το διαφορετικό υπόβαθρο των ιδρυτών της, το Compact περιγράφει την αποστολή του ως την προώθηση ενός ισχυρού σοσιαλδημοκρατικού κράτους που υπερασπίζεται την κοινότητα -τοπική και εθνική, οικογενειακή και θρησκευτική- ενάντια σε μια ελευθεριακή αριστερά και μια αναρχο-καπιταλιστική δεξιά. Τώρα, στο Tyranny, Inc., ο Aχμάρι έχει προχωρήσει ακόμη περισσότερο από την προηγούμενη θέση του, παραμερίζοντας πολιτιστικές ανησυχίες και ανακατευθύνοντας τον θυμό του προς τον αμερικανικό καπιταλισμό και τις διαβρωτικές του επιπτώσεις στη δημοκρατία.

Μολονότι πολλά βιβλία έχουν επικρίνει τις οικονομικές βλάβες του σύγχρονου καπιταλισμού -αυξανόμενη ανισότητα, οικονομική ανασφάλεια κ.λπ.-, η Tyranny, Inc. υπογραμμίζει επίσης τις καταστροφικές πολιτικές συνέπειές του. Η τρέχουσα εκδοχή του αμερικανικού καπιταλισμού, υποστηρίζει, έχει δημιουργήσει μεγάλες ανισότητες στην εξουσία, που επέτρεψαν στις εταιρείες να έχουν τεράστια διαπραγματευτική και πιεστική δύναμη, ιδιαίτερα όταν διαθέτουν ποικίλα και διεθνοποιημένα κέντρα παραγωγής.

Το «τέχνασμα» και ο Άνταμ Σμιθ

Ο Αχμάρι ξεκινά το βιβλίο του με ένα έξυπνο ρητορικό τέχνασμα: αφηγείται τρεις ιστορίες καταπίεσης των εργαζομένων που προέρχονται φαινομενικά από την Κίνα, τη Ρωσία και το Ιράν, πριν αποκαλύψει ότι και οι τρεις αδικίες έλαβαν χώρα, στην πραγματικότητα, εντός των Ηνωμένων Πολιτειών -όχι κατόπιν εντολής ολοκληρωτικών κυβερνήσεων αλλά ιδιωτικών εταιρειών.

Το μάθημα είναι ξεκάθαρο: η «τυραννία» δεν είναι απλώς κάτι που συμβαίνει εκεί, και το πιο σημαντικό, δεν είναι κάτι που πρέπει να ασκείται μόνο από την «κυβέρνηση». Μας έμαθαν να ξεχνάμε, λέει, «ότι οι ιδιωτικοί παράγοντες μπορούν να θέτουν σε κίνδυνο την ελευθερία εξίσου όσο και οι κυβερνήσεις, ότι η αδιαμφισβήτητη ισχύς της αγοράς μπορεί να βλάψει τα δικαιώματα και τις ελευθερίες μας, ότι τελικά υπάρχουν πράγματα όπως ιδιωτικές τυραννίες και ιδιωτικοί τύραννοι».

Και για να επιβεβαιώσει την παραπάνω άποψή του, ο Ιρανο-αμερικανός συγγραφές και εκδότης παραπέμπει στον θεμελιωτή της πολιτικής οικονομίας Άνταμ Σμιθ, με ένα απόσπασμα από το μνημειώδες έργο του, «Ο πλούτος των Εθνών».

«... Όταν οι εργοδότες και οι εργαζόμενοι έρχονται σε αντιπαράθεση...», έγραφε ο Α. Σμιθ, «... δεν είναι δύσκολο να προβλεφθεί ποιο από τα δύο μέρη πρέπει, σε όλες τις συνηθισμένες περιπτώσεις, να έχει το πλεονέκτημα στη διαφωνία και να αναγκάσει τον άλλον να συμμορφωθεί με τους όρους του». Ακόμη και σε ένα χειρότερο σενάριο, ο εργοδότης θα έχει γενικά αρκετά χρήματα για να συντηρηθεί για ένα ή δύο χρόνια, ενώ «πολλοί εργάτες δεν θα μπορούσαν να επιβιώσουν μια εβδομάδα, λίγοι θα μπορούσαν να επιβιώσουν ένα μήνα και σπάνιοι ένα χρόνο χωρίς δουλειά».

Ενώ ο θεωρητικός οικονομολόγος μπορεί να έχει δίκιο ότι «μακροπρόθεσμα ο εργάτης μπορεί να είναι τόσο απαραίτητος για τον κύριό του όσο ο κύριός του», ωστόσο, παρατηρεί ο Σμιθ, «η αναγκαιότητα δεν είναι τόσο άμεση» και αυτή η διαφορά δίνει ένα ισχυρό πλεονέκτημα στον εργοδότη σε οποιεσδήποτε διαπραγματεύσεις.

Εξαιτίας αυτών των διαφορών στη διαπραγματευτική δύναμη που είναι απλώς χαρακτηριστικό σχεδόν κάθε ανθρώπινης σχέσης (οικονομικής ή άλλης), το δυαδικό συγκρότημα της «συναίνεσης» και του «εξαναγκασμού» δεν μας δείχνει την πραγματικότητα. Στην πράξη, οι περισσότεροι από εμάς συναινούμε σε διάφορες συμφωνίες κάτω από κάποιο είδος πίεσης. Όταν η λυσσασμένη μητέρα τεσσάρων πεινασμένων παιδιών σταματάει στο παντοπωλείο για ένα κιλό γάλα ή ένα καρβέλι ψωμί, μάλλον δεν έχει την πολυτέλεια να ψωνίζει στην καλύτερη τιμή. Και σίγουρα δεν διαπραγματεύεται μια καλύτερη συμφωνία. Πληρώνει ό,τι πρέπει και βγάζει τα παιδιά της που ουρλιάζουν από το μαγαζί το συντομότερο δυνατό.

Ο κόσμος των Φρίντμαν-Χάγιεκ δεν υπάρχει

Αναφερόμενοι και σε ποικίλες άλλες πτυχές της ελεύθερης οικονομίας, ο Αχμάρι τελικά θέλει να δείξει ότι θεωρητικοί όπως ο Μίλτον Φρίντμαν, ο Χάγιεκ και άλλοι, στα έργα τους περιγράφουν έναν κόσμο που δεν υπάρχει στην πράξη.

Τα τελικά αποτελέσματα που προβλέπει ο ελεύθερος επαγγελματίας στην ανοικτή αγορά θα υπήρχαν αν η τελευταία χαρακτηριζόταν από τέλειο ανταγωνισμό. Κάτι τέτοιο δεν υπάρχει. Διότι απλούστατα οι συμμετέχοντες στις συναλλαγές δεν έχουν τέλειες πληροφορίες σχετικά με τα προϊόντα, τις υπηρεσίες και τις συνθήκες. Επίσης οι οικονομικές προοπτικής των συμμετεχόντων στην αγορά δεν είναι οι ίδιες γιατί οι ίδιοι δεν αντιλαμβάνονται τα ίδια πράγματα. Προκύπτουν έτσι άνισες σχέσεις εξουσίας, τις οποίες όμως ούτε ο Τραμπ ούτε ο Μπάιντεν μπορούν σήμερα να διαχειριστούν με τρόπο που να εξασφαλίζει μια αίσθηση σοβαρού κράτους δικαίου.

Αυτό είναι ένα σοβαρό πρόβλημα της Αμερικής, που θα μπορούσε να γίνει και της Ευρώπης, αν στην τελευταία η σοσιαλδημοκρατία παραδοθεί στη γελοία και επικίνδυνη κουλτούρα του wokism, δηλαδή της άρνησης και ακύρωσης της ιστορίας και του πολιτισμού.