Ποιες ευθύνες αναλαμβάνει το μέλος ενός Δ.Σ.

Να αποδεχθώ, άραγε, την πρόταση που δέχθηκα να συμμετάσχω στο ΔΣ μιας ΑΕ (του συγγενούς/φίλου/γνωστού μου); Να συμμετάσχω, άραγε, στο ΔΣ της δικής μου ΑΕ; Ποιες οι ευθύνες από τη συμμετοχή μου; Τα συγκεκριμένα (και πολλά συναφή) ερωτήματα είναι ιδιαίτερα κρίσιμα. Έχουν, για το λόγο αυτό, διαχρονικά απασχολήσει το σύνολο, ανεξαιρέτως, των μελών του ΔΣ των ΑΕ που σήμερα δραστηριοποιούνται (ή στο παρελθόν δραστηριοποιήθηκαν) στη χώρα μας (:διόλου ευκαταφρόνητος ο αριθμός).

Κι όχι άδικα: αφορούν την προσωπική κατάσταση (:περιουσία και ελευθερία) όσων φέρουν τη συγκεκριμένη ιδιότητα. Η ευθύνη των μελών του ΔΣ από πράξεις ή παραλείψεις τους, που θέτουν σε κίνδυνο την εταιρική περιουσία, ρυθμίζεται στον νόμο για τις ΑΕ. Στο παρόν θα ασχοληθούμε με τις προϋποθέσεις θεμελίωσης της σχετικής (ενδοεταιρικής) ευθύνης.

Χαρακτηριστικά της ευθύνης

Ο ισχύων νόμος για τις ΑΕ θεμελιώνει ρητή ευθύνη των μελών του ΔΣ έναντι της εταιρείας σε περίπτωση παράβασης των καθηκόντων τους (με ενέργεια ή παράλειψή τους). Η σχετική ευθύνη των μελών του ΔΣ δεν είναι δυνατό να αποκλειστεί ή περιορισθεί με καταστατική πρόβλεψη ή συμβατική ρύθμιση.

Η εδώ διερευνώμενη ευθύνη αφορά την οργανική τους σχέση με την ΑΕ. Δεν πρέπει να συγχέεται με ευθύνη μέλους ΔΣ που απορρέει από τυχόν ειδική σχέση του με την ΑΕ (λ.χ. σύμβαση εξαρτημένης εργασίας). Επίσης, με τυχόν εξωτερική ευθύνη των μελών (ενδ.: ευθύνη έναντι μετόχων ή τρίτων).

Το μέτρο επιμέλειας του συνετού επιχειρηματία

Ευθύνη από παραβίαση υποχρέωσης έναντι της εταιρείας δεν υφίσταται αν αποδείξει το μέλος του ΔΣ ότι «κατέβαλε κατά την άσκηση των καθηκόντων του την επιμέλεια του συνετού επιχειρηματία που δραστηριοποιείται σε παρόμοιες συνθήκες». Κριτήριο θα αποτελέσουν οι κανόνες της επιμέλειας, τους οποίους μπορεί και οφείλει-με βάση την καλή πίστη, να τηρεί ένας μέσος επιμελής διοικητής ξένης περιουσίας ανάλογου (με την ΑΕ) μεγέθους και αντικειμένου, σε όμοια συνθήκη.

Κατά τον έλεγχο της οφειλόμενης επιμέλειας λαμβάνονται υπόψη η ιδιότητα κάθε μέλους και τα καθήκοντα που του έχουν ανατεθεί, από το νόμο, το καταστατικό ή με απόφαση των αρμόδιων εταιρικών οργάνων. Επίσης, οι όποιες άλλες ιδιαιτερότητες της κάθε μιας περίπτωσης.

Προϋποθέσεις θεμελίωσης ευθύνης

• Μέλος Δ.Σ.

Βασική προϋπόθεση για τη γέννηση της εδώ ερευνώμενης ευθύνης σε βάρος ορισμένου προσώπου είναι να φέρει την ιδιότητα του μέλους ΔΣ. Ο τρόπος ορισμού δεν ενδιαφέρει (λ.χ. εκλογή από ΓΣ, απευθείας διορισμός από μέτοχο) ούτε κι αν η πράξη διορισμού τους είναι ελαττωματική. Καταλαμβάνονται, επίσης, τα τυχόν υποκατάστατα όργανα. Επίσης, ο εκκαθαριστής της ΑΕ.

Τυχόν ευθύνη μέλους ΔΣ θεμελιώνεται από τον χρόνο απόκτησης της σχετικής ιδιότητας. Aπό τον χρόνo, δηλ., αποδοχής του διορισμού του. Λήγει δε με την πραγματική παύση άσκησης των καθηκόντων που απορρέουν από την οργανική του σχέση.

Υποστηρίζεται ότι ευθύνη γεννάται και σε βάρος: (α) του de facto μέλους (εκείνου δηλ. που δεν έχει μεν διορισθεί ασκεί, όμως, εν τοις πράγμασιν, διοίκηση) και (β) του μέλους λόγω φαινομένου δικαίου (εκείνου, δηλ., που δημιουργεί στους συναλλασσόμενους την εντύπωση του οργάνου της ΑΕ).

• Παραβίαση υποχρέωσης

Το μέλος του ΔΣ ευθύνεται έναντι της ΑΕ «για ζημία που αυτή υφίσταται λόγω πράξης ή παράλειψης που συνιστά παραβίαση των καθηκόντων του».

Κύρια καθήκοντα/υποχρεώσεις των μελών του ΔΣ συνιστούν:

1. H υποχρέωση επιμέλειας (:υποχρέωση τήρησης νομιμότητας, υποχρέωση επιμέλειας εν στενή εννοία και υποχρέωση άσκησης εποπτείας και ελέγχου της οργάνωσης και λειτουργίας της ΑΕ).
2. Η υποχρέωση πίστης (ενδ.: η υποχρέωση για παράλειψη ανταγωνιστικών πράξεων).

• Υπαιτιότητα

Το μέλος ευθύνεται για ίδιον πταίσμα (και όχι για τυχόν ευθύνες των λοιπών μελών ΔΣ). Αρκεί οποιοσδήποτε βαθμός υπαιτιότητας (δόλος, βαριά/ελαφριά αμέλεια).

• Ζημία

Προϋποτίθεται η πρόκληση (άμεσης) ζημίας στην περιουσία της εταιρείας. Θα αποκατασταθεί, στην περίπτωση αυτή, τόσο η θετική ζημία όσο και το διαφυγόν κέρδος.

• Αιτιώδης συνάφεια

Αναγκαία, τέλος, η ύπαρξη σύνδεσης (:αιτιώδους συνάφειας) μεταξύ της παραβίασης υποχρέωσης του μέλους του ΔΣ και της ζημίας που προκλήθηκε στην εταιρεία.

Ευθύνη εις ολόκληρον

Σε περίπτωση συλλογικών αποφάσεων του ΔΣ όλα τα μέλη ενέχονται εις ολόκληρον εφόσον συνέπραξαν στη λήψη της ζημιογόνου απόφασης. Αντίστοιχα κι όταν ευθύνονται παράλληλα, ενήργησαν από κοινού, ή (περισσότεροι) συγχρόνως ή διαδοχικά και δεν μπορεί να εξακριβωθεί τίνος η πράξη επέφερε τη ζημία.

Το δικαστήριο, ωστόσο, μπορεί να αποφασίσει τον επιμερισμό της ευθύνης μεταξύ των υπευθύνων. Κρίσιμα στοιχεία αποτελούν η βαρύτητα της πράξης, ο βαθμός πταίσματος και η κατανομή των καθηκόντων των μελών ΔΣ. Τέλος, το δικαστήριο μπορεί να ρυθμίσει και το δικαίωμα αναγωγής των υπευθύνων μεταξύ τους.

Η συμμετοχή σε κάποιο ΔΣ για λόγους επαγγελματικούς, προσωπικούς ή, ακόμα και «εξυπηρέτησης», δεν είναι χωρίς ευθύνες για το μέλος έναντι της ΑΕ, του Δημοσίου, Φορέων του και τρίτων. Είναι αναγκαία, κατά τούτο, η επίδειξη της μέγιστης δυνατής προσοχής κατά την αποδοχή μιας τέτοιας πρότασης αλλά και, αυτονοήτως, καθ’ όλη τη διάρκεια της διατήρησης της συγκεκριμένης ιδιότητας.

Μας απασχόλησαν παραπάνω οι προϋποθέσεις της (ενδοεταιρικής) ευθύνης. Θα ακολουθήσουν, σε επόμενη αρθρογραφία μας, οι λόγοι απαλλαγής από την συγκεκριμένη ευθύνη, η δυνατότητα της ΑΕ να παραιτηθεί από τις αξιώσεις της καθώς και ο χρόνος παραγραφής τους.

* Ο Σταύρος Κουμεντάκης είναι Managing Partner Koumentakis and Associates Law Firm